آیه شاهد
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه شاهد |
| واقع در سوره | هود |
| شماره آیه | ۱۷ |
| جزء | ۱۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | تقویت ایمان پیامبر(ص) در مقابل اتهام‌پراکنی مشرکان |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | شاهد بودن امام علی (ع) بر صدق ادعای نبوت پیامبر اسلام(ص) |
| سایر | از فضائل امام علی(ع) |
| آیات مرتبط | آیه مباهله |
آیه شاهد (سوره هود:۱۷) به تصدیق ادعای نبوت پیامبر(ص)، توسط قرآن، کتب آسمانی پیشین و مؤمنان راستین اشاره می‌کند. این آیه پس از آنکه مشرکان به پیامبر(ص)، اتهام دروغگویی زدند، برای ثبات قدم و تقویت ایمان پیامبر(ص) نازل شد.
در منابع روایی و تفسیری شیعه و اهل سنت منظور از «شاهد» در این آیه امام علی(ع) دانسته شده است؛ هرچند برخی آن را بر مصادیق دیگری مانند جبرئیل، زبان پیامبر و قرآن نیز تطبیق داده‌اند. حاکم حِسکانی در کتاب شواهد التنزیل بیش از ۱۶ روایت برای اثبات شاهد بودن امام علی(ع) آورده است.
به آیه شاهد به عنوان دلیلی بر ولایت و خلافت امام علی(ع) استناد شده است؛ چراکه طبق آیه، شاهد باید نفس پیامبر(ص) باشد و بر اساس آیه مباهله امام علی(ع)، نفس پیامبر معرفی شده است.
در آیه شاهد از میان کتب پیشین فقط به نام تورات اشاره شده است؛ مفسران دلیل این موضوع را انتشار بیشتر افکار یهود در محیط نزول قرآن دانسته‌اند و اینکه مسیحیان در نقاط دورتری مانند شامات و یمن زندگی می‌کردند.
متن و ترجمه آیه شاهد
آیه ۱۷ سوره هود را آیه شاهد نامیده‌اند.[۱]
﴿أَفَمَنْ كَانَ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَيَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ وَمِنْ قَبْلِهِ كِتَابُ مُوسَى إِمَامًا وَرَحْمَةً أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ مِنَ الْأَحْزَابِ فَالنَّارُ مَوْعِدُهُ فَلَا تَكُ فِي مِرْيَةٍ مِنْهُ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ ١٧﴾ [هود:17]
﴿آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجتی روشن است و شاهدی از [خویشان] او پیرو آن است و پیش از وی [نیز] کتاب موسی راهبر و مایه رحمت بوده است [دروغ می‌بافد] آنان [که در جستجوی حقیقت‌اند] به آن می‌گروند و هر کس از گروه‌های [مخالف] به آن کفر ورزد آتش وعده‌گاه اوست پس در آن تردید مکن که آن حق است [و] از جانب پروردگارت [آمده است] ولی بیشتر مردم باور نمی‌کنند ١٧﴾
سوره هود: آیه ۱۷
محتوا
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، آیه شاهد را زمینه‌ساز ثبات قدم و تقویت ایمان پیامبر(ص) به کتاب خدا می‌داند. به گفته او این آیه در مقابل اتهامات مشرکان مبنی بر دروغگویی پیامبر(ص) نازل شد.[۲]
در تفاسیر مجمع البیان و نمونه دو تفسیر برای این آیه ذکر شده است:
- در تفسیر اول فراز «أَفَمَنْ کانَ عَلی بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ» را بر شخص پیامبر(ص) تطبیق می‌دهد که از سه راه صدق نبوتش اثبات می‌شود؛ ۱. قرآن که بینه و دلیل روشن است؛ ۲. کتب آسمانی پیشین مانند تورات که نشانه‌های او را بیان کرده‌اند؛ ۳. پیروان فداکار و مؤمنان راستینی همچون علی بن ابی طالب که از نشانه‌های حقانیت یک مکتب است.[۳]
- در تفسیر دیگر منظور از جمله «أَفَمَنْ کانَ عَلی بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ» تمام مؤمنانی است که با دلائل روشن و قانع‌کننده و نیز شواهدی که بر صدق نبوت پیامبر(ص) در در کتب پیشین آمده، به پیامبر اسلام(ص) ایمان می‌آورند و به دنبال قرآن می‌شتابند.[۴]
مراد از واژه بّینه در آیه را امور بسیار واضح و روشن مانند نور دانسته‌اند که نه تنها خود را ظاهر می‌کند، بلکه هر چیزی را که به آنها ملحق شود نیز روشن می‌سازد.[۵]
شاهد کیست؟
مفسران درباره اینکه منظور از واژه «شاهد» در آیه ۱۷ سوره هود چه کسی یا چه چیزی است، نظرات مختلفی ارائه کرده‌اند؛ در بسیاری از کتب روایی[۶] و تفاسیر شیعه و اهل سنت، منظور از شاهد در این آیه امام علی(ع) معرفی شده است که اولین ایمان‌آورنده به پیامبر اسلام(ص) بود.[۷] امام علی(ع) در روایتی خود را مصداق شاهد در آیه دانسته است.[۸]
حاکم حِسکانی در کتاب شواهد التنزیل بیش از ۱۶ روایت برای اثبات شاهد بودن امام علی(ع) آورده است؛ از جمله از انس بن مالک نقل می‌کند که منظور از عبارت «اَفَمَنْ کانَ عَلی بَینَة مِنْ رَبِّهِ» محمد(ص) و منظور از عبارت «وَیتْلُوُهُ شاهِد مِنْهُ»، علی بن ابی‌طالب(ع) است.[۹] در ادامه این روایت آمده است که علی(ع) زبان رسول خدا(ص) به سوی اهل مکه به هنگام شکستن پیمان آنها بود.[۱۰] حسکانی در حدیث دیگری، از ابن عباس نقل می‌کند که «شاهد» در فراز «وَ یتْلُوهُ شاهِد مِنْهُ» را تنها امام علی(ع) دانسته است.[۱۱]
درباره مصداق «شاهد» در آیه مذکور، نظرات دیگری نیز در میان مفسران مسلمان وجود دارد؛ بنابر آنچه فضل بن حسن طبرسی در مجمع البیان آورده است، ابن‌عباس و مجاهد، دو تن از مفسران متقدم، منظور از شاهد را جبرئیل دانسته‌اند که قرآن را از جانب خدا بر پیامبر(ص) نازل کرده است. در نظری دیگر «شاهد» را اشاره به زبان و حرکات پیامبر(ص) دانسته‌اند که ابزار خواندن قرآن است. برخی نیز منظور از بیّنه را حجت و دلیل عقلی و منظور از شاهد را قرآن دانسته‌اند.[۱۲]
