دعای ِ اللَّهُمَ عَرِّفْنِی نَفْسَک یا دعای معرفت دعایی از امام صادق(ع) که برای حفظ دین و ایمان در سختی‌ها و تردیدهای دوران غیبت به خواندن آن سفارش شده است. عالمان شیعه به خواندن این دعا پس از نمازها توصیه کرده‌اند.
 | |
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | دعای معرفت |
| موضوع | ارتباط شناخت خدا، پیامبر و امام |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام صادق(ع) |
| راوی | زراره بن اعین |
| منابع شیعی | الکافی، کتاب الغیبة (نعمانی)، کمال الدین و تمام النعمة و کتاب الغیبة (شیخ طوسی) |
| تک‌نگاری‌ها | «معرفت حجت خدا؛ شرح دعای اللهم عرفنی نفسک» اثر لطف‌الله صافی گلپایگانی. |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امین‌الله • زیارت اربعین | |
براساس محتوای دعای اللهم عرفنی نفسک، شناخت پیامبر(ص) مبتنی بر شناخت خدا و شناخت امامان متوقف بر شناخت پیامبر است و شناخت دین حقیقی تنها با شناخت امام ممکن خواهد بود.
این دعا در منابع شیعی دست اولی همچون کتاب الکافی اثر کلینی، الغیبة اثر نعمانی، کمال الدین و تمام النعمة اثر شیخ صدوق و کتاب الغیبة اثر شیخ طوسی با سندهای مختلف و معتبر نقل شده است.
دعای معرفت به صورت مفصل‌تر از یکی از نائبان امام زمان(ع) نیز نقل شده است. سید بن طاووس بر خواندن این دعای مفصل در عصر روز جمعه تأکید کرده است.
در دانشنامه امام مهدی(عج) آمده است که دعای مختصرِ منقولِ از امام صادق(ع)، بخش نخست دعای مفصلِ منقول از نايب امام زمان(ع) است که به جهت خلاصه بودن و شهرت، به صورت مستقل در منابع روایی نقل شده است. به نظر نویسندگان این دانشنامه، اصل دعای معرفت از امام صادق(ع) است؛ ولی در دوران محمد بن عثمان عمری در اختیار شیعیان قرار داده شد. به گفته نویسندگان دانشنامه امام مهدی، به جهت انتساب دعا به نائب امام زمان، در کتاب کمال الدین اثر شیخ صدوق جزو توقیعات امام زمان(ع) و در کتاب البلد الامین اثر کَفْعَمی از امام زمان(ع) روایت شده است.
مقصود از نبی و رسول در این دعا، شخص پیامبر اکرم(ص) و منظور از حجت، امام زمان(عج) دانسته شده است؛ زیرا دعا مربوط به زمان غیبت است.
معرفی و اهمیت
دعای اللهم عرفنی نفسک، دعایی است که زراره از امام صادق(ع)[۱] نقل کرده که برای استوار ماندن ایمان در سختی‌های دوران غیبت خوانده شود.[۲] این دعا که دعای معرفت نامیده شده،[۳] از دعاهای مخصوص دوران غیبت[۴] و از مهم‌ترین دعاهایی است که برای حفظ دین در زمان غیبت توصیه شده است.[۵]
امام صادق(ع) به مداومت بر این دعا سفارش کرده[۶] و عالمانی همچون آیت‌الله بهجت[۷] و میرزا جواد ملکی تبریزی[۸] نیز بر خواندن آن پس از نمازها توصیه کرده‌اند.
دعای معرفت از دعاهای معروفی است که شیعیان در دوران غیبت بر آن مواظبت داشته[۹] و در برخی مساجد ایران پس از نمازهای یومیه خوانده می‌شود.
