دعای اللهم عرفنی نفسک
 | |
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| نامهای دیگر | دعای معرفت |
| موضوع | ارتباط شناخت خدا، پیامبر و امام |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام صادق(ع) |
| راوی | زراره بن اعین |
| منابع شیعی | الکافی، کتاب الغیبة (نعمانی)، کمال الدین و تمام النعمة و کتاب الغیبة (شیخ طوسی) |
| تکنگاریها | «معرفت حجت خدا؛ شرح دعای اللهم عرفنی نفسک» اثر لطفالله صافی گلپایگانی. |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امینالله • زیارت اربعین | |
دعای اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَک یا دعای معرفت، دعایی از امام صادق(ع) که برای حفظ دین و ایمان در دوران غیبت به خواندن آن سفارش شده است.
براساس محتوای دعا، شناخت پیامبر(ص) مبتنی بر شناخت خدا و شناخت امامان متوقف بر شناخت پیامبر است و شناخت دین حقیقی تنها با شناخت امام ممکن خواهد بود. این دعا در منابع شیعی با سندهای مختلف نقل شده و منظور از حجت در آن، امام مهدی(عج) دانسته شده است.
نسخه مفصّلتری از این دعا نیز از یکی از نائبان خاص امام مهدی(ع) روایت شده که سید بن طاووس بر خواندن آن در عصر روز جمعه تأکید کرده است. برخی از عالمان، دعای مختصر را بخشی از همین نسخه مفصل میدانند.
معرفی و اهمیت
دعای «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَک» که دعای معرفت نیز نامیده میشود،[۱] از امام صادق(ع) نقل شده است.[۲] این دعا برای حفظ ایمان در دوران پرچالش غیبت توصیه شده[۳] و امام صادق(ع) بر مداومت در خواندن آن تأکید کرده است.[۴] همچنین عالمانی مانند محمدتقی بهجت[۵] و میرزا جواد ملکی تبریزی،[۶] قرائت این دعا را پس از نمازها سفارش کردهاند.
سید بن طاووس نیز بر خواندن این دعا در عصر روز جمعه تأکید کرده است.[۷] شیعیان در دوران غیبت بر آن مواظبت داشته[۸] و در برخی مساجد ایران پس از نمازهای یومیه خوانده میشود.
منابع و سند دعا
دعای اللهم عرفنی نفسک در دو قالب مختصر و مفصل نقل شده است.[۹] نسخه مختصر آن از امام صادق(ع) توسط زُراره روایت شده و در منابع روایی قرن چهارم و پنجم قمری مانند الکافی،[۱۰] الغیبة نعمانی،[۱۱] کمالالدین شیخ صدوق[۱۲] و الغیبة شیخ طوسی[۱۳] با اسناد مختلف آمده است. همچنین نسخه مفصل نیز از یکی از نواب امام مهدی(ع)، نقل شده و در کتابهایی چون کمالالدین[۱۴] و مصباح المُتَهَجّد[۱۵] ثبت گردیده است. شیخ عباس قمی نیز دعای مفصل را در مفاتیح الجنان ذکر کرده است.[۱۶] بر اساس پژوهش دانشنامه امام مهدی(ع)، دعای مختصر بخشی از همان نسخه مفصل است.[۱۷]
همچنین این دعا به دلیل نقل از طریق نواب اربعه، در زمره توقیعات امام مهدی(ع) ثبت شده[۱۸] و به امام مهدی(عج)[۱۹] منتسب شده است.[۲۰]
سند
به گفته آیتالله صافی گلپایگانی، این دعا با اسناد متعددی از محدثان شیعه مانند کلینی، شیخ صدوق، نعمانی، شیخ طوسی و سید بن طاووس نقل شده[۲۱] و همه این اسناد منقول از امام صادق(ع) معتبر شمرده شدهاند.[۲۲] البته علامه مجلسی در مرآة العقول دو سندِ این دعا در کتاب الکافی را مجهول[۲۳] و ضعیف[۲۴] دانسته، اما صافی گلپایگانی با استناد به قاعده تسامح در ادله سنن، قرائت این دعا را حتی در صورت ضعف سند، جایز شمرده است.[۲۵]
محتوا
محتوای دعای اللهم عرفنی نفسک، بر دو محور اصلی استوار است: نخست: شناخت حقیقی خدا، پیامبر(ص) و امامان تنها با توفیق الهی ممکن میشود؛ و دوم آنکه این شناختها بهصورت زنجیروار به یکدیگر وابسته است؛[۲۶] بر این اساس، شناخت پیامبر منوط به شناخت خداوند است، شناخت امامان در گرو شناخت پیامبر قرار دارد[۲۷] و شناخت دین حقیقی نیز تنها از طریق شناخت امام میسر خواهد بود.[۲۸]
عبدالله جوادی آملی این دعا را نه یک درخواست معمولی، بلکه برهانی کلامی برای تبیین ارتباط منطقی میان توحید، نبوت و امامت میداند.[۲۹] لطفالله صافی گلپایگانی با توجه به زمینه تاریخی دعا، حجت مورد اشاره در آن را امام مهدی(عج) دانسته و هدف دعا را درخواست معرفتی پایدار و مصونیت از انحراف در دوران غیبت برمیشمارد.[۳۰]
در دعای معرفت، دعاکننده دارای سطحی از شناخت نسبت به خدا، پیامبر و حجت است؛ ازاینرو درخواست معرفت از خدا به معنای طلب یکی از این سه است: ثبات و تداوم بر این شناخت، دستیابی به مراتب بالاتر معرفت، یا دریافت عنایتی ویژه برای شناخت عمیقتر.[۳۱]
متن دعا
بر اساس روایتی که زراره از امام صادق(ع) نقل کرده، قائم(عج) پیش از قیام، غیبتی خواهد داشت که به منظور حفظ جانش است. امام صادق در این روایت به برخی از ویژگیهای خاص قائم اشاره میکند مانند: او مولودی است که در تولدش تردید شده، گروهی وجودش را منکر شدهاند و انتظارش کشیده میشود. سپس در پاسخ به پرسش زراره که اگر من آن زمان را درک کردم چه کنم؟ از او میخواند که پیوسته این دعا را بخواند:
«اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی (خدایا خود را به من بشناسان؛ زیرا اگر خود را به من نشناسانی، پیامبرت را نمیشناسم. خدایا پیامبرت را به من بشناسان؛ زیرا اگر رسولت را به من نشناسانی، حجّتات را نخواهم شناخت. خدایا حجّتات را به من بشناسان؛ زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه میشوم».[۳۲])؛
