امام صادق علیه‌السلام: تفاوت میان نسخه‌ها

{{ جعبه اطلاعات امام شیعه

امام صادق(ع) با وجود ضعف [[خلافت بنی‌امیه|حکومت اموی]] و درخواست [[امامیه|شیعیان]]، برضد حکومت قیام نکرد. او درخواست‌های [[ابومسلم خراسانی]] و ابوسلمه را برای برعهده‌گرفتن خلافت رد کرد. امام صادق(ع) در [[قیام زید بن علی|قیام]] عمویش [[زید بن علی]] شرکت نکرد و شیعیان را نیز از قیام پرهیز می‌داد؛ بااین‌همه روابط حسنه‌ای با حاکمان زمان خود نداشت. وی به جهت فشارهای سیاسی حکومت‌های اموی و عباسی از روش [[تقیه]] استفاده می‌کرد و به یارانش نیز چنین توصیه می‌کرد.{{سخ}}امام صادق(ع) به‌منظور ارتباط بیشتر با شیعیان، پاسخ به سؤالات شرعی آنها، دریافت [[وجوهات شرعی|وجوه شرعی]] و رسیدگی به مشکلات شیعیان، [[سازمان وکالت]] را تشکیل داد. فعالیت این سازمان در زمان امامان بعد گسترش پیدا کرد و در [[غیبت صغرا]] به اوج رسید. در زمان او فعالیت [[غالیان]] گسترش یافت. ایشان با اندیشه [[غلو|غُلُوّ]] برخورد و غالیان را [[کفر|کافر]] و [[شرک |مشرک]] معرفی کرد.{{سخ}}در برخی منابع آمده است امام صادق(ع) به علت احضار حکومت، به [[عراق]] سفر کرده و به [[کربلا]]، [[نجف]] و [[کوفه]] رفته است. وی قبر[[امام علی علیه‌السلام| امام علی(ع)]] را که تا پیش از آن پنهان بود، به یارانش نشان داد. برخی از علمای شیعه معتقدند که امام صادق(ع) به دستور [[منصور عباسی| منصور دوانیقی]] و بر اثر مسمومیت[[شهادت| شهید]] شده است. برطبق منابع روایی شیعه، وی [[امام موسی کاظم علیه‌السلام |امام کاظم(ع)]] را به عنوان امام بعد از خود به اصحابش شناسانده بود؛ اما به‌منظور حفظ جان وی، پنج نفر، از جمله منصور عباسی را وصی خود معرفی کرد. پس از شهادت امام صادق(ع) فرقه‌های مختلفی در شیعه شکل گرفت که [[اسماعیلیه]]، [[فطحیه|فَطَحیه]] و [[ناووسیه]] از آن جمله‌اند.{{سخ}}از هشتصد کتاب درباره امام صادق(ع) نام برده‌اند که کتاب‌های اخبار الصادق مع ابی‌حنیفه و اخبار الصادق مع المنصور از محمد بن وهبان دبیلی (قرن ۴ق) از قدیمی‌ترین آنها است. برخی دیگر از کتاب‌ها درباره امام صادق(ع) عبارت است از: [[زندگانی امام صادق جعفر بن محمد (کتاب)|زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)]] نوشته [[سید جعفر شهیدی]]، [[الامام الصادق و المذاهب الاربعة (کتاب)|الامام الصادق(ع) و المذاهب الاربعة]] نوشته [[اسد حیدر]]، [[پیشوای صادق (کتاب)|پیشوای صادق]] از [[سید علی حسینی خامنه‌ای| سیدعلی خامنه‌ای]] و موسوعة الامام الصادق، تألیف [[باقر شریف قرشی|باقر شریف قَرَشی]].

== نام، نسب و القاب ==

== زندگی‌نامه ==

امام صادق(ع) در [[۱۷ ربیع‌الاول]] سال [[سال ۸۳ هجری قمری|۸۳ق]] در [[مدینه]] به دنیا آمد و در سال [[سال ۱۴۸ هجری قمری|۱۴۸ق]] در ۶۵ سالگی همان‌جا به شهادت رسید.<ref> مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۸۰.</ref> برخی ولادتش را در سال [[سال ۸۰ هجری قمری|۸۰ق]] نوشته‌اند.<ref>اربلی، کشف الغمة، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۶۹۱.</ref> همچنین ابن‌قتیبة دینوری وفاتش را در سال ۱۴۶ق ثبت کرده است<ref>ابن‌قتیبة الدینوری، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۲۱۵.</ref> که آن را خطای در ضبط می‌دانند.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۷.</ref> درخصوص روز و ماه شهادت امام صادق(ع) اختلاف‌نظر وجود دارد. دیدگاه مشهور علمای متقدم [[امامیه|شیعه]]<ref>پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۱۸۷.</ref> این است که وی در [[شوال|ماه شوال]] به شهادت رسیده است؛ اما در منابع متقدم روز شهادت نیامده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۷۲؛ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۱۸۰؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref>

