سامِری شخصی که در غیبت حضرت موسی(ع)، گوساله‌ای ساخت و بنی‌اسرائیل را به پرستش آن ترغیب کرد. قرآن در سه آیه از او نام برده که هر سه مرتبط با ساخت گوساله است. سامری از بنی‌اسرائیل بود و درباره نام و نسب او اختلاف وجود دارد.
شخصیت‌‌شناسی
سامری از افرادی است که با بنی‌اسرائیل از مصر خارج شد، در ظاهر جزو مؤمنان به حضرت موسی(ع) بوده و از بزرگان بنی‌اسرائیل حساب می‌شده است.[۱] از برخی روایات به دست می‌آید که سامری فرد سخاوتمندی بود.[۲] درباره نام و نسب او اختلاف وجود دارد[۳] با این حال برخی منابع نام او را موسی بن ظفر دانسته‌اند[۴] که از نسل یشاكر فرزند حضرت یعقوب بوده است.[۵]
سامری از جمله شخصیت‌هایی است که سه مرتبه در قرآن از او نام برده شده و هر سه مورد مرتبط با ساخت گوساله برای پرستش آن توسط بنی اسرائیل بوده است.[۶]
گوساله‌پرستی
حضرت موسی(ع) در پی وعده الهی، به مدت سی‌روز به میعادگاه رفت که این مدت ده روز تمدید شد: «سی شب با موسی وعده نهادیم و ده شب دیگر بر آن افزودیم تا وعده پروردگارش چهل شب كامل شد».[۷] در نهایت برگشت موسی(ع) طولانی شد و این امر بر بنی‌اسرائیل که از تمدید اقامت موسی بی‌اطلاع بودند، سخت آمد. سامری با استفاده از زیور آلات و طلاهای قوم، گوساله‌ای ساخت.[۸] او علاوه بر ساخت گوساله، مردم را به پرستش این بت دعوت کرد.[۹]
سامری و روایات مختلف
زمانی که حضرت موسی(ع) به نقش سامری در گوساله‌پرستی یهود پی برد و علت را از او جویا شد سامری چنین جواب داد: «بَصُرْتُ بِما لَمْ یبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لی نَفْسی؛ من چیزی دیدم که آنها ندیدند من قسمتی از آثار رسول (و فرستاده خدا) را گرفتم، سپس آن را افکندم، و اینچنین نفس من این کار را در نظرم جلوه داد».[۱۰] این آیه با وجود ابهاماتی که دارد؛ محل روایات و نقل‌های مختلف شده و حجم بسیاری را در بر گرفته است که برخی از این نقل‌ها درباره گرفتن خاک زیر پای جبرئیل توسط سامری است.[۱۱] برخی محققان و مفسران در صحت بسیاری از این روایات و نقل‌ها تردید کرده‌اند.[۱۲]
مجازات
بنابر حدیثی از امام صادق(ع)، حضرت موسی تصمیم گرفت سامری را به جهت اعمالش مجازات کرده و او را بکشد. اما خداوند، سامری را به جهت سخاوتمند بودن از مجازات مرگ رهانید.[۱۳]
قرآن در مورد عاقبت سامری به نقلی از موسی(ع) اکتفا می‌کند: «فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِی الْحَیاةِ أَنْ تَقُولَ لامِساسَ وَ إِنَّ لَكَ مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ؛ برو، در زندگی دنیا چنان شوی كه پیوسته بگویی: به من نزدیک مشو. و نیز تو را وعده‌ای است كه از آن رها نشوی».[۱۴] بخش اول این آیه اشاره به عذاب دنیایی سامری و بخش دوم اشاره به عذاب اخروی او دارد.
با این حال در نحوه عذاب دنیایی سامری، نقل‌های مختلفی وجود دارد:
- طرد اجتماعی
طرد اجتماعی، مجازات دنیایی سامری بوده است. حضرت موسی(ع) سامری را از جمع بنی‌اسرائیل اخراج کرد؛ هیچ فردی حق نداشت با او تماس داشته باشد و او نیز حق نداشت با فردی ارتباط برقرار کند و هرگونه علاقه‌مندی و معامله با او ممنوع اعلام شد.[۱۵]
- بیماری
برخی مفسران معتقدند؛ پس از ثبوت جرم و خطای بزرگ سامری، موسی(ع) او را نفرین کرد و خداوند او را به بیماری مرموزی مبتلا ساخت که تا زنده بود کسی نمی‌توانست با او تماس بگیرد.[۱۶]
پانویس
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۶، ص۱۵۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۴۷.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۲۴۴.
- ↑ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۷۵.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۹۲.
- ↑ سوره طه، آیات ۸۵، ۸۷، ۹۵.
- ↑ سوره اعراف، آیه۱۴۲.
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۶، ص۳۱۵.
- ↑ مغنیه، التفسیر المنیر، بنیاد بعثت، ج۱۶، ص۲۶۰.
- ↑ سوره طه، آیه ۹۶.
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۰۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۲۰۱؛ فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۱۵۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۷، ص۴۷.
- ↑ سوره طه، آیه ۹۷.
- ↑ فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۵، ص۱۵۲.
- ↑ به نقل از: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۲۸۷.
منابع
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمدحسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة-منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمدجواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- قرشی، سید علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر المبین فی العقیدة و الشریعة و المنهج، قم، بنیاد بعثت، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.