آیت‌الله جوادی آملی این دعا را دعای عالمانه و محققانه‌ای که هم سواد و علم می‌آورد و هم ثواب دارد، توصیف کرده است.[۱۰]
سید بن طاووس پس از نقل چند دعا برای عصر روز جمعه، گفته است اگر به جهت عذر نتوانستی آن دعاها را بخوانی، مواظب باشید که قرائت دعای «اللهم عرفنی نفسک» را از دست ندهید.[۱۱]
منابع و سند دعا
دعای اللهم عرفنی نفسک به‌صورت مختصر از امام صادق(ع) و به‌صورت مفصل از نائب دوم امام زمان(ع) نقل شده است.[۱۲] دعای مختصر در منابع دست اول شیعی همچون کتاب الکافی[۱۳] اثر کلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، کتاب الغیبة اثر نعمانی (درگذشت ۳۶۰ق)،[۱۴] کمال الدین و تمام النعمة اثر شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق)[۱۵] و کتاب الغیبة اثر شیخ طوسی (درگذشت ۴۶۰)[۱۶] از زراره از امام صادق(ع) با سندهای گوناگون نقل شده است. دعای مفصل نیز در منابعی مانند کمال الدین و تمام النعمة[۱۷] و مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی[۱۸] از ابن هَمّام اِسْکافی نقل شده است. ابن‌همام گفته است که این دعا را عَمْری[یادداشت ۱] برای او املا و سفارش به خواندن آن کرد.[۱۹] شیخ عباس قمی دعای مفصل را به نقل از سید بن طاووس در مفاتیح الجنان ذکر کرده است.[۲۰]
در دانشنامه امام مهدی(عج) آمده است که دعای مختصر، بخش نخست دعای مفصل است که خلاصه بودن و شهرت، موجب شده آن بخش به صورت مستقل در منابع روایی نقل شود. به نظر نویسندگان این دانشنامه، اصل دعای معرفت از امام صادق(ع) است و نزد ائمه(ع) و برخی اصحاب بود تا اینکه در دوران محمد بن عثمان عمری که آثار و فشارهای روانی و عاطفی غیبت بر شیعیان سنگینی می‌کرده، در اختیار شیعیان قرار داده شد.[۲۱]
به گفته آیت‌الله صافی گلپایگانی، کلینی این دعا را با دو سند، شیخ صدوق از طریق سه سند گوناگون و نعمانی نیز به یک سند متفاوت نقل کرده‌اند.[۲۲] شیخ طوسی[۲۳] و سید بن طاووس[۲۴] نیز دعای مفصل را با دو سند متفاوت روایت کرده‌اند.[۲۵]
همه سندهای دعای منقول از امام صادق(ع) معتبر شمرده شده‌اند؛[۲۶] اما علامه مجلسی در مرآة العقول، یکی از سندهای منقول در کتاب الکافی را مجهول[۲۷] و دیگری را ضعیف[۲۸] شمرده است. از نظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، این دعا از اعتبار کافی برخوردار است؛ اما بر فرض ضعف سند، بر طبق قاعده تسامح در ادله سنن (آسان‌گیری نسبت به مستندات احکام مستحبی) می‌توان آن را خواند.[۲۹]
گفته شده ذکر دعا جزو توقیعات امام زمان(ع) در کتاب کمال الدین اثر شیخ صدوق[۳۰] و انتسابش به امام زمان(ع) در کتاب البلد الامین اثر کَفْعَمی،[۳۱] به‌دلیل نقل آن از محمد بن عثمان، نائب امام زمان(ع)، بوده است.[۳۲]
محتوا
گفته شده در دعای اللهم عرفنی نفسک، دو مطلب مهم آمده است:
- شناخت واقعی خدا، پیامبر(ص) و امامان، تنها با توفیق و یاری خداوند ممکن است.
- شناخت واقعی پیامبر با شناخت خدا، شناخت امامان با شناخت پیامبر و شناخت دین حقیقی تنها با شناخت امام ممکن خواهد بود.[۳۳]
آیت‌الله جوادی آملی این دعا را دعای برهانی و علمی می‌داند که برخلاف بیشتر دعاها که حاوی درخواست هستند، یک برهان کلامی را برای تبیین ارتباط میان الوهیت، رسالت و امامت و هدایت بیان می‌کند.[۳۴] آن برهان از این قرار است: پیامبر(ص) خلیفه خداست و انسان تا خدا را نشناسد، خلیفه او یعنی پیامبر(ص) را نمی‌تواند بشناسد. همچنین ولی جامعه (امام معصوم) منتخب مردم نیست؛ بلکه خلیفه و جانشین پیامبر(ص) است. ازاین‌رو، تا زمانی که پیامبر شناخته نشود، جانشنیش نیز شناخته نخواهد شد. بنابراین شناخت بعثت پیامبر(ص) متوقف بر شناخت توحید و شناخت غدیر مبتنی بر شناخت بعثت است.[۳۵]
