هارون بن عمران از پیامبران الهی، برادر، جانشین و همراه حضرت موسی(ع) بود که در قرآن از قول موسی به فصاحت وی در سخن گفتن اشاره شده است. در حدیثی از پیامبر اکرم، جایگاه امام علی(ع) نسبت به پیامبر اکرم به جایگاه هارون نسبت به موسی تشبیه شده است. این حدیث در منابع شیعه و سنی نقل شده و به حدیث منزلت شناخته می‌شود.
| برادر، جانشین و همراه حضرت موسی(ع) | |
 مقبره منسوب به هارون بر قله کوه هور در غرب اردن | |
| نام در قرآن | هارون |
|---|---|
| تکرار نام در قرآن | ۱۹ بار |
| نام در کتب مقدس | Aaron |
| درگذشت | در طور سینا |
| طول عمر | ۱۳۳ سال |
| محل دفن | مقبره‌هایی منسوب به هارون بر قله کوه هور و روستای «کاترین السیاحیه» در اردن |
| والدین | عمران • یوکابد |
| فرزند | اَلیعازَر |
| خویشاوندان سرشناس | حضرت موسی (برادر) |
| قوم | بنی‌اسرائیل |
| داستان قرآنی | همراهی موسی برای دعوت فرعون به یکتاپرستی • جانشینی موسی • گوساله سامری |
| پیروان | بنی‌اسرائیل |
| مخالفان | سامری |
| پیامبران | |
| نوح • ابراهیم • موسی • عیسی • محمد سایر پیامبران | |
هنگامی که موسی برای گرفتن الواح به طور سینا رفت، هارون را جانشین خود قرار داد. در این مدت، فردی به نام سامری گوساله‌ای ساخت و بنی‌اسرائیل را به پرستش آن دعوت کرد و هارون نتوانست مانع آنها شود؛ البته تورات، ساخت گوساله را به هارون نسبت داده است.
هارون در ۱۲۳ سالگی در طور سینا از دنیا رفت، در کوه هور اردن که به جبل هارون شهرت دارد، مقبره‌ای به او منسوب است.
خاندان
هارون، برادر حضرت موسی بود، پدرش عمران و مادرش یوکابد نام داشت.[۱] نسب صفیه دختر حیی بن اخطب از همسران پیامبر که از یهودیان بنی نضیر بود، به وی می‌رسد.[۲]
پیامبری
یهودیان، مسیحیان[۳] و مسلمانان[۴] معتقد به پیامبری هارون هستند. بر پایه روایتی از پیامبر اکرم، نبوت از طریق نسل وی ادامه یافته است[۵] و پیامبرانی از جمله الیاس از نوادگان وی به شمار می‌آیند.[۶]
بنا بر آیات قرآن، حضرت موسی هنگام مبعوث شدن به پیامبری، از خدا خواست که هارون را وزیر و همراه او قرار دهد، چرا که او بهتر از وی سخن می‌گوید.[۷] همچنین در آیات قرآن از همراهی هارون با موسی در دعوت فرعون به یکتاپرستی سخن به میان آمده است.[۸] از امام علی(ع) در وصف حالات موسی و هارون نقل شده که حضرت موسی به همراه هارون، در حالی نزد فرعون رفتند که لباس پشمین بر تن و عصای چوبین در دست داشتند [۹] در اشعار فارسی نیز از وی در کنار موسی یاد شده است:
در قرآن به پیامبری هارون اشاره شده است.[۱۱] در سوره صافات، موسی و هارون در بهره‌مندی از کتاب الهی، هدایت به صراط مستقیم و نیکوکار بودن، شریک معرفی شده‌اند.[۱۲]
در روایتی از امام صادق(ع) به نقل از پیامبر(ص) آمده است که در جریان معراج، وقتی پیامبر به آسمان پنجم صعود کرد، در آنجا مردی تنومند با چشمانی درشت را مشاهده کرد که پیرامون او گروهی از امت وی بودند. پیامبر از کثرت آنها متعجب شده و از جبرئیل پرسید این مرد کیست؟ جبرئیل او را هارون پسر عمران معرفی کرد. سپس پیامبر بر او سلام داد و برایش استغفار کرد و او نیز به پیامبر سلام داد و برایش استغفار نمود.[۱۳]
