دعای حزین
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام سجاد(ع) |
| منابع شیعی | مصباح المتهجد، مکارم‌الاخلاق، مفتاح‌الفلاح |
| زمان | بعد از نماز شب |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
دُعای حَزین، مناجاتی منسوب به امام سجاد(ع) است که خواندن آن بعد از نماز شب توصیه می‌شود.[۱] در این مناجات، به مفاهیمی همچون پشیمانی از بدکاری و گناهکاری خود در برابر بخشندگی و بزرگواری خدا، هراس از تنهایی پس از مرگ و درخواست بخشش از خدا اشاره شده است.[۲] برخی از پژوهشگران معتقدند مضامین این دعا، بازتاب‌دهندۀ برخی از مفاهیم بنیادین در جهان‌بینی شیعه، همچون حُزن و رنج انسان، تنهایی و قطع امید از دیگر انسان‌ها و پناه‌جویی به خداوند است.[۳]
به گفتهٔ حسن بن فضل طَبْرِسی از محدثین قرن ششم، امام سجاد(ع) این دعا را بعد از نماز شب می‌خواند،[۴] اما شیخ طوسی (درگذشت: ۴۶۰ق) در مِصباحُ المُتَهَجِّد سخنی از انتساب این دعا به امام سجاد(ع) نیاورده است.[۵] این دعا در صحیفۀ سجادیه نیامده و به گفتۀ برخی پژوهشگران، در هیچ یک از مستدرک‌های صحیفه سجادیه که پیش از قرن چهاردهم شمسی نگاشته شده‌اند، نیز ذکر نشده است.[۶]
شیخ بهایی در مِفتاح الفَلاح، بخش‌هایی از این دعا را ضمن آداب نماز وَتْر شرح داده است.[۷] سید عباس شوشتری لکهنویی فقیه هندی (درگذشت: ۱۳۰۶ق) نیز در اشعار خود مناجاتی برگرفته از این دعا آورده است.[۸]
اُناجیکَ یا مَوْجُوداً فی کُلِّ مَکانٍ لَعَلَّکَ تَسْمَعُ نِدائی
فَقَدْ عَظُمَ جُرْمی وَ قَلَّ حَیآئی
مَوْلایَ یا مَوْلایَ اَیَّ الاَهْوالِ اَتَذَکَّرُ وَ اَیَّها اَنْسی
وَ لَوْلَمْ یَکُنْ اِلا الْمَوْتُ لَکَفی
کَیْفَ وَ ما بَعْدَ الْمَوْتِ اَعْظَمُ وَ اَدْهی
مَوْلایَ یا مَوْلایَ حَتّی مَتی وَ اِلی مَتی اَقُولُ لَکَ الْعُتْبی
مَرَّةً بَعْدَ اُخْری ثُمَّ لا تَجِدُ عِنْدی صِدْقاً وَ لا وَفاءً
فَیاغَوْثاهُ ثُمَّ واغَوْثاهُ بِکَ یا اَللَّهُ
مِنْ هَویً قَدْ غَلَبَنی وَ مِنْ عَدُوٍّ قَدِ اسْتَکْلَبَ عَلَیَّ
وَ مِنْ دُنْیا قَدْ تَزَیَّنَتْ لی
وَ مِنْ نَفْسٍ اَمّارَةٍ بِالسُّوءِ اِلاّ ما رَحِمَ رَبّی
مَوْلایَ یا مَوْلایَ اِنْ کُنْتَ رَحِمْتَ مِثْلی فَارْحَمْنی
وَ اِنْ کُنْتَ قَبِلْتَ مِثْلی فَاقْبَلْنی
یا قابِلَ السَحَّرَةِ اقْبَلْنی یا مَنْ لَمْ اَزَلْ اَتَعَّرَفُ مِنْهُ الْحُسْنی
یا مَنْ یُغَذّینی باِلنِّعَمِ صَباحاً وَ مَسآءً
اِرْحَمْنی یَوْمَ اتیکَ فَرْدَا شاخِصا اِلَیْکَ بَصَری
مُقَلِّداً عَمَلی قَدْ تَبَرَّءَ جَمیعُ الْخَلْقِ مِنّی
نَعَمْ وَ اَبی وَ اُمّی وَ مَنْ کانَ لَهُ کَدّی وَ سَعْیی
فَاِنْ لَمْ تَرْحَمْنی فَمَنْ یَرْحَمُنی
وَ مَنْ یُونِسُ فِی الْقَبْرِ وَحْشَتی وَ مَنْ یُنْطِقُ لِسانی
اِذا خَلَوْتُ بِعَمَلی وَ سآئَلْتَنی عَمّا اَنْتَ اَعْلَمُ بِهِ مِنّی
فَاِنْ قُلْتُ نَعَمْ فَاَیْنَ الْمَهْرَبُ مِنْ عَدْلِکَ
وَ اِنْ قُلْتُ لَمْ اَفْعَلْ قُلْتَ اَلَمْ اَکُنِ الشّاهِدَعَلَیْکَ فَعَفوَکَ عَفْوَکَ یا مَوْلایَ
قَبْلَ سَرابیلِ الْقَطِرانِ
عَفْوَکَ عَفْوَکَ یا مَوْلایَ قَبْلَ جَهَنَّمَ وَ النّیران
