سید جعفر شهیدی

سید جعفر شهیدی (۱۲۹۷-۱۳۸۶ش) تاریخ‌پژوه، مترجم، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی و استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بود. او از شاگردان علی‌اکبر دهخدا و بدیع الزمان فروزانفر در دانشگاه تهران بود و در سال ۱۳۴۰ دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی و تاریخ دریافت کرد.
شهیدی در حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف(۱۳۲۱-۱۳۲۷ش) نیز تحصیل کرده بود و از اساتیدی همچون آیت الله بروجردی و آیت الله خویی بهره برد. گفته شده شهیدی به درجه اجتهاد نیز رسیده بود.وی در مقطعی نیز لباس روحانیت را برتن داشته است.

سید جعفر شهیدی

اطلاعات
زمینه فعالیت	تاریخ‌پژوه، مترجم، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی
مذهب	تشیع
بنیانگذار	مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی
پیشه	استاد دانشگاه تهران • رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی
کتاب‌ها	ترجمه نهج البلاغه • تاریخ تحلیلی اسلام • همکاری در تدوین فرهنگ معین و لغت‌نامه دهخدا • ۴ عنوان ترجمه، ۳ عنوان تصحیح
مقالات	دیروز تا امروز (مجموعة مقاله‌هاو سفرنامه‌ها)
تحصیلات	دکترای ادبیات فارسی و تاریخ
اساتید	آیت الله بروجردی • آیت الله خویی • علی‌اکبر دهخدا • بدیع الزمان فروزانفر
علت شهرت	از پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی، فقه و تاریخ اسلام

ترجمه شهیدی از نهج البلاغه، برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در ۱۳۶۹ش شد. این ترجمه و برخی از آثار وی همچون تاریخ تحلیلی اسلام و پس از پنجاه سال (با موضوع چرایی وقوع واقعه عاشورا) بارها تجدید چاپ شده است.

