دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)
دائرةالمعارف بزرگ اسلامی مجموعه‌ای از مقالات نظام‌مند به ترتیب حروف الفبا، در قلمرو مطالعات اسلامی، فرهنگ و تمدن مسلمانان است که در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی در ایران نوشته می‌شود. نگارش آن از سال ۱۳۶۲ش آغاز و تا اوایل آذر ۱۳۹۸ش ۲۴ جلد به زبان فارسی، هشت جلد به زبان عربی با عنوان «دائرةالمعارف الاسلامیة الکبرى» و پنج جلد به زبان انگلیسی با عنوان «اسلامیکا» منتشر شده است. محمدکاظم موسوی بجنوردی سرویراستار این مجموعه است. تعدادی از اندیشمندان و نویسندگان مشهور ایرانی با مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی همکاری می‌کنند. نسخه آنلاین این دائرةالمعارف نیز در دسترس عموم است.
تاریخچه
الگوبرداری از دائرة المعارف فرانسه
تدوین دائرة المعارف بزرگ اسلامی در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی از اسفند سال ۱۳۶۲ش آغاز شد. گروهی از نویسندگان که نام خود را اصحاب دائرة المعارف گذاشته بودند، با سرپرستی سید محمدکاظم موسوی بجنوردی در این مجموعه آغاز به کار کردند. به گفته بجنوردی آنها با الگوبرداری از دائرة المعارف فرانسه که در شکوفایی تمدن اروپایی نقش مهمی داشت، کار خود را شروع کردند.
انگیزه تألیف
به گفته بجنوردی زمانی‌که در دوران جوانی زندانی سیاسی بود، بحث‌های زیادی با گروه‌ها و نحله‌های مختلف فکری، از جمله مارکسیست‌ها داشته و متوجه شده است که در عرصه بازشناسی و شیوه توضیح فرهنگ، تمدن و معارف اسلامی فقر وجود دارد و از همان زمان تصمیم به نگارش دانشنامه داشته است. وی بعد از انقلاب اسلامی کارهای اجرایی را رها کرده و همان تصمیم را دنبال می‌کند. از نظر او خاورشناسان دائرةالمعارف اسلامی نوشته‌اند؛ ولی مقصود او این بوده است که فرهنگ، تمدن و تاریخ از زبان ایرانیان به دنیا معرفی شود.[۱]
دعوت از محققان
بجنوردی برای جلب همکاری اساتید بزرگ در این مرکز می‌گوید که شخصا به منزل عبدالحسین زرین‌کوب رفته و او را دعوت به همکاری کرد؛ ولی زرین کوب درخواست وی را رد کرده است. به گفته بجنوردی بعد از انتشار جلد هفتم دائرةالمعارف، زرین‌کوب به این نتیجه رسید که این کار جدی است و همه باید همکاری کنند از این رو برخی از محققین دیگر همچون احمد تفضلی، عباس زریاب خوئی، عنایت الله رضا، محمدحسن گنجی و دیگران با این مجموعه همکاری کرده‌اند.[۲]
بودجه دولتی
دائرة المعارف بزرگ اسلامی در مرکز دائرة المعارف اسلامی نوشته می‌شود که از نظر مالی از بودجه دولتی استفاده می‌کند و ردیف بودجه دولتی دارد. این مرکز در بعضی از سال‌ها با بحران مالی مواجه بوده است.[۳]
موضوع
محدوده دائرة المعارف بزرگ اسلام، مفاهیم، اصطلاحات، اعلام و اماکن جغرافیایی جهان اسلام، بدون در نظر گرفتن تشیع و تسنن است. به دانش‌های فقه، اصول، حدیث، درایه، رجال، تفسیر و کلام، همچنین زندگی احوال و آثار خاورشناسان، اسلام شناسان در این مجموعه پرداخته شده است. محتوای دائرة المعارف بزرگ اسلامی در سایت دائرة المعارف بزرگ اسلامی بصورت آنلاین قابل مشاهده است.