جانشینی موسی و ماجرای گوساله سامری
هنگامی که موسی برای گرفتن الواح به طور سیناء رفت، هارون را جانشین خود در میان بنی‌اسرائیل قرار داد.[۱۴] در این مدت سامری با طلاهایی که قوم موسی از فرعونیان با خود به همراه آورده بودند، گوساله‌ای ساخت[۱۵] و قوم موسی را به پرستش آن دعوت نمود.[۱۶] تلاش هارون برای جلوگیری از پرستش گوساله فایده‌ای نداشت.[۱۷] موسی پس از بازگشت، به سختی با هارون سخن گفت که چرا مانع آنها نشده است. هارون گفت که قوم نزدیک بوده او را به قتل برسانند، و از موسی درخواست کرد که او را دشمن‌شاد نکند و با ظالمان یکسان نپندارد.[۱۸] از این رو موسی برای خود و برادرش از خداوند طلب بخشش کرد.[۱۹]
بنابر آیات قرآن، گوساله‌‌پرستی بنی‌اسرائیل، کار سامری بود[۲۰] و هارون با آن مبارزه کرد؛[۲۱] اما تورات، کتاب مقدس یهودیان، گوساله‌سازی و دعوت به بت‌پرستی را به هارون نسبت داده است.[۲۲] هرچند برخی از مفسرانِ یهود در صدد توجیه و تأویل سخن تورات در این زمینه برآمده‌اند.[۲۳]
تشبیه جایگاه امام علی(ع) به هارون
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص)، جایگاه امام علی(ع) نسبت به پیامبر(ص) همانند جایگاه هارون نسبت به موسی معرفی شده است[۲۴] این حدیث در منابع شیعه[۲۵] و سُنّی[۲۶] نقل شده و به حدیث منزلت شناخته می‌شود. بر اساس این حدیث پیامبر اکرم(ص) خطاب به علی(ع) فرمود: «أنتَ مِنّی بِمَنزلةِ هارونَ مِنْ مُوسی؛ تو نسبت به من به منزله هارون هستی نسبت به موسی با این تفاوت که پس از من پیامبری نیست.»[۲۷]
درگذشت و آرامگاه
به گفته یعقوبی،[۲۸] هارون در ۱۲۳ سالگی و در زمان حیات حضرت موسی(ع)، به نقل مسعودی[۲۹] در سن ۱۲۶ سالگی و بنابه نقل مقدسی در کتاب «البدء و التاریخ»،[۳۰] وی در سن ۱۲۸ سالگی و سه سال قبل از موسی(ع) از دنیا رفته است. براساس روایتی از پیامبر(ص) سن هارون به هنگام مرگ ۱۳۳ سال بود.[۳۱]
بر پایه روایتی، موسی هارون را به کوه طور سینا برد و در آنجا ملک الموت او را قبض روح کرد.[۳۲] مطابق حدیث مذکور، موسی به همراه هارون به طور سینا رفتند و در آنجا اتاقی را دیدند که بر درِ آن درختی بود و بر آن درخت دو لباس آویزان بود، موسی به هارون گفت: «جامه‌ات را بیرون آر و این دو جامه را بپوش و داخل اتاق شو و روی تختی که در آن قرار دارد بخواب» چون هارون روی تخت خوابید مرگش فرا رسید. موسی به نزد بنی‌اسرائیل بازگشت و خبر مرگ هارون را به آنها داد. بنی اسرائیل موسی را تکذیب کردند و گفتند: تو او را کشته‌ای. خدا به فرشتگان دستور داد جنازه هارون را روی تختی در هوا حاضر کردند و بنی اسرائیل او را دیدند و دانستند که هارون از دنیا رفته است.[۳۳] بنا به گزارش یعقوبی، اَلیعازَر فرزند هارون نیز در جریان مرگ پدرش به همراه موسی بوده است.[۳۴]
در غرب اردن بر قله کوه هور مقبره‌ای منسوب به هارون است.[۳۵] این کوه به نام «پِترا» و «جبل هارون» نیز شهرت دارد.[۳۶] بنای این مقبره به قرن هشتم قمری برمی‌گردد.[۳۷] همچنین مقبره دیگری در روستای «کاترین السیاحیه» در اردن - در حاشیه ساحلی خلیج عَقَبه- بر روی تپه کوچکی به وی منسوب است.[۳۸]
پانویس
- ↑ کتاب مقدس، کتاب خروج، باب ۶، آیه ۲۰.