زندگی

گاهشمار زندگی سیدجعفر شهیدی

۱۲۹۷	تولد در بروجرد
۱۳۲۰	عزیمت به عراق برای ادامه تحصیلات حوزوی
۱۳۲۴	تألیف کتاب مهدویت در اسلام، پیرامون نوشته‌های احمد کسروی، چاپ اول بروجرد.
۱۳۲۷	بازگشت به ایران، تألیف کتاب جنایات تاریخ، جلد اول و دوم، کتابفروشی حافظ.
۱۳۲۸	شروع همکاری با دهخدا در لغت‌نامه.
۱۳۲۹	تألیف جنایات تاریخ، جلد سوم، دفتر نامه فروغ علم، تهران.
۱۳۳۰	تدریس در دبیرستانهای تهران، انتشار مجله فروغ علم، ترجمه و انتشار ابوذر غفاری، تخستین انقلابی اسلام، بینا، ۱۳۳۰، چاپ سوم نشر سایه، ۱۳۷۰.
۱۳۳۲	اخذ لیسانس از دانشکده معقول و منقول، ترجمه و انتشار شیرزن کربلا اثر بنت الشاطی، بروجرد، ۱۳۳۲.
۱۳۳۵	اخذ لیسانس ادبیات فارسی، تألیف چراغ روشن در دنیای تاریک (یا زندگانی امام سجاد) ، تهران، کتابفروشی و چاپخانه محمدحسن علمی.
۱۳۳۶	ترجمه انقلاب بزرگ اثر دکتر طه حسین، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علی اکبر علمی.
۱۳۳۷	تصحیح آتشکده آذر اثر لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، مؤسسه نشر کتاب.
۱۳۴۰	آغاز تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، اتمام دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی.
۱۳۴۱	تصحیح درّه نادره، اثر میرزامهدی خان استرآبادی، چاپ اول انجمن آثار ملی، ۱۳۴۱، چاپ دوم انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۶.
۱۳۴۲	معاونت مؤسسه لغت‌نامه دهخدا.
۱۳۴۶	همکاری با دکتر محمد معین در تهیه فرهنگ فارسی معین، سفر به اردن به دعوت دانشگاه عمان (ایراد سخنرانی)، ریاست مؤسسه لغت نامه دهخدا.
۱۳۴۷	انتشار مجموعه مقالات «‌محمد خاتم پیامبران »، مقاله «‌از ولادت تا بعثت »، ج۱، «‌از بعثت تا هجرت »، ج۲، حسینیه ارشاد.
۱۳۴۹	سفر به مصر جهت شرکت در کنفرانس اسلامی قاهره (ایراد سخنرانی).
۱۳۵۱	سفر به الجزایر (ایراد سخنرانی)، تصحیح براهین العجم اثر محمدتقی سپهر، با حواشی و تعلیقات، دانشگاه تهران.
۱۳۵۲	مجموعه مقالات یادنامه علامه امینی، با همکاری محمدرضا حکیمی خراسانی.
۱۳۵۶	ترجمه و تألیف در راه خانه خدا، دانش نو، تهران، ۱۳۵۶.
۱۳۵۷	سفر به عراق به دعوت دانشگاه بغداد و ایراد سخنرانی (دانشگاه بغداد و دانشگاه موصل)، تألیف مجموعه محیط ادب، مجموعه سی گفتار به پاس پنجاه سال تحقیقات و مطالعات سیدمحمد محیط طباطبایی، با همکاری حبیب یغمایی، محمدابراهیم باستانی پاریزی و ایرج افشار، تهران، مجله یغما.
۱۳۵۸	تألیف پس از پنجاه سال، پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین علیه‌السلام، چاپ اول، امیرکبیر، شرح لغات و مشکلات دیوان انوری، چاپ اول، انجمن آثار ملی، چاپ دوم، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۴.
۱۳۶۰	تألیف تاریخ تحلیلی اسلام، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، تألیف زندگانی حضرت فاطمه (س) ، چاپ اول، تهران، دفتر نشر اسلامی.
۱۳۶۲	آشنایی با زندگانی امام صادق(ع)، جامعه الامام الصادق، تهران.
۱۳۶۵	تألیف زندگانی علی بن الحسین(ع)، تهران، دفتر نشر اسلامی، ستایش و سوگ امام هشتم در شعر فارسی.
۱۳۶۸	تأسیس مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی، سفر به چین به دعوت دانشگاه پکن، سفر به امریکا، شرکت و سخنرانی در کنفرانس شیعه در دانشگاه تمپل، فیلادلفیا، ترجمه نهج البلاغه، تهران، چاپ اول، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
۱۳۷۱	عرشیان، نشر مشعر، قم.
۱۳۷۳	سفر به چین، دریافت استاد افتخاری از دانشگاه پکن، تألیف شرح مثنوی شریف، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، جلد چهارم (دنباله کار ۳ جلد فروزانفر و جزء ۵ و ۶ (دفتر دوم)، شرح مثنوی دفتر سوم، از دیروز تا امروز، مجموعه مقاله‌ها، به کوشش هرمز ریاحی و شکوفه شهیدی، تهران، انتشارات قطره.
۱۳۷۶	علی از زبان علی، شرح زندگانی امیر مؤمنان، تهران، دفتر نشر.
۱۳۷۴ تا ۱۳۸۰	شرح مثنوی دفتر چهارم، پنجم و ششم.
۱۳۸۶	درگذشت

سید جعفر شهیدی فرزند سید محمد، در سال ۱۲۹۷ هجری خورشیدی در شهر بروجرد به دنیا آمد. شهیدی دوران تحصیل ابتدایی و اندکی از متوسطه را در بروجرد گذراند و سپس ادامه آن را در تهران به انجام رساند. او در سال ۱۳۲۰ برای تحصیل علوم دینی و فقه و اصول راهی نجف شد و تحصیلات حوزوی را در آن شهر تا حد رسیدن به درجه اجتهاد ادامه داد. جعفر شهیدی دارای چند پسر و دختر است. یکی از فرزندان وی سید احسان شهیدی از طلاب حوزه علمیه قم بود که با آغاز جنگ ایران و عراق داوطلبانه به جبهه رفت و شهید شد.