براساس این دعا، بدون شناخت نبوت، امامت و ولایت نمی‌توان دین را شناخت.[۳۶] بنابراین انسان بدون ایمان به امام و معرفت او، گمراه خواهد شد. ویژگی ایمنی از گمراهی با تمسک به امام در احادیث دیگر همچون حدیث ثقلین نیز آمده است.[۳۷]
گفته شده در دعای معرفت، دعاکننده، بی‌معرفت نسبت به خدا و پیامبر و حجت نیست؛ ازاین‌رو، مراد از طلب معرفت از خدا، یا درخواست ثبات و نگهداری آن است یا درخواست مراتب بالای معرفت و یا درخواست عنایت خاص در شناخت خدا و پیامبر و حجت است.[۳۸]
از نظر آیت‌الله صافی گلپایگانی، مقصود از نبی و رسول در این دعا، شخص پیامبر اکرم(ص)[۳۹] و منظور از حجت، امام زمان(عج) است؛ زیرا دعا مربوط به زمان غیبت است.[۴۰] ازاین‌رو، دعاکننده از خداوند یا درخواست معرفت کامل‌تر و مددهای غیبی دارد یا ثبات و بقای بر ولایت حضرت مهدی را طلب می‌کند؛ زیرا در دوران غیبت، ترس از تزلزل فکری و خطر انحرافات عقیدتی بسیار است.[۴۱]
متن دعا
در منابع حدیثی آمده است که زراره از امام صادق(ع) نقل کرد که برای آن جوان (قائم)، پیش از قیامش غیبتی است. گفتم چرا؟ فرمود: از بیم جانش. سپس فرمود: ای زراره! او کسی است که انتظارش را می‌کشند و او همان است که در تولدش تردید می‌شود. برخی می‌گویند پدرش بی‌جانشین درگذشت؛ بعضی می‌گویند هنوز در شکم مادرش است و برخی می‌گویند او دو سال پیش از درگذشت پدرش به دنیا آمد و او همان است که انتظارش را می‌کشند جز آنکه خداوند دوست دارد شیعه را بیازماید. این هنگام است که باطل‌اندیشان، شک می‌کنند. زراره می‌گوید به امام گفتم: فدایت شوم اگر آن زمان را درک کردم چه کنم؟ فرمود: «ای زراره! هنگامی که آن زمان را درک کردی، این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی (خدایا خود را به من بشناسان؛ زیرا اگر خود را به من نشناسانی، پیامبرت را نمی‌شناسم. خدایا پیامبرت را به من بشناسان؛ زیرا اگر رسولت را به من نشناسانی، حجّت‌ات را نخواهم شناخت. خدایا حجّت‌ات را به من بشناسان؛ زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه می‌شوم».[۴۲])؛
متن طریق دیگر با اندک اختلافی این‌گونه است: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَبِيَّکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَبِيَّکَ لَمْ أَعْرِفْهُ قَطُّ ... (خدایا خود را به من بشناسان؛ پس اگر خود را به من نشناسانی، تو را نمی‌شناسم. خدایا پیامبرت را به من بشناسان؛ زیرا اگر نبی‌ات را به من نشناسانی، او را هرگز نخواهم شناخت».[۴۳])
تک‌نگاری
افزون بر شرح دعای معرفت در لابلای متون و سخنرانی‌ها، کتاب‌های مستقلی نیز در شرح آن نگارش شده است از جمله:
- «معرفت حجت خدا؛ شرح دعای اللهم عرفنی نفسک» اثر لطف‌الله صافی گلپایگانی، از مراجع تقلید شیعه، است که در شرح دعای مختصر اللهم عرفنی نفسک نگارش شده است. در این کتاب پس از بررسی سندی دعا، در دو بخش به لغات دعا و تفسیر دعا پرداخته شده است.[۴۴] این کتاب توسط ناشران مختلفی چون انتشارات جمکران و دفتر تنظیم و نشر آثار آیت‌الله صافی منتشر شده است.
- «فرهنگ انتظار؛ شرح دعای مشهور غیبت حضرت مهدی(عج)»، اثر سید عبدالله فاطمی‌نیا. نویسنده در این اثر پس از مباحث مقدماتی درباره مفهوم و فواید دعا، به بررسی سندی دعا و شرح محتوای آن براساس آیات و احادیث پرداخته است. این کتاب شرح دعای مفصلی است که ابتدای آن دعای اللهم عرفنی نفسک است.
پانویس
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شرح زیارت جامعه کبیره، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۴۱۴ و ۴۱۵ و ج۶، ص۲۶۰؛ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۶۳؛ محمدی ری‌شهری، شرح زیارت جامعه کبیره، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۴.
- ↑ «انتظار فرج از بهترین عبادت‌هاست»، دفتر مرجعیت.
