دعای جوشن کبیر

جوشن کبیر

اطلاعات دعا و زیارت
موضوع	نام ها و صفات خداوند
مأثور/غیرمأثور	مأثور
صادره از	جبرئیل
راوی	امام سجاد(ع) از امام حسین(ع) از امام علی(ع) از پیامبر اکرم(ص)
منابع شیعی	جنة الامان • البلد الامین
تک‌نگاری‌ها	شرح الاسماء(ملا هادی سبزواری)
زمان	شب‌های قدر
دعاها و زیارات مشهور
دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین

با دعای جوشن صغیر اشتباه نشود.

جوشن کبیر دعایی منقول از پیامبر اکرم(ص) در ۱۰۰ بند، حاوی ۱۰۰۱ نام و صفت خداوند است. این دعا را جبرئیل به پیامبر اسلام(ص) در یکی از جنگ‌ها برای در امان بودن از آسیب‌های جنگ آموزش داد.

این دعا را کفعمی در المصباح و البلد الامین نقل کرده و علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان به نقل از کفعمی ذکر کرده‌اند.

در روایات برای این دعا فضیلت‌های متعددی ذکر شده است؛ از جمله در امان خدا بودن. در برخی روایات به نوشتن این دعا بر روی کفن سفارش شده است. علامه مجلسی در زاد المعاد، براساس برخی روایات، خواندن این دعا را از اعمال شب‌های قدر ذکر کرده است.

جوشن کبیر از دعاهای مشهور و رایج میان شیعیان ایران است و معمولاً در مراسم شب‌های قدر به صورت گروهی خوانده می‌شود.

شرح‌هایی بر دعای جوشن کبیر نوشته شده که مشهورترین آنها شرح ملا هادی سبزواری به نام شرح الاسماء است.

ماجرای نزول دعا

فراز ۲۸ دعای جوشن کبیر
یا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یا ذُخْرَ مَنْ لا ذُخْرَ لَهُ یا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یا غِیاثَ مَنْ لا غِیاثَ لَهُ یا فَخْرَ مَنْ لا فَخْرَ لَهُ یا عِزَّ مَنْ لا عِزَّ لَهُ یا مُعِینَ مَنْ لا مُعِینَ لَهُ یا أَنِیسَ مَنْ لا أَنِیسَ لَهُ یا أَمَانَ مَنْ لا أَمَانَ لَهُ
ای تکیه‏‌گاه آن‏که تکیه‌‏گاه ندارد، ای پشتیبان آن‏که پشتیبانی ندارد، ای اندوخته آن‏که‌ اندوخته‌‏ای ندارد، ‌ای پناه آن‏که پناهی ندارد، ای فریادرس آن‏که فریادرسی ندارد، ای افتخار آن‏که افتخاری ندارد، ای عزّت آن‏که عزّتی ندارد، ‌ای مددرسان آن‏که مددی ندارد، ای همدم آن‏که همدمی ندارد، ای ایمنی‏‌بخش آن‏که ایمنی ندارد

امام سجاد(ع) از پدرش امام حسین(ع) و او از امام علی(ع) نقل کرده‌ است که در یکی از جنگ‌ها (جنگ احد)، پیامبر(ص) زرهی سنگین پوشیده بود و گرمای شدید هوا وگرمای زره جسمش را اذیت می‌کرد و توان پیامبر را گرفته بود. جبرئیل نازل شد و ضمن رساندن سلام خدا بر پیامبر(ص) گفت: «این زره را از بدنت بیرون بیاور و به جای آن این دعا را بخوان که برای تو و امت تو امان است...». علت نام‌گذاری این دعا به جوشن کبیر (به معنای زره بزرگ) نیز همین است؛ البته این ماجرا در منابع تاریخی نقل نشده است.

دعای جوشن کبیر را کفعمی در المصباح و البلد الامین و علامه مجلسی در بحار الانوار و شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان به نقل از کفعمی نقل کرده‌اند.

