آیه ۶۰ سوره غافر بندگان را به دعاکردن دعوت نموده و به آنان وعده استجابت دعا را می‌دهد.[۱] همچنین آیه، دعا را عبادت شمرده و به ترک‌کنندگان عبادت و بندگی وعده ورود به جهنم داده است.[۲]
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| جزء | ۲۴ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | دعوت به دعاکردن و وعده استجابت |
| آیات مرتبط | آیه ۱۸۶ سوره بقره |
﴿وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ٦٠﴾ [غافر:60]
﴿و پروردگارتان فرمود مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم در حقیقت کسانی که از پرستش من کبر می‌ورزند به زودی خوار در دوزخ درمی‌آیند ٦٠﴾
به گفته تفسیر نمونه برخی مفسران، دعا در این آیه را به‌معنی درخواست حاجت دانسته‌اند[۳] و عبارت «أَسْتَجِبْ لَکُمْ» (شما را اجابت کنم) و برخی احادیث ناظر به آیه را شاهد درستی این احتمال می‌دانند. در مقابل، گروهی دیگر با پیروی از ابن‌عباس دعا در آیه را به‌معنی توحید و عبادت خدا دانسته‌اند. بر این اساس، آیه دستور می‌دهد که «مرا عبادت کنید و به یکتایی من اقرار نمایید.»[۴]
مفسرانی که دعا در این آیه را به‌معنی درخواست می‌دانند اجابت دعا را وابسته به همراهی با شرایط لازم آن[۵] یا مصلحت بنده[۶] دانسته‌اند.
دربارهٔ آیه ۶۰ سوره غافر چندین حدیث از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نقل شده است؛[۷] چنان‌که امام باقر(ع) برترین عبادت را دعا و طلب از آنچه نزد خدا است دانسته و مبغوض‌ترین فرد را کسی می‌داند که از عبادت خدا تکبر ورزد و از آنچه نزد او است چیزی نخواهد.[۸] و در روایتی نیز امام صادق(ع) کلمه عبادت در این آیه را بر دعا تطبیق کرده و در ادامه فرموده است که دعا کن و نگو دیگر کار تمام شده است. زُراره که راوی این حدیث است توضیح می‌دهد که منظور امام صادق(ع) این بود که نباید ایمان به قضا و قدر مانع از دعای بسیار و جدّیت در دعا باشد.[۹]
فرقه وهابیت با استدلال به همین آیه و آیاتی دیگر همه اقسام دعا را عبادت و پرستش شمرده‌اند. سپس آنان خواندن غیر خدا مانند اولیای صالح درگذشته و توسل را شرک در عبادت دانسته‌اند.[۱۰] در مقابل عالمان شیعی با استناد به آیات متعددی از قرآن مانند آیه ۲۲ سوره ابراهیم و آیه ۵ سوره نوح کاربرد کلمه دعا و دعوت را در غیر عبادت نیز درست دانسته و دعا و عبادت را مترادف نمی‌دانند.[۱۱] به باور مکارم شیرازی با مراجعه به آیات قرآن می‌فهمیم خواندن غیر خدا اگر با اعتقاد به استقلال او از خدا باشد کفر و شرک بوده و بدون چنین اعتقادی، صحیح می‌باشد. وی به آیه ۵ سوره نوح و آیه ۲۸۲ سوره بقره[یادداشت ۱] برای درستیِ خواندن و درخواست حاجت از غیر خدا استناد کرده است.[۱۲]
پانویس
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۱۴۶.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۴.
- ↑ شیخ طوسی، تفسیر تبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۹، ص۸۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۱۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۱۴۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۱۴۶ـ۱۴۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۸، ص۸۲۳؛ طیب، اطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۳۹۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: بحرانی، تفسیر برهان، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۷۶۵ ـ ۷۶۷؛ عروسی حویزی، نور الثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۵۲۶ ـ ۵۲۹؛ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۳۴۳.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۳۴۶.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۶۷.
- ↑ سبحانی، آیین وهابیت، جامعه مدرسین، ص۳۳۵ ـ ۳۳۷؛ «مفهوم دعا از دیدگاه وهابیت و نقد آن» سایت آئین رحمت.
- ↑ سبحانی، آیین وهابیت، جامعه مدرسین، ص۳۳۸ ـ ۳۴۳.
- ↑ «مفهوم دعا از دیدگاه وهابیت و نقد آن» سایت آئین رحمت.
یادداشت
- ↑ به عبارت «وَ لَایَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا؛ و شهود نباید به هنگامی که آنها را (برای شهادت) دعوت می‌کنند، خودداری نمایند»(سوره بقره، آیه ۲۸۲، ترجمه مکارم شیرازی.) استدلال شده است.
منابع
- بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، ۱۴۱۶ق.
- سبحانی، جعفر، آیین وهابیت، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بی‌تا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- «مفهوم دعا از دیدگاه وهابیت و نقد آن» سایت آئین رحمت، تاریخ بازدید: ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.