شورای علمی مرکز
شورای عالی علمی متشکل از ۴۶ نفر مشاوران علمی و ویراستاران ارشد، بر کلیه فعالیت‌های علمی نظارت مستقیم دارد. این شورا برای تعیین سیاست‌گذاری‌های کلی مقالات، ماهیانه تشکیل جلسه می‌دهد و مصوبات آن برای مؤلفین لازم الاجراست. محمدکاظم موسوی بجنوردی سرویراستار دائرة المعارف بزرگ اسلامی است.
- آذرتاش آذرنوش
- دکترقمرآریان
- ژاله آموزگار
- غلامحسین ابراهیمی دینانی
- غلامرضا اعوانی
- ایرج افشار
- محمود امیدسالار
- عباس انواری
- حسن انوری
- محمدابراهیم باستانی پالیزی
- محمدکاظم بجنوردی
- سیدمحمد بجنوردی
- علی بلوکباشی
- احمد پاکتچی
- نصرالله پورجوادی
- مسعود جلالی مقدم
- محمد جوادحجتی کرمانی
- محمد خاکی
- جلال خالقی مطلق
- اصغردادبه
- سیدمحمددبیرسیاقی
- عنایت الله رضا
- حسن رضائی باغ بیدی
- مهدی رفیع
- منوچهر ستوده
- صادق سجادی
- عباس سعیدی
- محمدحسن سمسار
- داریوش شایگان
- علی اشرف صادقی
- سید جواد طباطبائی
- کامران فانی
- محمد جواد فریدزاده
- عزت الله فولادوند
- بدرالزمان قریب
- مجیدالدین کیوانی
- محمدحسن گنجی
- سیدفتح الله مجتبائی
- محمدمجتهد شبستری
- عنایت الله مجیدی
- مهدی محقق
- سیدمصطفی محقق داماد
- حسین معصومی همدانی
- محمدعلی موحد
- علی اکبر ولایتی
مدخل‌ها
مشخصات مدخل‌ها و جلدهای منتشرشده از این دائرة المعارف در جدول زیر آمده است:
دائرةالمعارف الاسلامیة الکبرى
ترجمه عربی با عنوان «دائرةالمعارف الاسلامیة الکبرى» تاکنون در هشت جلد منتشر شده است. در این اثر (ترجمه) ترتیب الفبایی عربی رعایت شده، و هر جا که به دلیل ترتیب الفبایی نوبتِ ترجمۀ مقاله‌ای برسد که هنوز تألیف نشده باشد، به تألیف زودهنگام آن پرداخته می‌شود و سپس به عربی ترجمه می‌شود.
اسلامیکا
ترجمۀ دائرة المعارف به زبان انگلیسی با همکاری مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی لندن در ۱۳۸۲ش و با سرویراستاری کاظم بجنوردی (سرویراستار نسخۀ فارسی) در تهران، و ویلفرد مادلونگ و فرهاد دفتری (سرویراستاران نسخۀ انگلیسی) در لندن آغاز شد. تا ابتدای سال ۱۳۸۷ش/ ۲۰۰۸م ترجمه و ویرایش دو جلد اول نسخۀ انگلیسی با ۴۰۰ مقاله آماده شد که جلد نخست آن با ۲۱۰ مقاله در حدود ۸۵۰ صفحه در همان سال، و جلد دوم با ۱۹۳ مقاله در ۸۲۴ صفحه در ۱۳۸۸ش/ ۲۰۰۹م با عنوان Encyclopaedia Islamica (با اختصار EIs) توسط چاپخانۀ بریل در شهر دانشگاهی لیدن هلند منتشر شد.[۲۷] تاکنون پنج جلد از این مجموعه منتشر شده است.[۲۸]
به علت تطابق نداشتن ترتیب مدخل‌های نسخه‌های فارسی و انگلیسی، مقالاتی مختص نسخۀ انگلیسی تألیف می‌شوند و همچنین مقاله‌هایی که اهمیت کمتری برای مخاطب اروپایی دارند، حذف یا خلاصه می‌شوند. به نوشته سایت دائرة المعارف بزرگ، مقاله‌های دائرة المعارف توسط محققان و نویسندگانی از درون جهان اسلام تألیف می‌شوند و از رویکردهای شرق‌شناختی فاصله گرفته، به اثری تبدیل شود که تا حد ممکن بتوان آن را از نظر محتوا و رویکردها و نیز از لحاظ نقاط تأکید و روش‌شناسی به فرهنگ اسلامی متعلق دانست. اعضای گروه ویرایش این اثر را استیفن هرتنستاین، شهرام خداوردیان، ایزابل میلر، وندی رابینسون، رکسان زند، رحیم غلامی، داریوش محمد‌پور، سارا حاجی‌حسینی و مرجان افشاریان تشکیل می‌دهند. فرزین نگهبان، جواد قاسمی، رحیم غلامی و محمد سهیل عمر از مترجمان فعالی بوده‌اند که در این زمینه همکاری داشته‌اند.[۲۹]
آینده دائرة المعارف بزرگ اسلامی
