حَضْرَمَوْت نام قبیله و نام منطقه‌ای وسیع است که در شرق یمن در جنوب جزیرة العرب و ساحل دریای عرب قراردارد. به مردم آن، حَضرَمی گفته می‌شود. ساکنین آن در زمان پیامبر اسلام(ص) مسلمان شدند. در طول تاریخ اسلام، شیعیان در آن زندگی می‌کردند.
علت نام‌گذاری
حضرموت از دو کلمه حضر (حضور داشتن) و موت (مرگ) تشکیل شده و به‌معنای سرزمین مرگ است. علت نامیدن این سرزمین به این نام عبارت است از:
- برخی معتقدند حضرت هود(ع) پس از نفرین کردن کافران، گفت: الان مرگ حاضر شده است.[۱]
- بنابر افسانه‌ای یونانی درختان آنجا (کندر و بُخور که وادی حضرموت به تولید آن مشهور بوده است) بوی کشنده‌ای دارند.[۲]
- قول دیگر حضرموت را به «حضرموت بن یقطن بن عامر» نسبت می‌دهد. اولین منبعی که در آن از فردی به نام حضرموت (به‌صورت حَضَرْمَاوِث) صحبت به میان آورده تورات است. وی سومین فرزند یقطان (قحطان) است.[۳]
- بعضی نیز حضرموت را لقب عامر بن قحطان می‌دانند. وی به هنگام جنگ بسیار می‌کشت؛ لذا او را به حَضرموت ملقب ساختند. در نتیجه قبیله و سرزمینش هم به این نام ملقب گشت.[۴] که برخی به همین جهت حضرموت را نام قبیله‌ای در این منطقه می‌دانند.[۵]
- برخی نسبت به «حضرموت عمرو بن قیس بن معاویه» دانسته‌اند.[۶]
در دوران گذشته
این سرزمین دارای تمدنی کهن بوده که تقریباً پنج قرن پیش از میلاد شروع و به حدود قرن سوم میلادی ختم می‌شود.[۷] این منطقه به‌عنوان اقامتگاه قوم عاد هم نام برده شده[۸] که در قرآن در سوره فجر آیات هفت به بعد از آن سخن به میان آمده است.
در این سرزمین اماکن و آثار باستانی متعددی وجود دارد. از مهم‌ترین آنان قبر منسوب به حضرت هود(ع) و ویرانه‌هایی از مواضع و اماکن اقوام عاد و ثمود است.[۹]
مردم این منطقه در زمان پیامبر(ص) مسلمان شدند. رسول خدا، فردی به نام زیاد بن لبید را حاکم بر آنجا و مأمور جمع‌آوری زکات آن قرار داد که او کِنده را نیز ضمیمه ولایت او کرد.[۱۰]
در ایام خلافت ابوبکر، طایفه‌ای از کِنده که ساکن حَضْرَموت بودند، حاضر به پرداخت زکات به وی نشدند. در نتیجه زیاد بن لبید شبانه از آن منطقه فرار کرد و مردم این منطقه را مرتد نامید. ابوبکر نیز سپاهی فرستاد که با آنها وارد جنگ شد.[۱۱]
دوران معاصر
در تقسیمات جغرافیایی قدیم این منطقه یکی از چهار بخش مهم و بزرگ یمن بود که در تقسیمات جدید وسعت آن شامل ده استان از ۲۱ استان این کشور است.[۱۲]
در سال‌های اخیر، برخی جهان‌گردان و باستان‌شناسان از کشورهای مختلف از آثار باستانی حضرموت بازدید و نتایج کاوش‌ها را تدوین و منتشر کرده‌اند.[۱۳]
شیعه در حضرموت
یمن تنها کشوری است که مردمانش بدون جنگ و خون‌ریزی و با رسیدن حضرت علی(ع) به‌عنوان فرستاده ویژه پیامبر اکرم(ص) به اسلام گرویدند.[۱۴]
دوستی میان یمنی‌ها و حضرت علی(ع) به حدی بود که از تعداد بیست و سه نفری که هستهٔ اولیهٔ تشیع بعد از ماجرای سقیفه را تشکیل دادند، ده نفر از انصار یمنی بودند. در گزارش دیگری آمده است که وقتی زیاد بن لَبید أنصاری، نمایندهٔ خلیفه در «حضر موت» بود، حارث بن معاویه تمیمی، حارثه بن سُراقه کندی، اشعث بن قیس کندی از سران قبایل یمنی به او گفتند: ما از اهل بیت پیامبر(ص) اطاعت خواهیم کرد، چرا شما آنان را از خلافت بازداشتید.[۱۵]