[[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در کتاب [[تاج الموالید (کتاب)|تاج الموالید]] و [[شیخ عباس قمی]] در [[فیض العلام فی عمل الشهور و وقایع الایام (کتاب)|وقایع الایام]]، و [[محمدتقی شوشتری|شوشتری]] در کتاب [[رسالة فی تواریخ النبی و الآل (کتاب)|رسالة فی تواریخ النبی و الآل]] روز شهادت او را [[۲۵ شوال]] دانسته‌اند.<ref>شیخ‌طبرسی، تاج الموالید، ۱۴۲۲ق، ص۴۴؛ قمی، وقایع الایام، نور مطاف، ص۳۱۰؛ شوشتری، رسالة فی تواریخ النبی و الآل، ۱۴۲۳ق، ص۶۸.</ref> در مقابلِ دیدگاه مشهور، [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[اعلام الوری باعلام الهدی (کتاب)|اعلام الوری]]<ref>طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref> و [[ محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)| بحار الانوار]] به نقل از کتاب [[جنة الامان الواقیة و جنة الایمان الباقیة (کتاب)|مصباح کفعمی]] شهادت امام صادق(ع) را در [[۱۵ رجب]] گزارش کرده‌اند؛ اما محققانِ کتاب بحار الانوار این مطلب را در کتاب مصباح نیافته‌اند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۷، ص۲.</ref>[[شیخ عباس قمی]] بدون ذکر منبع وفات  امام صادق(ع) در نیمه رجب را نقل کرده است. <ref>قمی، تعريب منتهى الآمال في تواريخ النبي و الآل، الناشر : جماعة المدرسين‌، ج۲، ص۲۴۳.  

=== همسران و فرزندان ===

== دوران امامت ==

=== نصوص امامت ===

=== سازمان وکالت ===

=== برخورد با غالیان ===

== فعالیت علمی ==

=== مذهب جعفری ===

=== مناظرات و گفتگوهای علمی ===

* مناظره با یکی از منکران خدا درباره وجود خدا<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۱–۳۳۳.</ref>

* مناظره با [[ابوشاکر دیصانی|ابوشاکر دَیصانی]]، درباره وجود خدا<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۳.</ref>

* مناظره با [[ابن‌ ابی‌العوجاء|ابن‌ابی‌العوجاء]] درباره وجود خدا<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۵، ۳۳۶.</ref>

* مناظره با ابن‌ابی‌العوجاء درباره [[حدوث و قدم|حدوث]] عالَم<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۶.</ref>

* مناظره‌ای طولانی با یکی از منکران وجود خدا درباره مسائل مختلف دینی<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۳۶، ۳۵۲.</ref>

* مناظره با [[ابوحنیفه]] درباره شیوه استنباط [[احکام شرعی |احکام فقهی]]، به‌ویژه [[قیاس]]<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۶۰–۳۶۲</ref>

* مناظره با برخی از علماء [[معتزله]] درباره شیوه انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی<ref>طبرسی، احتجاج، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۶۲–۳۶۴.</ref>

== سیره سیاسی ==

=== دوری از قیام مسلحانه ===

* اختلاف با عبدالله بن حسن مثنی

=== رابطه با حاکمان ===

==== آتش زدن خانه امام صادق(ع) ====

=== به‌کارگیری شیوه تقیه ===

به‌جز دهه سومِ [[قرن دوم قمری]] که با فروپاشی خلافت [[بنی‌امیه]] هم‌زمان بود، خلفای [[خلافت بنی‌امیه |اموی]] و [[بنی‌عباس|عباسی]] همواره فعالیت‌های امام صادق(ع) و یارانش را زیر نظر داشتند. فشارهای سیاسی در اواخر زندگی امام صادق(ع) بیش از پیش شد.<ref>جعفریان، حیات فکری‌سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ش، ص۴۳۵.</ref> طبق برخی روایات مأموران [[منصور عباسی|منصور دوانیقی]] کسانی را که با شیعیان امام صادق(ع) در ارتباط بودند، شناسایی می‌کردند و گردن می‌زدند. ازاین‌رو امام صادق(ع) و یارانش از روش [[تقیه]] استفاده می‌کردند.<ref>جعفریان، حیات فکری‌سیاسی امامان شیعه، ۱۳۹۳ش، ص۴۳۵.</ref>