- ↑ ابن عبد البر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۷۱.
- ↑ کتاب مقدس، کتاب خروج، باب ۳۲، آیه ۲-۶.
- ↑ سوره مریم، آیه ۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۳، ص۷۰.
- ↑ ابن منظور، مختصر تاریخ دمشق، ۱۴۰۲ق، ج۵، ص۲۳.
- ↑ سوره فرقان، آیه ۳۵؛ سوره قصص، آیه ۳۴.
- ↑ سوره طه، آیه ۴۲-۴۸.
- ↑ فیض الاسلام ، نهج البلاغه، خطبه قاصعه، ج۴، ص۷۹۰.
- ↑ مولوی، دیوان شمس، غزل شماره۲۵۳۴.
- ↑ سوره مریم، آیه ۵۳.
- ↑ سوره صافات، آیه ۱۱۴-۱۲۲.
- ↑ مشایخ، قصص انبیاء، ۱۳۸۱ش، ص۳۳۰.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۴۲.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۴، ص۱۹۲.
- ↑ سوره طه، آیه ۸۷.
- ↑ سوره طه، آیه ۹۰-۹۱.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۵۰.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۵۱.
- ↑ سوره طه، آیه ۸۵.
- ↑ سوره طه، آیه ۹۰.
- ↑ کتاب مقدس، کتاب خروج، باب ۳۲، آیات۱-۶.
- ↑ انجمن کلیمیان تهران، «ترجمه کتاب مقدس»، پانویس دوم.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۰۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۱۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۲۰۸؛ مسلم، صحیح مسلم، دار الجیل/دار الأفاق الجدیدة، ج۷، باب من فضائل علی بن ابی‌طالب، ص۱۲۰.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، دار الجیل/دار الأفاق الجدیدة، ج۷، باب من فضائل علی بن ابی‌طالب، ص۱۲۰؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۱۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۱، ص۴۱.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، نشر انصاریان، ص۶۴.
- ↑ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۳، ص۹۲.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۲۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۳۶۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۳۶۸.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۱، ص۴۱.
- ↑ هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۱۳۷۷ش، ص۱۱۴.
- ↑ «مقام النبی هارون علیه‌السلام»، ارث الاردن.
- ↑ «مقام النبی هارون علیه‌السلام»، ارث الاردن.
- ↑ رامین‌نژاد، «مزار حضرت هارون (علیه‌السلام)»، راسخون.
منابع
- قرآن کریم.
- کتاب مقدس.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، مختصر تاریخ دمشق، تحقیق:روحیة النحاس و ریاض عبدالحمید مراد و محمد مطیع، دمشق، دار الفکر، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۴م.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- رامین‌نژاد، رامین، «مزار حضرت هارون (علیه‌السلام)»، راسخون، تاریخ بازدید ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- شیخی، حمیدرضا، پیامبر از نگاه قرآن و اهل بیت، قم، دارالحدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۷ق.
- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۳ق.
- مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للامام على بن ابی‌طالب(ع)، نشر انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۴ / ۱۴۲۶ق.
- مسلم، صحیح مسلم، بیروت، دار الجیل/دار الأفاق الجدیدة، بی‌تا.
- مشایخ، فاطمه، قصص انبیاء، تهران، انتشارات فرحان، ۱۳۸۱ش.
- « مقام النبی هارون علیه‌السلام»، ارث الاردن.، تاریخ بازدید ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ش.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۷۷ش.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.