دُعانویسی نوشتن دعا به‌منظور پیشگیری از شرور، علاج رویدادهای نامطلوب یا دستیابی به امور مطلوب این جهانی. از دعانویسی برای دور داشتن و دفع عوارض ناشی از تأثیر جنیان نیز استفاده می‌شود. دعانویسی با روش‌های معمول دعاکردن که به‌طور عادی در زندگی افراد دیندار جریان دارد، متفاوت دانسته شده است.
اصل تأثیر دعا بر رفع مشکلات را مورد تأیید روایات دانسته‌اند و برخی نویسندگان شیعه مانند سید بن طاووس توصیه‌های پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) در استفاده از دعا برای درمان بیماری‌ها را گردآوری کرده‌اند. مراجع تقلید شیعه دعانویسی با نوشتن آیات قرآنی و دعاهایی را که در منابع وارد شده، جایز دانسته‌اند.
شیوه رایج دعانویسی در جامعه را مرتبط با خرافات گفته‌اند و معتقدند دعانویسی رایج مبنایی در دین ندارد. محققان معتقدند عده‌ای افراد سودجو با استناد به برخی گزاره‌های دینی و سوءاستفاده از سادگی و اضطرار مردمِ گرفتار و نیازمند، خود را منشأ تأثیر معرفی می‌کنند.
مفهوم‌شناسی
دعانویسی را به نوشتن دعا به منظور پیشگیری از شرور، علاج رویدادهای نامطلوب یا دستیابی به امور مطلوبِ غالباً این جهانی، تعریف کرده‌اند.[۱] برخی از دعانویسی برای دور داشتن جنیان و دفع و درمان عوارض ناشی از تأثیر جنیان نیز استفاده می‌کنند.[۲]
دعانویسی با روش‌های معمول دعا کردن که به‌طور عادی در زندگی افراد دیندار جریان دارد، متفاوت دانسته شده است.[۳] بسیاری از دعانویس‌ها مدعی‌اند که علاوه بر شناخت انواع دعا، در مورد خاصیت گیاهان، مواد غذایی، فصول، ساعات، وضع ستارگان، حروف و اعداد نیز در تنظیم دعا استفاده می‌کنند.[۴]
صاحب نظران اصل دعا را اثرگذار می‌دانند و آیات و روایات مختلفی را شاهد بر گفتار خود می‌آورند.[۵] با این حال شیوه رایج دعانویسی در جامعه را خرافی می‌دانند و معتقدند مبنایی در دین ندارد.[۶] محققان معتقدند عده‌ای افراد سودجو و فریبکار با شبیه‌سازی و استناد به برخی گزاره‌های دینی و سوءاستفاده از سادگی و اضطرار مردم گرفتار، خود را تأثیرگذار دانسته[۷] و ضربات و زیان‌های معنوی زیادی نیز به شاکله دین وارد می‌کنند.[۸]
عوامل گرایش به دعانویسی
نوشتن دعا و حرز از منابع معتبر و استفاده از آن به‌عنوان کمک‌کننده و آرامش‌دهنده که نوعی درخواست از خداوند برای رفع مشکل است، بدون ایراد دانسته‌اند.[۹] علاوه بر این، عوامل دیگری را نیز بر گرایش به دعانویسی تأثیرگذار خوانده‌اند:
- شکل و ارتباط فرد با دیگران؛ در صورت برآورده‌شدنِ انتظارِ فرد از دعانویس‌ها، مراجعه بعدی فرد و دعوت دیگران به مراجعه، افزایش می‌یابد.[۱۰]
- نهاد پزشکی؛ هزینه‌های بالای پزشکی، ناراضی بودن از درمان و شیوه ارتباط پزشکان با بیمار، از عوامل زمینه‌ساز گرایش به دعانویسی در درمان دانسته شده است.[۱۱]
- مبانی اعتقادی و فرهنگی؛ افراد مذهبی‌تر به دلیل تصوری که از تشابه میان ارزش‌های خود با ارزش‌های حاکم بر دعانویسی دارند، از آن، انتظار و ارزیابی مثبت پیدا می‌کنند.[۱۲]
- برخی معتقدند زمانی که تبیین‌های علمی پاسخگوی پرسش‌های افراد نیست، افراد از دعانویس‌ها کمک می‌طلبند.[۱۳]
دعای معتبر و دعای نامعتبر
اصل تأثیر دعا بر رفع مشکلات را مورد تأیید روایات دانسته‌اند و برخی نویسندگان شیعه مانند حسین بن بسطام و سید بن طاووس توصیه‌های پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) در استفاده از دعاهای مختلف برای درمان بیماری‌ها را گردآوری کرده‌اند.[۱۴] برخی متون حدیثی متأخرتر هم به جمع‌آوری این احادیث پرداختهٰ‌اند.[۱۵]
امام خمینی از مراجع تقلید شیعه، دعانویسی با نوشتن آیات قرآنی و دعاهایی را که در منابع وارد شده، جایز دانسته و در آن شرط کرده که برای اهداف مشروع استفاده شود.[۱۶] او همچنین استفاده از مضامین صحیح در دعانویسی را جایز دانسته است حتی اگر از دعاهای نقل‌شده در منابع نبوده باشد.[۱۷]
برخی دیگر از مراجع تقلید شیعه مانند مکارم شیرازی[۱۸] و بهجت[۱۹] نیز دعانویسی را با دعاهایی که در منابع وارد شده، جایز دانسته‌اند؛ البته برخی به این نکته توجه داده‌اند که «دعاهای جعلی که گروهی از دعانویسان به آن مبتلا هستند» اشکال دارد.[۲۰]
پانویس
- ↑ موسی‌پور، «دعانویسی»، ص۷۸۱.