- ↑ «اللهم عرفنی حجتک»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ «عکس نوشت معرفت به نورانیت اهل‌بیت(ع)»، مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شرح زیارت جامعه کبیره، ۱۳۹۰ش، ص۳۰۵.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۰.
- ↑ «جلسه درس اخلاق (۱۳۹۴/۷/۹)»، دفتر مرجعیت.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۵۲۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷، حدیث ۵ و ۳۴۲، حدیث ۲۹.
- ↑ نعمانی، کتاب الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۱۱۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۲ و ۳۴۳.
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۳۳۴.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۲-۵۱۵.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۱۱-۴۱۶.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۲؛ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۱۱.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نشر اسوه، دعای هفتم از بخش ملحقات، ص۵۸۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰ و ۲۷۱.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۱.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۴۱۱.
- ↑ سید بن طاووس، جمال الأسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۵۲۱.
- ↑ فاطمی‌نیا، فرهنگ انتظار، ۱۳۷۵ش، ص۸-۱۰.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۳و۲۴؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۵، ص۴۱۵ و ۴۱۷.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۳۹.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۵۹.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۴.
- ↑ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۵۱۲.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ۱۴۱۸ق، ص۳۰۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰ و ۲۷۱.
- ↑ «اللهم عرفنی حجتک»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی.
- ↑ «انتظار فرج از بهترین عبادت‌هاست»، دفتر مرجعیت؛ «دعای اللهم عرفنی نفسک کمک می‌کند که بفهمیم بین غدیر و سقیفه چه فرقی است»، دفتر مرجعیت.
- ↑ «جلسه درس اخلاق (۱۳۹۴/۷/۹)»، دفتر مرجعیت؛ «انتظار فرج از بهترین عبادت‌هاست»، دفتر مرجعیت.
- ↑ «دعای اللهم عرفنی نفسک کمک می‌کند که بفهمیم بین غدیر و سقیفه چه فرقی است»، دفتر مرجعیت.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۱۲۵.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۹۵و۹۶ و ۱۰۲ و ۱۰۳و ۱۰۸.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۱۰۸.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۱۰۸و۱۲۴.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۱۲۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷، حدیث ۵؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۴۲ و ۳۴۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۲، ح۲۹.
- ↑ صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۴و۴۵.
یادداشت
- ↑ مقصود از عَمْری را برخی عثمان بن سعید عَمْری، نائب اول امام زمان،(صافی گلپایگانی، معرفت حجت خدا، ۱۳۹۲ش، ص۲۳؛ فاطمی‌نیا، فرهنگ انتظار، ۱۳۷۵ش، ص۹و ۱۰.) و بعضی محمد بن عثمان عمری، نائب دوم،(محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۶، ص۲۷۰.) دانسته‌اند.
منابع
- «اللهم عرفنی حجتک»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- «انتظار فرج از بهترین عبادت‌هاست»، دفتر مرجعیت علمی و دینی آیت‌الله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- «جلسه درس اخلاق (۱۳۹۴/۷/۹)»، دفتر مرجعیت علمی و دینی آیت‌الله جوادی آملی، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- «دعای اللهم عرفنی نفسک کمک می‌کند که بفهمیم بین غدیر و سقیفه چه فرقی است»، دفتر مرجعیت علمی و دینی آیت‌الله جوادی آملی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، قم، دار الرضی، چاپ اول، ۱۳۳۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشيعة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق و تصحیح عبادالله تهرانى و على‌احمد ناصح، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- صافی گلپایگانی، لطف‌الله، معرفت حجت خدا (شرح دعای اللهم عرفنی نفسک)، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار آیت‌الله صافی گلپایگانی، ۱۳۹۲ش/۱۴۳۵ق.
- «عکس نوشت معرفت به نورانیت اهل‌بیت(ع)»، مرکز تنظیم و نشر آثار آیت‌الله بهجت، تاریخ درج مطلب: ۱۰ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۳ش.
- فاطمی‌نیا، سید عبدالله، فرهنگ انتظار؛ شرح دعای مشهور غیبت حضرت مهدی(عج)، تهران، مؤسسه رسائل، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، قم، نشر اسوه، بی‌تا.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، البلد الامین و الدرع الحصین، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امام مهدی(عج) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، با همکاری سید محمدکاظم طباطبایی، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم، دار الحدیث، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره یا تفسیر قرآن ناطق، قم، دار الحدیث، چاپ سوم، ۱۳۹۰ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، کتاب الغیبة، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، ۱۳۹۷ق.