بنا بر روایتی که از امام صادق در الکافی نقل شده است آن حضرت در روزی که برای مردم [[یوم‌الشک]] بود و حضرت آن روز را اول ماه رمضان می‌دانست به درخواست سفاح خلیفه وقت از باب تقیه غذا خورد و در پاسخ فردی که به او اعتراض کرد که آیا روزی را که مُسَلَّماً از ماه رمضان است روزه خودت را می‌شکنی و غذا می‌خوری؟!» گفت «آری سوگند به خدا اگر من یک روز روزه ماه رمضان را بخورم نزد من پسندیده‌تر است از آنکه گردنم زده شود!»<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۸۳.</ref> امام صادق(ع) به [[سفیان ثوری]] که به دیدار او آمده بود، توصیه کرد به جهت آنکه هر دوی آنها را حکومت تحت‌نظر گرفته است، برود.<ref>ابن‌شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۲۴۸.</ref> در حدیث دیگری امام صادق(ع) از [[ابان بن تغلب|اَبان بن تغلب]] خواسته است که در پاسخ به پرسش‌های فقهی مردم، برای آنکه مشکلی پیش نیاید، دیدگاه‌های علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] را برایشان نقل کند.<ref>کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۳۳۰.</ref> همچنین روایاتی از امام صادق(ع) نقل شده است که بر تقیه تأکید می‌کنند. در برخی از آنها تقیه در جایگاهی برابر با [[نماز]] قرار گرفته است.<ref>فتال نیشابوری، روضةالواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۲، ص۲۹۳.</ref>از نظر [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، نمودارهای برجسته زندگی امام صادق(ع) عبارتند از:

* تببین و تبلیغ مسئله امامت به منظور نفی مستقیم و صریح حاکمان وقت و معرفی خود به عنوان امام و صاحب حق ولایت به مردم

* تبلیغ و بیان احکام دین به شیوه فقه شیعه و نیز تفسیر قرآن به روال بینش شیعه متمایزتر و صریح‌تر از دیگر امامان

* تشکیل و رهبری مخفیانه شبکه تبلیغاتی وسیع برای ترویج امامت آل‌علی(ع) و تبیین درست مسئله امامت؛ این شبکه در بسیاری از نقاط دوردست به ویژه در نواحی [[عراق]] و [[خراسان بزرگ|خراسان]]، فعالیت‌های چشمگیر و ثمربخشی درباره مسئله امامت عهده‌دار بود.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=8211 امام صادق(ع) مرد علم و دانش، مرد مبارزه، مرد تشکیلات]، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.</ref>

== خصوصیات اخلاقی، کرامات و فضایل ==

== سفر به عراق ==

* نشان‌دادن [[نجف| قبر حضرت علی(ع)]]

== شاگردان و راویان ==

=== اهل سنت ===

== احادیث مشهور ==

* [[حدیث جنود عقل و جهل]] این حدیث گزارشی است از امام صادق(ع) به روایت [[سَماعة بن مهران]] درباره خلقت عقل و لشگریانی که خداوند به جهت جایگاه عقل و اطاعت و تسلیمش برای او قرار داده و نیز لشگریانی که برای جهل به عنوان نقطه مقابل عقل قرار داده است.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، صص۲۱–۲۰.</ref>

* حدیث حجّ: امام صادق(ع) کیفیّت حجّ پیامبر را از پدر خود روایت کرده است. این حدیث در منابع شیعه<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۴۵.</ref> و سنی<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ج۸، ص۱۷۰.</ref>نقل شده است.<ref>به عنوان نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۲۴۵؛ مسلم نیشابوری، صحیح مسلم، ج۸، ص۱۷۰.</ref>