محتوا

فراز ۵۲ دعای جوشن کبیر
یا سُرُورَ الْعَارِفِینَ یا مُنَی الْمُحِبِّینَ یا أَنِیسَ الْمُرِیدِینَ یا حَبِیبَ التَّوَّابِینَ یا رَازِقَ الْمُقِلِّینَ یا رَجَاءَ الْمُذْنِبِینَ یا قُرَّةَ عَینِ الْعَابِدِینَ یا مُنَفِّسَ عَنِ الْمَکْرُوبِینَ یا مُفَرِّجَ عَنِ الْمَغْمُومِینَ یا إِلَهَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ
ای شادی‏ عارفان، ای آرزوی شیفتگان، ای همدم مریدان، ای محبوب توبه‌‏کاران، ای روزی‏دهنده بی‏‌چیزان ،ای‏ امید گنهکاران، ای نور چشم عبادت‏‌کنندگان، ای گشاینده‌ اندوه دلگیران، ای غمگسار غمزدگان، ‌ای معبود گذشتگان و آیندگان

فراز ۹۹ دعای جوشن کبیر
یا مَنْ لا یشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یمْنَعُهُ فِعْلٌ عَنْ فِعْلٍ یا مَنْ لا یُلْهِیهِ قَوْلٌ عَنْ قَوْلٍ یا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ سُؤَالٌ عَنْ سُؤَالٍ یا مَنْ لا یَحْجُبُهُ شَی‏ءٌ عَنْ شَی‏ءٍ یا مَنْ لا یُبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ یا مَنْ هُوَ غَایةُ مُرَادِ الْمُرِیدِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی هِمَمِ الْعَارِفِینَ یا مَنْ هُوَ مُنْتَهَی طَلَبِ الطَّالِبِینَ یا مَنْ لا یخْفَی عَلَیهِ ذَرَّةٌ فِی الْعَالَمِینَ
ای آن‏که شنیدنی از شنیدن دیگر بازش ندارد، ای آن‏که کاری از کار دیگر منعش نکند، ای آن‏که گفتاری از گفتار دیگر سرگرمش نکند، ای آن‏که درخواستی از درخواست دیگر او را به اشتباه نیافکند، ای آن‏که چیزی از چیز دیگر مانعش نشود، ‌ای آن‏که اصرار اصرارکنندگان او را به ستوه نیاورد، ای آن‏که آرمانِ واپسینِ جویندگان است، ای آن‏که نهایت همّت‏ عارفان است، ای آن‏که پایان جستجوی جویندگان است، ای آن‏که ذره‌ای در سراسر هستی بر او پوشیده نیست

دعای جوشن کبیر ۱۰۰ بند یا فصل دارد و هر بند حاوی ۱۰ اسم از اسم‌های خداوند است و در مجموع هزار اسم خداوند در آن آمده است؛ البته در بند ۵۵ این دعا یازده اسم ذکر شده است.

ازاین‌رو، برخی دعا را شامل ۱۰۰۱ اسم دانسته‌اند. به گفته شیخ عباس قمی، اسم اعظم خدا نیز در این دعا است.

به گفته کفعمی در پایان هر بند، این عبارت خوانده می‌شود: «سُبْحَانَک‏ یا لَا إِلَهَ‏ إِلَّا أَنْتَ‏ الْغَوْثَ‏ الْغَوْثَ‏ خَلِّصْنَا مِنَ‏ النَّارِ یا رَبِّ». در کتاب بلد الامین آمده که در ابتدای هر بند «بسم الله» و در پایان هر بند در انتهای جمله فوق «یا ذَا الْجَلَالِ وَ الْإِکرَامِ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» گفته شود.

علامه مجلسی در کتاب زاد المعاد در ابتدای هر فصل، خاصیتی برای آن بیان شده است، مثلاً برای بند ۳ گفته: «برای درخواست نصرت و زیادشدن روزی» و برای بند ۲۴: «برای روشن شدن دل و بخشیده شدن لغزش‌ها» و بند ۳۹ را برای از بین رفتن فقر دانسته است.