بیماری سبب بازگشت شهیدی(۱۳۲۷یا ۱۳۲۸ش) به ایران شد. وی پس از بازگشت، در دبیرستان ابومسلم مشغول به تدریس شد و با توجه به اهمیت مدرک تحصیلی در میزان حقوق، بدون شرکت در کلاس‌ها موفق به دریافت لیسانس الهیات شد. وی ابتدا به نام سجادی معروف بود؛ اما بعدها تغییر شهرت داد و با نام شهیدی در مراکز علمی و دانشگاهی شهرت یافت. شهیدی داماد سید غلامرضا سعیدی نویسنده بیرجندی بود.

شهیدی رشته زبان و ادبیات فارسی را تکمیل کرد و از محضر جلال همایی و بدیع الزمان فروزانفر بهره جست، و سرانجام در سال ۱۳۴۰ با اخذ درجه دکترا در این رشته، در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد. تدریس او در دانشگاه تا حدود سال ۱۳۴۵ش ادامه پیدا کرد. شهیدی در زمینه‌های ادبیات عرب و فارسی استادی بنام بود و همنشینی او با استادانی نظیر فروزانفر، دهخدا، همائی و محمد معین به اعتبار علمی او افزود.

همکاری با دهخدا

برخورد با محمد معین، باب آشنایی شهیدی با دهخدا را فراهم کرد. بعد از تشکیل مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، دهخدا از سیدجعفر شهیدی دعوت به همکاری کرد و در نامه‌ای نوشت: «او اگر نه در نوع خود بی‌نظیر، ولی کم‌نظیر است». دهخدا در این نامه خواست به جای ۲۲ ساعت، به شهیدی شش ساعت تدریس اختصاص دهند تا بقیهٔ وقتش را در لغت‌نامهٔ دهخدا بگذراند. بعد از مرگ محمد معین، شهیدی مسؤولیت این مؤسسه را بر عهده گرفت.

افتخارات

شهیدی در سال ۱۳۶۹ش برای ترجمه نهج البلاغه و در سال ۱۳۸۵ برای نگارش کتاب تاریخ تحلیلی اسلام برندهٔ جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. او همچنین از دانشگاه پکن دکتری افتخاری دریافت کرد و در سال ۱۳۷۴ نیز موفق به دریافت نشان درجه یک علمی از اکبر هاشمی رفسنجانی ریاست وقت جمهوری اسلامی ایران شد.

از شهیدی، کتابخانه‌ای ۳۰ هزار جلدی در نارمک تهران به جای مانده است. شهیدی در سال ۱۳۷۴ منزل مسکونی خود در نارمک تهران را به شهرداری تهران واگذار کرد. این خانه در همان سال به کتابخانه عمومی دکتر شهیدی تبدیل شد. پس از درگذشت دکتر شهیدی، اتاقی در این کتابخانه به موزه نگهداری برخی آثار او اختصاص داده شد.

وفات

سید جعفر شهیدی یکشنبه ۲۳ دی سال ۱۳۸۶ش از دنیا رفت. پیکر او چهارشنبه ۲۶ دی از محل بنیاد لغت‌نامه دهخدا به سمت دانشگاه تهران تشییع و در امامزاده عبدالله (شهرری) دفن شد. آیت الله سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی درپیام تسلیتی که برایش صادر کردند از او با عناوین علامه، ادیب فرزانه، مورخ ژرف‌نگر و انسانی والا و با کرامت و در شمار مفاخر علمی یاد کرد.

سمت‌ها

• معاون مؤسسه لغت‌نامه دهخدا ۱۳۴۲ش.
• رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا
• رئیس مرکز بین المللی آموزش زبان فارسی ۱۳۶۸ش.