* حدیث توحید مُفَضَّل: حدیثی که امام صادق(ع) در چهار جلسه درباره مسائلی چون آفرینش جهان، خلقت انسان و شگفتی‌ها و حکمت‌های آنها به [[مفضل بن عمر|مفضل بن عُمر]]، املا کرده است.<ref>مفضل بن عمر، توحید مفضل، ۱۳۷۹ش، ص۴۱ (مقدمه آیت الله شوشتری).</ref>

* [[حدیث عنوان بصری|حدیث عِنوان بَصری]]: در این حدیث امام صادق(ع) پس از تعریف [[عبادت|عبودیت]]، دستورالعمل‌هایی را در زمینه‌های [[ریاضت |ریاضت نفس]]، [[حلم|بردباری]] و علم، به شخصی به نام عِنوان بصری گفته است.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۲۲۴–۲۲۶.</ref>

* [[مقبوله عمر بن حنظلة|مقبوله عُمَر بن حَنظَله]]:<ref>به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۶۷.</ref> برخی از فقیهان شیعه، از این حدیث معیارهایی برای حل [[تعارض ادله|تعارض روایات]] به دست آورده‌اند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: شیخ انصاری، فرائد الاصول، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۹–۶۱.</ref> طرفداران [[ولایت فقیه|نظریه ولایت فقیه]] نیز برای اثبات آن به این حدیث استناد می‌کنند.<ref>برای نمونه نگاه کنید به امام خمینی، الحکومة الاسلامیه، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م، ص۱۱۵–۱۲۱؛ مصباح یزدی، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، ۱۳۹۱ش، ص۱۰۰.</ref>

* صلاح زندگانی فردی و معاشرت اجتماعی، پیمانه پُری است که دو سومش زیرکی و یک سومش چشم‌پوشی است.<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۵۹.</ref>

* ارباب‌گونه به عیوب دیگران ننگرید، بلکه چون بنده‌ای [[تواضع |متواضع]] عیب‌های خود را وارسی کنید.<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۰۵.</ref>

* مبادا با یکدیگر [[حسد]] ورزید، زیرا کفر و بی‌دینی از حسد برمی‌خیزد.<ref>کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۸.</ref>

* برادران خود را با دو صفت امتحان کنید، که اگر آن دو صفت را داشتند به دوستی و رفاقت خود با آنها ادامه دهید و گرنه از آنان دوری کنید، دوری کنید، دوری کنید: ۱ ـ مراقبت بر [[نماز]] اول وقت. ۲ ـ نیکی به برادران چه در سختی و تنگدستی، چه در هنگام آسایش و گشایش.<ref>حرعاملی، وسائل الشیعة، ج۸، ص۵۰۳.</ref>

== دیدگاه اهل‌سنت ==

== شهادت ==

=== وصیت امام صادق ===

=== انشعاب در شیعه ===

=== تعطیلی رسمی سالروز شهادت در ایران ===

== تألیفات امام صادق(ع) ==

* رساله امام صادق(ع) به اصحاب. این رساله شامل توصیه‌هایی به [[امامیه|شیعیان]] در زمینه‌های مختلف است و در کتاب الکافی آمده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج‏۸، ص۲.</ref>

* رساله شرایع الدین به روایت [[سلیمان بن مهران اعمش|اَعمَش]]. این رساله درباره [[اصول دین|اصول]] و [[فروع دین]] است. آن را [[شیخ صدوق]] نقل کرده است.

* قطعه‌ای از یک نامه در زمینه [[تفسیر قرآن| تفسیر]]

* قطعه‌ای از یک نامه به اهل [[قیاس]] در نقد آنان

* الرسالة الاَهوازیه. این نامه برای نجاشی والی [[اهواز]] نوشته شده است. متن آن در کتاب [[ کشف الریبة عن احکام الغیبة (کتاب)|

* [[توحید مفضل (کتاب)|توحید المُفَضَّل]] یا کتاب فکِّر. این رساله مشتمل بر سخنان امام صادق(ع) درباره خداشناسی برای [[مفضل بن عمر|مُفَضَّل بن عمر]] است که به جهت تکرار عبارت «فَکِّر یا مُفَضَّل» (فکر کن ای مفضل) در آن، در گذشته به «کتاب فَکِّر» شهرت داشت. نویسنده [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعه]] مفضل را به عنوان صاحب کتاب فکّر معرفی کرده است.<ref>طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۹، ص۱۵.</ref>

