جالوت
جالوت پادشاهی بود که بر بنیاسرائیل تسلط یافت و در نهایت، به دست داوود نبی(ع) کشته شد. قرآن کریم در نقل ماجرای نبرد سپاه طالوت و جالوت، بر نام وی تصریح کرده است. در عهد قدیمِ کتاب مقدس، این داستان با جزئیات بیشتری آمده است. در منابع تفسیری و تاریخی مسلمانان، مباحثی درباره نبرد طالوت و جالوت مطرح شده است. از جمله پیروزی داوود(ع) بر جالوت را، نماد پیروزی اهل ایمان دانستهاند.
جایگاه
به گفته مورخانی چون طبری، جالوت از پادشاهان عمالقه بود که بر قوم بنیاسرائیل تسلّط یافت.[۱] عمالقه قومی باستانی و بتپرست، از نوادگان نوح(ع) و از اعراب ساکن شمال حجاز بودند که در بین سالهای ۲۲۱۳ تا ۱۷۰۳ قبل از میلاد، بر مصر مسلط شدند.[۲] نام جالوت سه بار در قرآن، در آیات ۲۴۹-۲۵۱ از سوره بقره آمده است.[۳] در تفسیر قمی، از امام باقر(ع) نقل شده که بنیاسرائیل بعد از موسی(ع) مرتکب معاصی شدند. آنها دین خدا را تغییر دادند و از امر پروردگارشان سرپیچی کردند. پس از آن، خداوند پادشاه ستمگری به نام جالوت را بر آنها مسلّط کرد که آنها را به ذلّت کشاند. مردانشان را کشت، زنانشان را به اسارت گرفت و آنها را از شهر و دیارشان بیرون راند و اموالشان را غصب کرد.[۴]
شرح نبرد طالوت و جالوت در قرآن
ماجرای نبرد سپاه طالوت و جالوت در قرآن به اختصار و بدون ذکر جزئیات، اینگونه آمده است: پیامبر وقتِ بنیاسرائیل (که نام او را سموئیل دانستهاند)[۵] به فرمان خدا، طالوت را برای جنگ با فلسطینیان به پادشاهی برگزید.[۶] بنیاسرائیل پس از اعتراضاتی به پیامبرشان دربارهٔ این انتخاب، سرانجام وی را به پادشاهی پذیرفتند و تحت فرماندهی وی، راهی جنگ با جالوت و یارانش شدند.[۷] در مسیر جنگ، پس از گذشتن از نهری که وسیله امتحان الاهی بود، بیشتر سپاهیان طالوت از مقاومت در برابر جالوت و سپاهیانش اظهار ناتوانی کردند.[۸] هنگامی که سپاهیان وفادار طالوت با جالوت و سپاهش رویارو شدند، از خداوند درخواست شکیبایی و پیروزی کردند.[۹] آنها به اذن خداوند بر او پیروز شدند و داوود، جالوت را کشت.[۱۰]
جالوت به روایت عهد قدیم
بر اساس نقل عهد قدیم، هنگامی که بنیاسرائیل و فلسطینیها (سپاه جالوت) با هم روبرو شدند، جِلیات (واژه عبرانی جالوت)[۱۱] از میان جماعت فلسطینیها پیش آمد و شروع به مبارزطلبی کرد و این کار را تا چهل روز انجام میداد.[۱۲] شائول (طالوت) فرمانده سپاه اسرائیلیان، وعده کرده بود که به قاتل جلیات مال فراوان دهد و دخترش را به همسری وی در آوَرد. داوودِ جوان که تازه به اردوگاه سپاهیان طالوت رسیده بود، پس از متقاعدکردن فرمانده، آماده جنگ تنبهتن با او شد.[۱۳]