در این دعا، بیشتر نام‌های خدا از قرآن گرفته شده است و به گونه‌ای در کنار هم قرار گرفته‌اند که علاوه بر مُسَجَّع و موزون بودن، در بیشتر موارد، اسماء و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند. به عنوان نمونه عبارت‌های «قابل التوبات» در بند ۲، «قابل التَّوب» در بند ۲۰، و «یَا مَنْ یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ» در بند ۶۷ از آیه ۱۰۴ سوره توبه و ۲۵ سوره شوری؛ برگرفته شده‌ و عبارت «خیرالرازقین»، از آيه ۱۱۴ سوره مائده، و ۵۸ سوره حج؛ و عبارت «یَا مَنْ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ» از آیه ۲۴ سوره انفال آیه استفاده شده است.

تکرار بعضی صفات

شش صفت از صفات خداوند در این دعا دوبار تکرار شده‌اند:

• «یا من لم یتخذ صاحبةً و لا ولدا» در بندهای ۶۲ و ۸۴
• «یا نافع» در بندهای ۹ و ۳۲
• «یا من هو بمن رجاه کریم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶
• «یا من هو بمن عصاه حلیم» در بند‌های ۱۸ و ۹۶
• «یا من فضله عمیم» در بندهای ۴۸ و ۹۸
• «یا انیس من لا انیس له» در بندهای ۲۸ و ۵۹.

به احتمال این تکرارها ناشی از اشتباهات و تصحیف‌هایی است که توسط نسخه‌برداران نخستین رخ داده و در اسناد بعدی نیز تکرار شده است. افزون بر این گاه نام‌ها و صفات خداوند متعال با تعابیر متفاوت در این دعا ذکر شده است. این تفاوت‌ها گاه به جهت تفاوت کاربرد آن اسم و صفت با پسوند و یا پیشوند خاصی و یا با واژه‌های مختلف بیان شده است. به عنوان نمونه به طبیب بودن خداوند در این بندها با این تعابیر اشاره شده است: بند ۱۲ «یا طبیب القلوب» بند ۴۴ «یا طبیب» بند ۵۱ «یا نعم الطبیب» بند۵۳ «یا طبیبنا» بند۵۹« یا طبیب من لا طبیب له». و نیز از علم خداوندمتعال با این تعابیر یاد شده است: بند۱ «یا علیم» بند ۲ «یا عالم الخَفیّات» بند۱۶ «یا من هو عالم بکل شئ» بند۱۸ «یا من هو بکل شئ علیم» بند ۲۰ «یا عالم السر» بند ۲۹ «یا عالم» بند ۳۱ « یا عالماً لا یجهل» بند۳۳ « یا اعلمُ من کل علیم» بند ۵۵ « یا من لَحِق بکل شئٍ علمُه» بند۶۳ «یا من یعلم مرادَ المریدین» بند۶۷ «یا من هو اعلمُ بِمن ضَلّ عن سبیله» بند۸۰ « یا عالم السرِّ و الهِمَم» بند۸۲ «یا من دَبَّر بعلمه» بند ۸۴« یا من احاط بکل شئ علماً» بند۸۷ « یا اعلم العالِمین» بند۹۰ «یا من یا من لا یعلم الغیب الّا هو» بند ۹۲ «یا من لا یَعزُب عن علمه شئٌ» بند۹۶ «یا من هو بمن اراده علیم» بند۹۸ «یا من علمُه سابق» بند۹۹ «یا من لا یخفی علیه ذرّةٌ فی العالَمین»

نگاهی به ساختار

نخستین بند دعای جوشن کبیر با عبارت اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ شروع شده و پس از هر سه بند که با نام های خداوند آغاز شد مجدداً بند بعدی با اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ... شروع شده است یعنی میان هر فرازی که با عبارت اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ شروع شده با فراز بعدی که با این عبارت شروع شده سه بند فاصله است و این نظم در دعای جوشن کبیر وجود دارد و فقط بند۴۴ که با عبارت اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ... شروع شده تا بند بعدی(بند ۴۹) با همین عبارت ۴ بند فاصله افتاده است. و همین تغییر در بند ۲۹ تا بند بعدی (بند۳۲)با دو فاصله وجود دارد و در مجموع ۲۵ بار «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ بِاسْمِكَ» در دعای جوشن تکرار شده است.