بنابه اعلام سایت این مرکز قرار است دائرة المعارف بزرگ اسلامی در ۳۵ جلد، دائرةالمعارف الاسلامیة الکبرى در ۳۵ جلد و دانشنامه اسلامیکا در ۱۶ جلد تدوین شود. از این رو روند نگارش مقالات و ترجمه ادامه خواهد داشت.[۳۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ماهنامه گزارش، شماره۲۴۰، مهر و آبان ماه ۱۳۹۱.
- ↑ ماهنامه گزارش، شماره۲۴۰، مهر و آبان ماه ۱۳۹۱.
- ↑ بزرگ‌ترین نهاد ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کشور فلج شده‌است، خبرگزاری ایلنا.
- ↑ سجادی، صادق ، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۶۹- سال هجدهم - پاییز ۱۳۹۳.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ۱۳۷۴.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲، ۱۳۷۰.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۳، ۱۳۶۹.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ۱۳۷۰.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ۱۳۷۲.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۶، ۱۳۷۳.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ۱۳۷۵.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ۱۳۷۷.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ۱۳۷۹ش.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۰، ۱۳۸۰.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ۱۳۸۱.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ۱۳۸۳.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ۱۳۸۳.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۴، ۱۳۸۵.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۶، ۱۳۸۷.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۷، ۱۳۸۷.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۷، ۱۳۸۸.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، ۱۳۸۹.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۹، ۱۳۹۰.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۰، ۱۳۹۲.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۱، ۱۳۹۲.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۲، ۱۳۹۴.
- ↑ گفتگو روزنامه اطلاعات با سیدکاظم موسوی بجنوردی درباره انتشار جلد پنجم «اسلامیکا»، ۱۱شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ کیانوش کیانی در گفتگو با ایبنا (خبرگزاری کتاب ایران).
- ↑ گفتگو روزنامه اطلاعات با سیدکاظم موسوی بجنوردی درباره انتشار جلد پنجم «اسلامیکا»، ۱۱شهریور ۱۳۹۴.
- ↑ فعالیت های مرکز، سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
منابع
- مجموعه ۲۲ جلدی دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، نشر مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی.
- سجادی، صادق، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۶۹- سال هجدهم - پاییز ۱۳۹۳.
- گفتگو روزنامه اطلاعات با سیدکاظم موسوی بجنوردی درباره انتشار جلد پنجم «اسلامیکا»، ۱۱شهریور ۱۳۹۴.
- شورای عالی علمی، سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید ۱۳۹۵/۷/۱.
- بزرگ‌ترین نهاد ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کشور فلج شده‌است، خبرگزاری ایلنا تاریخ نشر:۱۳۹۳/۱۰/۲۷، تاریخ بازدید ۱۳۹۵/۷/۱.
- دانشنامه اسلامیکا، سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۷/۲.
- «دانشنامه اسلامیکا» به مجلد پنجم رسید، خبرگزاری کتاب ایران، تاریخ نشر:۱۳۹۴/۱۱/۲۴، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۷/۳.
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی به زبان انگلیسی، سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۳۹۵/۷/۳.
پیوند به بیرون