آثار

سید جعفر شهیدی آثار درباره تاریخ اسلام و در ترجمه متون دینی دارد. ترجمه و تفسیر نهج البلاغه او مورد توجه خوانندگان قرار گرفته است.

شهیدی اولین کتابش را در نجف و در رد احمد کسروی نوشت، «جنایات تاریخ» اثری بود که ساواک آن را توقیف کرد. شهیدی در چاپ‌های بعدی بعضی از مطالب انتقادی آن را حذف کرد.

برخی از کتاب‌های شهیدی به زبان‌های عربی، اردو، انگلیسی، فرانسه، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی و ژاپنی ترجمه شده است. آثار دیگر شهیدی به شرح ذیل است:

تألیف‌ها

سید جعفر شهیدی (نفردوم از چپ) دردوران تحصیل در حوزه علمیه نجف

1. تصحیح آتشکده آذر آ( تذکره‌ای است به زبان فارسی نوشتهٔ آذر بیگدلی در سده دوازدهم هجری قمری، شامل شرح حال و گلچینی از اشعار نزدیک به ۸۵۰ شاعر پارسی گوی.)
2. صیحه آسمانی (بدون نام مؤلف چاپ شده)
3. مهدویت واسلام (۱۳۲۴ش)
4. جنایات تاریخ (۱۳۲۷ش)
5. چراغ روشن در دنیای تاریک (یا زندگانی امام سجاد(ع)) (۱۳۳۵ش)
6. تصحیح براهین العجم اثر مورخ الدوله سپهر
7. تصحیح دُرّه نادره و تلخیص آن
8. در راه خانه خدا (۱۳۵۶ش)
9. پس از پنجاه سال: پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین(ع) (۱۳۵۸ش)
10. شرح لغات و مشکلات دیوان انوری (۱۳۵۸ش)
11. تاریخ تحلیلی اسلام: تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان، (۱۳۶۲ش)
12. زندگانی حضرت فاطمه(س)ا (۱۳۶۰ش)
13. آشنایی با زندگانی امام صادق(ع) (۱۳۶۲ش)
14. زندگانی علی بن الحسین(ع) (۱۳۶۵ش)
15. ستایش و سوگ امام هشتم(ع) در شعر فارسی (۱۳۶۵ش)
16. عرشیان (۱۳۷۱ش)
17. شرح مثنوی شریف (۱۳۷۳ش) از جزو دوم دفتر اول تا پایان دفتر ششم (ادامه کار مرحوم فروزانفر)
18. از دیروز تا امروز (مجموعه مقاله‌هاو سفرنامه‌ها) (۱۳۷۳ش)
19. علی از زبان علی: شرح زندگانی امیر مؤمنان(ع) (۱۳۷۶ش)
20. شرح مثنوی دفتر چهارم، پنجم و ششم (۱۳۷۴-۱۳۸۰ش)

ترجمه‌ها

1. نهج البلاغه(کتاب سال ۱۳۶۹ش. جمهوری اسلامی)
2. شیر زن کربلا،(زندگی حضرت زینب«س») ترجمه بخشی از کتاب تراجم سیدات بیت النبوّة تألیف دکتر بنت الشاطی
3. ابوذر غفاری نخستین انقلابی اسلام(ترجمه ۱۳۲۰ش)
4. انقلاب بزرگ ترجمه الفتنة الکُبری اثر طه حسین۱۳۳۶ش.

آثار ترجمه شده

1. «پس از پنجاه سال (قیام حسین)»، به زبان‌های عربی، انگلیسی، ترکی استانبولی، ترکی آذربایجانی، ژاپنی، اردو.
2. «کتاب زندگانی حضرت فاطمه»، به زبان ترکی استانبولی، عربی.
3. «تاریخ تحلیلی اسلام»، به زبان‌های عربی، یونانی.
4. «علی از زبان علی، شرح زندگانی امیر مؤمنان»، به زبان عربی.

پیوند به بیرون

• درآمدی بر روش شناسی آثار تاریخی دکتر سید جعفر شهیدی