- ↑ موسی‌پور، «دعانویسی»، ص۷۸۳.
- ↑ جواهری، «مطالعه جامعه‌شناختی پدیده دعانویسی در ایران»، ص۶۶.
- ↑ جواهری، «مطالعه جامعه‌شناختی پدیده دعانویسی در ایران»، ص۷۵.
- ↑ «تفرشی، «نگاهی به پدیده دعانویسی در جامعه و معضلات ناشی از آن»، روزنامه رسالت.
- ↑ «تفرشی، «نگاهی به پدیده دعانویسی در جامعه و معضلات ناشی از آن»، روزنامه رسالت.
- ↑ علم‌الهدی، «آیا دعانویسی در احکام اسلامی جایگاهی دارد؟» سایت تسنیم.
- ↑ «تفرشی، «نگاهی به پدیده دعا نویسی در جامعه و معضلات ناشی از آن»، روزنامه رسالت.
- ↑ ترکیان، «راه‌های معنوی برای بازکردن گره‌های زندگی»، خبرگزاری مهر.
- ↑ جواهری، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش بیماران به دعانویسی و پیامدهای آن در ایران»، ص۲۵.
- ↑ جواهری، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش بیماران به دعانویسی و پیامدهای آن در ایران»، ص۲۴.
- ↑ جواهری، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش بیماران به دعانویسی و پیامدهای آن در ایران»، ص۲۴.
- ↑ سراج‌زاده، «زمینه‌ها و پیامدهای بهره‌گیری از دعانویسی و فال‌گیری»، ص۱۰۵.
- ↑ موسی‌پور، «دعانویسی»، ص۷۸۱.
- ↑ موسی‌پور، «دعانویسی»، ص۷۸۱.
- ↑ خمینی، استفتاءات، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۶۲۵.
- ↑ خمینی، استفتاءات، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۳۰.
- ↑ مکارم شیرازی، استفتاءات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ بهجت، استفتاءات، ۱۴۲۸ق، ج۴، ص۵۴۷.
- ↑ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، قم، ج۱، ص۵۸۹.
منابع
- بهجت، محمد تقی، استفتاءات، قم، دفتر حضرت آیة الله بهجت، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- ترکیان، محمد، «راه‌های معنوی برای بازکردن گره‌های زندگی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۷ فرورودین ۱۴۰۲ش.
- تفرشی، میترا، «نگاهی به پدیده دعا نویسی در جامعه و معضلات ناشی از آن»، روزنامه رسالت، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید: ۷ فرورودین ۱۴۰۲ش.
- جواهری، فاطمه، «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش بیماران به دعانویسی و پیامدهای آن در ایران»، مجله مطالعات فرهنگ ارتباطات، شماره ۱۲، زمستان ۱۳۸۱ش.
- جواهری، فاطمه، «مطالعه جامعه‌شناختی پدیده دعانویسی در ایران»، مجله شناخت، شماره ۳۵، پاییز ۱۳۸۱ش.
- خمینی، روح‌الله، استفتاءات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
- سراج‌زاده، سیدحسین و دیگران، «زمینه‌ها و پیامدهای بهره‌گیری از دعانویسی و فال‌گیری مطالعه نمونه‌ای از زنان تحصیل‌کرده شهر رشت»، مجله مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره ۶۱، زمستان ۱۳۹۹ش.
- علم‌الهدی، علی، «آیا دعانویسی در احکام اسلامی جایگاهی دارد؟» سایت تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۶ اسفند ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۷ فرورودین ۱۴۰۲ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، امیر قلم، چاپ یازدهم، بی‌تا.
- مکارم شیرازی، ناصر، استفتاءات جدید، محقق و مصحح: ابوالقاسم علیان‌نژادی، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب (ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۷ق.
- موسی‌پور، ابراهیم، «دعانویسی»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.