جالوت چون داوود را دید که بدون شمشیر و تنها با چوب و سنگ به جنگ او آمده، وی را تحقیر و تهدید کرد و در مقابل، داوود نیز او را تهدید نمود و با فلاخن، سنگی به پیشانی جالوت زد و او را از پای درآورد. آنگاه بر سر جنازهاش آمد و با شمشیرِ خودِ او، سر از تنش جدا کرد و این پیروزی موجب شکست کامل فلسطینیان و فرار آنان شد.[۱۴] در کتاب مقدس، عهد قدیم، ویژگیهای جسمانی خارقالعادهای برای جالوت ذکر شده است؛ از جمله اینکه قدی به بلندی سه متر داشته و در نبرد با بنی اسرائیل، مجهز به ادوات جنگی بسیار سنگینی بوده است.[۱۵]
گزارش منابع تاریخی و تفسیری
در منابع تاریخی و تفسیری اسلامی، مطالبی دربارهٔ جالوت ذکر شده است: قمی[۱۶] از مفسّران قرن دوم هجری، وی را قِبطی (بومیان مصر)[۱۷] و ابنخلدون (تاریخنگار)،[۱۸] او را از کنعانیانِ فلسطین دانستهاند. البته برخی احتمال دادهاند که وی فلسطینیالاصل نبوده و به عنوان سرباز در خدمت سپاه فلسطین بوده است.[۱۹] طبری جالوت را از پادشاهان عمالقه و فردی جنگاور و تنومند معرفی کرده است.[۲۰] یعقوبی هم طول قامتش را پنج ذِراع (هر ذراع حدود نیم متر است) نوشته است.[۲۱]
ماجرای رویارویی جالوت و بنیاسرائیل، به ویژه نبرد وی با داوود به تفصیل در منابع اسلامی گزارش شده است.[۲۲] این گزارشها را نوعاً تحت تأثیر روایات یهود از این ماجرا دانستهاند[۲۳] که گاهی با تفاوتهایی به منابع تاریخی و تفسیری مسلمانان راه یافتهاند.[۲۴]
تاریخنگاران دربارهٔ محل نبرد و کشتهشدن جالوت اقوال مختلفی بیان کردهاند؛ مسعودی،[۲۵] محل قتل جالوت را بَیسان در اردن و ابنعساکر قصر اُّمِحکیم در نزدیکی دمشق دانسته است.[۲۶] دباغ نیز محل این واقعه را روستایی در جنوب غربی بیتلَحْم ذکر کرده است.[۲۷] نامگذاری منطقة عین جالوت در فلسطین هم، با نبرد داوود و جالوت مرتبط دانسته شده است.[۲۸]
غلبه داوود، نماد پیروزی اهل ایمان
در برخی تفاسیر، با استناد به آیه ۲۴۹ سوره بقره، غلبه اعجازآمیز داوود بر جالوت را، یادآور آن دانستهاند که در جنگ و درگیری، پیروزی از آنِ اهل ایمان است و خداوند آنان را یاری میکند، اگرچه در ظاهر نفرات و تجهیزات کمتری داشته باشند؛[۲۹] چنانکه برخی، اصحاب پیامبر(ص) در جنگ بدر را به تعداد شمار سپاه طالوت دانسته و این جنگ را به جنگ میان سپاه طالوت و جالوت تشبیه کردهاند.[۳۰] جابر بن عبدالله انصاری از اصحاب پیامبر نیز، کشتهشدن عَمْرو بن عَبدوَد به دست امام علی(ع) در جنگ خندق را به ماجرای جالوت و داوود تشبیه نموده است.[۳۱]
پانویس
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۴۶۷.
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ذیل واژه عمالقه؛ میبدی، تفسیر خواجه عبدالله انصاری، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۷۲۲.
- ↑ واعظزاده خراسانی، المعجم فی فقه لغة القرآن، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۷۷۱.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۱.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اَعلام قرآن، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۹۲.
- ↑ سورهٔ بقره، آیه ۲۴۷.
- ↑ سورهٔ بقره، آیه ۲۴۸-۲۴۸.