متن طریق دیگر اینگونه است: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَبِيَّکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَبِيَّکَ لَمْ أَعْرِفْهُ قَطُّ ... (خدایا خود را به من بشناسان؛ پس اگر خود را به من نشناسانی، تو را نمیشناسم. خدایا پیامبرت را به من بشناسان؛ زیرا اگر نبیات را به من نشناسانی، او(پیامبرت) را هرگز نخواهم شناخت».[۳۳])
تکنگاری
- «معرفت حجت خدا؛ شرح دعای اللهم عرفنی نفسک» اثر لطفالله صافی گلپایگانی که به بررسی سندی، لغات و تفسیر دعا میپردازد.[۳۴]
- «فرهنگ انتظار؛ شرح دعای مشهور غیبت حضرت مهدی(عج)»، اثر سید عبدالله فاطمینیا. به بررسی سندی دعا و شرح محتوای آن بر اساس آیات و احادیث پرداخته است. این کتاب شرح دعای مفصلی است که ابتدای آن دعای اللهم عرفنی نفسک است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۴۱۴ و ۴۱۵ و ج۶، ص۲۶۰؛ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۶۳؛ محمدی ریشهری، شرح زیارت جامعه کبیره، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ محمدی ریشهری، شرح زیارت جامعه کبیره، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۴.
- ↑ شیخ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ «عکس نوشت معرفت به نورانیت اهلبیت(ع)»، مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت.
- ↑ محمدی ریشهری، شرح زیارت جامعه کبیره، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۵.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۵۲۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۰.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷، حدیث ۵ و ۳۴۲، حدیث ۲۹.
- ↑ نعمانی، کتاب الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۱۱۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۲ و ۳۴۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۴.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۲-۵۱۵.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۶.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، دعای هفتم از بخش ملحقات، ص۵۸۸.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰ و ۲۷۱.
- ↑ شیخ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۲.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۳۰۶.
- ↑ محمدی ریشهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰ و ۲۷۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۱.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۹.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۵۹.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۴.
- ↑ «اللهم عرفنی حجتک»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله شبیری زنجانی.
- ↑ «جلسه درس اخلاق (۱۳۹۴/۷/۹)»، دفتر مرجعیت؛ «انتظار فرج از بهترین عبادتهاست»، دفتر مرجعیت.
- ↑ «دعای اللهم عرفنی نفسک کمک میکند که بفهمیم بین غدیر و سقیفه چه فرقی است»، دفتر مرجعیت.
- ↑ «انتظار فرج از بهترین عبادتهاست»، دفتر مرجعیت؛ «دعای اللهم عرفنی نفسک کمک میکند که بفهمیم بین غدیر و سقیفه چه فرقی است»، دفتر مرجعیت.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۱۰۸و۱۲۴.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۹۵و۹۶ و ۱۰۲ و ۱۰۳و ۱۰۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷، حدیث ۵؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۲ و ۳۴۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۲، ح۲۹.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۴و۴۵.
منابع
- «اللهم عرفنی حجتک»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله شبیری زنجانی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- «انتظار فرج از بهترین عبادتهاست»، دفتر مرجعیت علمی و دینی آیتالله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- «جلسه درس اخلاق (۱۳۹۴/۷/۹)»، دفتر مرجعیت علمی و دینی آیتالله جوادی آملی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- «دعای اللهم عرفنی نفسک کمک میکند که بفهمیم بین غدیر و سقیفه چه فرقی است»، دفتر مرجعیت علمی و دینی آیتالله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دار الرضی، چاپ اول، ۱۳۳۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشيعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق و تصحیح عبادالله تهرانى و علىاحمد ناصح، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- صافی گلپایگانی، لطفالله، معرفت حجت خدا (شرح دعای اللهم عرفنی نفسک)، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیتالله صافی گلپایگانی، ۱۳۹۲ش/۱۴۳۵ق.
- «عکس نوشت معرفت به نورانیت اهلبیت(ع)»، مرکز تنظیم و نشر آثار آیتالله بهجت، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- فاطمینیا، سید عبدالله، فرهنگ انتظار؛ شرح دعای مشهور غیبت حضرت مهدی(عج)، تهران، مؤسسه رسائل، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بیتا.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، با همکاری سید محمدکاظم طباطبایی، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- محمدی ریشهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره یا تفسیر قرآن ناطق، قم، دار الحدیث، چاپ سوم، ۱۳۹۰ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبة، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.