بند ۳۵ دعای جوشن کبیر [یَا مَنْ هُوَ فِی عَهْدِهِ وَفِیٌّ یَا مَنْ هُوَ فِی وَفَائِهِ قَوِیٌّ یَا مَنْ هُوَ فِی قُوَّتِهِ عَلِیٌّ یَا مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ قَرِیبٌ یَا مَنْ هُوَ فِی قُرْبِهِ لَطِیفٌ یَا مَنْ هُوَ فِی لُطْفِهِ شَرِیفٌ یَا مَنْ هُوَ فِی شَرَفِهِ عَزِیزٌ یَا مَنْ هُوَ فِی عِزِّهِ عَظِیمٌ یَا مَنْ هُوَ فِی عَظَمَتِهِ مَجِیدٌ یَا مَنْ هُوَ فِی مَجْدِهِ حَمِیدٌ]

بند ۳۵ دعای جوشن کبیر از تمام بندهای متمایز است زیرا هر یک ازنام‌های ده‌گانه ای که در آن است موضوع و زمینه‌ای برای نام بعدی خداوند شده است یَا مَنْ هُوَ فِی عَهْدِهِ وَفِیٌّ یَا مَنْ هُوَ فِی وَفَائِهِ قَوِیٌّ یَا مَنْ هُوَ فِی قُوَّتِهِ عَلِیٌّ یَا مَنْ هُوَ فِی عُلُوِّهِ قَرِیبٌ یَا مَنْ هُوَ فِی قُرْبِهِ لَطِیفٌ یَا مَنْ هُوَ فِی لُطْفِهِ شَرِیفٌ یَا مَنْ هُوَ فِی شَرَفِهِ عَزِیزٌ یَا مَنْ هُوَ فِی عِزِّهِ عَظِیمٌ یَا مَنْ هُوَ فِی عَظَمَتِهِ مَجِیدٌ یَا مَنْ هُوَ فِی مَجْدِهِ حَمِیدٌ [اى که در پیمانش وفادار و اى که در وفا کردن به پیمانش نیرومند است اى که در نیرومندیش بلند مرتبه است اى که در عین بلند مرتبه اى نزدیک است اى که در عین نزدیکى دقیق است اى که در عین دقت بزرگوار است اى که در عین بزرگوارى با عزت است اى که در عین عزت با عظمت است اى که در عین عظمتش برجسته است اى که در عین برجستگى ستوده است.]

کتاب شرح الأسماء، شرح دعاء الجوشن الکبیر؛ تألیف ملاهادی سبزواری

شرح‌ها

عالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شرح‌هایی نوشته‌اند، مشهورترین شرح، شرح ملا هادی سبزواری است. این شرح رنگ و بویی عرفانی و فلسفی دارد. سبزواری براساس بندهای دعا، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و کلامی را طرح کرده است. وی هم‌چنین برخی از فرازها را متفاوت شرح کرده به عنوان نمو نه در بند۷ «يَا كَاشِفَ الْبَلايَا» می‌گوید که «کشف» هم به معنای اظهار و آشکار ساختن است و هم به معنای برداشتن و در اینجا اولویت با معنای نخست است و در برابر دفعِ بلا است و این بلا که نصیب انسان می‌شود نشانه دوستی و ولای خداست چنان‌چه در دعا خداوند را در برابر بلا حمد می‌کنیم همان گونه که به خاظر نعمت‌هایش او را شکر می‌گزاریم (نَحمَدك على بلائك كما نَشكُرك على آلائك) و نیز می‌تواند «کاشف البلا» به معنای پرده‌بردای از بلا باشد تا انسان بفهمد که این بلا عینِ رحمت است. سبزواری برای تأیید به اشعاری از مولوی استشهاد کرده که می‌گوید: الگو:بالگو:بالگو:پایان شعر

جستارهای وابسته

• دعای جوشن صغیر

پیوند به بیرون

• «جوشن کبیر»، دانشنامه جهان اسلام
• «جوشن کبیر»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی
• قرائت دعای جوش کبیر به همراه متن و ترجمه