- ↑ سورهٔ بقره، آیه ۲۴۸.
- ↑ سورهٔ بقره، آیه ۲۵۰.
- ↑ سورهٔ بقره، آیه ۲۵۱.
- ↑ شرتونی، أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۴۴۸.
- ↑ رجوع کنید به کتاب مقدس، کتاب اول سموئیل، باب ۱۷، آیه ۱-۱۰.
- ↑ رجوع کنید به کتاب مقدس، کتاب اول سموئیل، باب ۱۷، آیه ۲۵-۴۲.
- ↑ رجوع کنید به کتاب مقدس، کتاب اول سموئیل، باب ۱۷، آیه ۴۲-۵۲.
- ↑ رجوع کنید به کتاب مقدس، کتاب اول سموئیل، باب ۱۷، آیه ۴-۷.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۴۴۹.
- ↑ ابنخلدون، تاریخ ابنخلدون، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۰۰.
- ↑ ارجح و عباسی، «جالوت»، ج۹، ص۲۷۴.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۴۶۷-۴۷۲.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی،دار صادر، بیروت، چاپ اول، بیتا، ج۱، ص ۴۹.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۴۶۷-۴۷۳؛ ثعلبی، قصص الأنبیاء، المکتبة الثقافیة، ص۲۳۹-۲۴۱.
- ↑ ارجح و عباسی، «جالوت»، ج۹، ص۲۷۵.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۸۲-۸۳؛ عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۳۴-۱۳۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۶۹.
- ↑ ابنعساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۷، ص۸۰.
- ↑ دباغ، بلادنا فلسطین، ۱۹۹۱م، بخش ۱، ص۵۳۹.
- ↑ ارجح و عباسی، «جالوت»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۴ش،ج۹، ص۲۷۵.
- ↑ قشیری، لطائف الاشارات، ۲۰۰۰م، ج۱، ص۱۹۴؛ قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۵۵.
- ↑ أحمد بن حنبل، المسند، ۱۴۲۱ق، ج۳۰، ص۵۲۴؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۶۱۸.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۳۶؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۰۲.
منابع
- قرآن کریم.
- ابنخلدون، عبد الرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر (تاریخ ابن خلدون)، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- ابنعساکر، ابوالقاسم علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- احمد بن حنبل، مسند الإمام أحمد بن حنبل، محقق: شعیب الأرنؤوط، عادل مرشد، بیجا، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- ارجح، اکرم، و عباسی، مهرداد، «جالوت»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- ثعلبی، احمد بن محمد، قصص الأنبیاء، بیروت، المکتبة الثقافیة، بیتا.
- جفری، آرتور، واژههای دخیل در قرآن مجید، محقق: بدرهای، فریدون، تهران، نشر توس، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- دباغ، مصطفی مراد، بلادنا فلسطین، بیجا، دار الهدی، ۱۹۹۱م.
- دهخدا، لغتنامه، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- شرتونی، سعید، أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، تهران، اداره اوقاف و امور خیریه، ۱۳۷۴ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، مصحح: رسولی، هاشم، لبنان، دار المعرفة، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق: ابراهیم، محمد أبو الفضل، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق و مصحح: رسولی محلاتی، هاشم، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، ۱۳۸۰ق.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- قشیری، عبدالکریم بن هوازن، لطائف الاشارات، بسیونی، ابراهیم، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ سوم، ۲۰۰۰م.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، محقق و مصحح: موسوی جزائری، سید طیب، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید)، لندن ، ۱۹۲۵م.
- مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اَعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: داغر، اسعد، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق و تصحیح: مؤسسة آل البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- میبدی، احمد بن محمد، تفسیر خواجه عبد الله انصاری، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
- واعظزاده خراسانی، محمد، المعجم فی فقه لغة القرآن و سر بلاغته، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب، تاریخ یعقوبی، دار صادر، بیروت، چاپ اول، بیتا.