در زمان بالا گرفتن اختلاف امام علی(ع) با معاویه، ساکنان این منطقه از حضرت علی(ع) حمایت کردند؛ لذا در سال ۴۰ قمری بُسربن أرطاة فهری به همراه سپاه سه هزار نفره از دمشق برای سرکوب کردن شیعیان به حضرموت رفت و با طرفداران امام علی(ع) جنگ کرد.[۱۶]
در این سرزمین، خاندان‌هایی از نسل امام حسین(ع) و علویان بسیاری چون خاندان‌های بار، بِیتی، جِفْری، جِنَید، حامد، حداد، سَقّاف، شاطری، بافَقیه و حِبْشی زندگی می‌کنند.[۱۷] و سادات علوی احترام و جایگاه والایی دارند.[۱۸]
پانویس
- ↑ بکری یافعی، فی جنوب الجزیرة العربیة، ۱۴۲۵ق، ص۳۸
- ↑ سَقّاف، عبدالرحمان إدام القوت فی ذکر بلدان حضرموت، ص۲۳
- ↑ کتاب مقدس، سفر پیدایش، ۲۶:۱۰
- ↑ یاقوت حموی، معجم بلدان، ص۲۶۹
- ↑ کحّاله، جغرافیة شبه جزیرة العرب، ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۲۸۲
- ↑ یاقوت حموی، معجم بلدان، ۱۹۹۵م، ص۲۶۹
- ↑ مونس حسین اطلس تاریخی اسلام، نقشه ۲۹، ص۴۸
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۸۵
- ↑ کحّاله، جغرافیة شبه جزیرة العرب، ۱۳۸۴ق، ص۳۵۰–۳۵۵
- ↑ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۳۸۵ق، ص۱۰۳
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۲۶۹
- ↑ جیو پروجکتس، اطلس الجمهوریة الیمنیة والعالم، ص۲۴
- ↑ بکری یافعی، فی جنوب الجزیرة العربیة، ۱۴۲۵ق، ص۴۲
- ↑ طبری، تاریخ طبری، بی‌تا، ج۲، ص ۲۵۵–۲۵۷
- ↑ منتظر قائم، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل‌بیت، ۱۳۸۰ش، ص۸۶–۹۴
- ↑ ابن دیبع، قرّةالعیون، ۱۴۰۹ق، ص۶۹؛ ابن‌قاسم، غایة الامانی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۹۶
- ↑ مقحفی، معجم‌البلدان و القبائل الیمنیة، ۱۴۲۲ق، ص۴۵
- ↑ کحاله، جغرافیة شبه‌جزیرةالعرب، ۱۳۸۴ق، ص۷۳؛ واسعی یمانی، تاریخ الیمن، ۱۹۹۱م، ص۶۶
منابع
- ابراهیم احمد مقحفی، معجم‌البلدان و القبائل الیمنیة، صنعا ۱۴۲۲ق.
- ابن دیبع، کتاب قرّةالعیون باخبار الیمن المیمون، چاپ محمدبن علی اکوع، بیروت، ۱۴۰۹ ق.
- ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطر الیمانی، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره، ۱۳۸۸ق.
- بکری یافعی، صلاح عبدالقادر، فی جنوب الجزیرة العربیة، قاهره، ۱۴۲۵ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلادن، بیروت، مکتبة الهلال، ۱۳۸۵ق.
- جزری، ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ ق.
- جیو پروجکتس، اطلس الجمهوریة الیمنیة و العالم، بیروت، ۲۰۰۳م.
- سَقّاف، عبدالرحمان، معجم بلدان حضرموت، المسمی إدام القوت فی ذکر بلدان حضرموت، تحقیق ابراهیم احمد مقحفی و عبدالرحمان حسن سقّاف، صنعا، ۱۴۲۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم والملوک (تاریخ طبری)، بیروت، مؤسسه الاعلمی، بی‌تا.
- کحّاله، عمررضا، جغرافیة شبه جزیرةالعرب، چاپ احمد علی، مکه، ۱۳۸۴ق.
- منتظر قائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، قم، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۰ش.
- مونس حسین، اطلس تاریخی اسلام، مترجم آذرنوش آذرتاش، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۵ق.
- واسعی یمانی، عبدالواسع بن یحیی، تاریخ الیمن، المسمّی فرجة الهموم و الحزن فی حوادث و تاریخ الیمن، صنعا، ۱۹۹۱م.
- یاقوت حموی، ابوعبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
پیوند به بیرون