عَفْوَکَ عَفْوَکَ یا مَوْلایَ قَبْلَ اَنْ تُغَلَّ الاَیْدی اِلَی الاَعْناقِ
یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ وَ خَیْرَ الْغافِرینَ.[۹]
راز گویم با تو ای که در همه جایی تا شاید فریادم را بشنوی
چون جرم و گناهم بزرگ و شرمم کم است
مولایم ای مولایم کدامیک از هراس‌هایم را یادآوری کنم و کدامیک را فراموش کنم
و اگر نباشد جز همان مرگ تنها مرا بس است
چه‌سان! با اینکه جهان پس از مرگ بزرگ‌تر و سخت‌تر است
مولای من ای مولایم تا چه وقت و تا کی بگویم که (من گنهکارم و) تو حق بازخواستم داری
نه یک بار بلکه بارها ولی باز هم تو راستی و وفا از من نبینی،
پس ای فریاد و باز هم ای فریاد به درگاه تو خدایا
از هوای نفسی که بر من چیره گشته و از دشمنی که بر من حمله‌ور شده
و از دنیایی که خود را برایم آراسته
و از نفس فرمانده به بدی جز آنکه پروردگارم رحم کند
مولای من ای مولایم اگر به کسی چون من رحم کرده‌ای پس به من نیز رحم کن
و اگر کسی را مانند من پذیرفته‌ای مرا هم بپذیر
ای پذیرنده ساحران مرا هم بپذیر ای که تا بوده از او نیکی دیده‌ام
ای که غذایم دادی به نعمت‌های خود در هر صبح و شام
رحم کن به من روزی که به نزدت آیم تنها در حالی که بلند کرده‌ام بدرگاهت دیده‌ام را
و نامه عملم به گردنم افتاده و همه مردم از من بیزاری جویند
حتی پدر و مادرم و حتی کسی که رنج و تلاشم برای او بوده
پس اگر تو نیز به من رحم نکنی پس چه کسی به من رحم کند
و کیست که مونس وحشت قبرم باشد و کیست که زبانم را گویا کند
آنگاه که با عملم خلوت کنم و بپرسی از من آنچه تو بدان داناتری از خودم
پس اگر بگویم آری کجا از عدل تو گریزگاهی است
و اگر بگویم نکردم جواب دهی آیا من گواه تو نیستم پس گذشتت را گذشتت را خواهانم ای مولایم
پیش از پوشیدن پیراهن آتش زا
گذشتت گذشتت را خواهم ای مولای من پیش از گرفتار شدن جهنم و آتش سوزان
گذشتت گذشتت را خواهم ای مولای من پیش از آنکه دست‌ها به گردن‌ها با زنجیر بسته شود
ای مهربان‌ترین مهربانان و بهترین آمرزندگان
پانویس
- ↑ قمی، مفاتیح‌الجنان، بخش ملحقات، در ذکر نمازهای مستحبی، ص۸۷۳.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۰.
- ↑ مهروش، «حزین، دعا»، ص۴۴۲.
- ↑ طبرسی، مکارم‌الاخلاق، ۱۳۷۹ش، ص۲۹۵.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۰.
- ↑ مهروش، «حزن، دعا»، ص۴۴۲.
- ↑ شیخ بهایی، مفتاح الفلاح، ۱۴۱۵ش، ص۷۰۱.
- ↑ نوشاهی، کتابشناسی آثار شبه‌قاره، ۱۳۹۱ش، ج۳، ص۱۹۶۵.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۰.
منابع
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، طوسی، بیروت، مؤسسه فقه‌الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۰ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح‌الجنان، چاپ مرکز تحقیقات حج.
- مهروش، فرهنگ، «حزین، دعا» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۱، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- نوشاهی، عا‌رف، کتاب شناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش)،تهران، ۱۳۹۱ش.