علامه طباطبایی با رد دیگر نظرات و با استناد به برخی روایات،[۱۳] تعبیر «وَیتْلُوُهُ شاهِد مِنْهُ» را منطبق با امام علی(ع) می‌داند.[۱۴]
دلالت بر ولایت و خلافت امام علی(ع)
از آیه شاهد برای اثبات مقام ولایت و خلافت، برای امام علی(ع) استفاده شده است. از نظر برخی پژوهشگران واژه «یتلوه» در این آیه، به‌معنای تبعیت کردن است نه تلاوت. چراکه ضمیر «یَتلوهُ» و «مِنهُ» در این آیه به «أفمَن» برمی‌گردد. در نتیجه منظور از «مِنهُ»، شاهدی است که ارتباط ذاتی و معنوی با پیامبر(ص) داشته و نفس او باشد.[۱۵] همچنین با اشاره به اینکه فعل مضارع (یتلوه) بر استمرار دلالت دارد، نتیجه آن را تبعیتِ شاهد از رسول خدا(ص)، در همه مراتب و در همه زمان‌ها دانسته که چنین اوصافی فقط با مقام ولایت و خلافت وصی رسول‌الله(ص) ثابت خواهد شد و مصداق آن هم در روایات و آیاتی چون آیه مباهله تعیین شده که امام علی(ع) است.[۱۶]
چرایی اشاره به تورات
در آیه شاهد از میان کتب پیشین فقط به نام تورات اشاره شده است؛ مفسران دلیل این موضوع را انتشار بیشتر افکار یهود در محیط نزول قرآن دانسته‌اند و اینکه مسیحیان در نقاط دورتری مانند شامات و یمن زندگی می‌کردند.[۱۷] دلیل دیگر اینکه در تورات اوصاف پیامبر(ص) به صورت جامع‌تری اشاره شده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ علامه حلی، نهج الحق، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۵.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۸۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۲۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۵۱-۵۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۲۶؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۵۳-۵۴.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۸۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۰؛ ابن حیون مغربی، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۱۹.
- ↑ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۴۴-۳۴۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۲۶-۲۲۷؛ سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۳۲۴.
- ↑ هلالی، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۹۰۳؛ ابن عقده کوفی، فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، ۱۴۲۴ق، ص۱۹۳.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۵۹-۳۷۰.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۶۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۲۲۶-۲۲۷.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۹۴-۱۹۶.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۰، ص۱۸۵.
- ↑ منصوری و صادقی، «وجوه مختلف ادبی در عبارت آغازین آیه ۱۷ سوره هود و بازتاب آن در تفسیر عبارت شاهد منه»، ص۱۱۹.
- ↑ منصوری و صادقی، «وجوه مختلف ادبی در عبارت آغازین آیه ۱۷ سوره هود و بازتاب آن در تفسیر عبارت شاهد منه»، ص۱۱۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۵۶.
منابع
- ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم، مؤسسة آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابن عقده کوفی، احمد بن محمد، فضائل أمیرالمؤمنین(ع)، قم، دلیل ما، ۱۴۲۴ق.
- حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران، موسسه طبع و نشر وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ق.
- حویزی، عبدالعلی بن جمعه، تفسیر نورالثقلین، قم، موسسه اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تقسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهج الحق، قم، مؤسسه دارالهجرة، ۱۴۰۷ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- منصوری، سید محمد و زهرا صادقی، «وجوه مختلف ادبی در عبارت آغازین آیه ۱۷ سوره هود و بازتاب آن در تفسیر عبارت شاهد منه»، در مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره ۲۶، ۱۳۹۴ش.
- هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، قم، الهادی، ۱۴۰۵ق.
| آیات | آیه ولایت • آیه اولی‌الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه صادقین • آیه خیر البریه • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه انذار • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه ود • آیه لیلة المبیت • آیه انفاق • آیه نجوا • آیه شاهد • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه علم‌الکتاب • آیه ۵۶ سوره مائده |  | |||
|---|---|---|---|---|---|
| روایات | |||||
| القاب | |||||
| کتابها |
| ||||
| وقایع | مولود کعبه • لیلة المبیت • ازدواج با حضرت فاطمه • رد الشمس • واقعه غدیر • عید غدیر • مباهله • پنجتن • اصحاب کساء • خاتمبخشی • سد الابواب • ابلاغ آیات برائت • ماجرای تهنیت • ماجرای کسر اصنام | ||||
| وابسته | |||||