* رساله اَهلیلَجه. در این رساله امام صادق(ع) با پزشکی هندی درباره اثبات وجود خدا گفتگو کرده است. به گفته [[سید محسن امین]]، [[سید ابن‌طاووس]]، این کتاب را معتبر دانسته است. همچنین او از ابن‌ندیم نویسنده [[الفهرست (ابن‌ندیم) |فهرست ابن‌ندیم]] نقل کرده که نگارش این کتاب توسط امام صادق(ع) از محالات است.<ref>امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، ج۱، ص۶۶۳.</ref>

* متن مشهور به [[تفسیر امام صادق(ع)]]

* [[تفسیر نعمانی (کتاب)|تفسیر النُعمانی]].<ref>پاکتچی، «جعفر صادق، امام»، ص۲۱۸ و ۲۱۹.</ref>

* « [[الجعفریات (کتاب)|الجعفریات]]» یا «الاَشعَثیات» نوشته محمد بن محمد بن اشعث

* نثر الدُرَر: متن این کتاب را [[ابن‌شعبه حرانی|ابن‌شُعبه حَرّانی]] در [[تحف العقول (کتاب)| تحف العقول]] آورده است.

* الحِکَم الجعفریه

* مجموعه‌ای از کلمات قِصار (جملات کوتاه) به روایت سلمان بن ایوب که متن آن در کتاب [[فرائد السمطین (کتاب)|فرائِدُ السَمَطَین]] جوینی آمده است.<ref>پاکتچی، «جعفر صادق، امام»، ص۲۱۸ و ۲۱۹.</ref>

== کتاب‌شناسی ==

* [[الامام الصادق و المذاهب الاربعة (کتاب)|الامام الصادق(ع) و المذاهب الاربعة]]، نوشته [[اسد حیدر]]. این کتاب با عنوان امام صادق(ع) و مذاهب چهارگانه، به زبان فارسی ترجمه شده است؛<ref>اسد، امام صادق(ع) و مذاهب اهل سنت، ترجمه محمدحسین سرانجام و دیگران، ۱۳۹۰ش.</ref>

* کتابنامه امام صادق(ع) از [[رضا استادی]]

* الإمام الصادق، نوشته [[محمدحسین مظفر]]. این کتاب را سید ابراهیم سیدعلوی با عنوان صفحاتی از زندگانی امام جعفر صادق(ع)، به زبان فارسی برگردانده است.<ref>مظفر، صفحاتی از زندگانی امام جعفر صادق، ترجمه سیدعلوی، ۱۳۷۲ش.</ref>

* الإمام جعفر الصادق، تألیف عبدالحلیم الجُندی

* [[زندگانی امام صادق جعفر بن محمد (کتاب)|زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)]]، نوشته [[سید جعفر شهیدی]]

* پرتوی از زندگانی امام صادق(ع)، نوشته نورالله علی‌دوست خراسانی

* [[پیشوای صادق (کتاب)|پیشوای صادق]]، از [[سید علی حسینی خامنه‌ای| سیدعلی خامنه‌ای]]

* موسوعة الإمام الصادق، تألیف [[باقر شریف قرشی|باقر شریف قَرَشی]]

* موسوعة الامام جعفر الصادق نوشته [[سید محمدکاظم قزوینی]]. تاکنون پانزده جلد این کتاب چاپ شده است. این مجموعه قرار است ۶۰ جلد باشد.<ref>«[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4180/4746/38660 گزارشی از موسوعه الامام الصادق علیه السلام]»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref>

* موسوعة الامام جعفر الصادق، نوشته هِشام آل قُطَیط

* [[مغز متفکر جهان شیعه (کتاب)|مغز متفکر جهان شیعه]]، نوشته ذبیح‌الله منصوری. نویسنده نگارش کتاب را به مرکز مطالعات اسلامی استراسبورگ نسبت داده و خود را مترجم آن معرفی کرده است؛ اما برخی این سخن را نادرست دانسته و گفته‌اند چنین کتابی وجود خارجی ندارد.<ref> نگاه کنید به شاکری و فرمایه، [http://imamsadr-news.com/article/3361 نگاه کنید به معمای همایش اسلام‌شناسی استراسبورگ]، سایت امام موسی صدر نیوز.</ref>

== پانویس ==

== یادداشت ==

== منابع ==

== پیوند به بیرون ==

* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/223342 مدخل جعفر صادق(ع)، امام در دایرة المعارف بزرگ اسلامی]