یونس بن ظبیان
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | یونس بن ظبیان الکوفی الأزدی |
| محل زندگی | مدینه، کوفه |
| مذهب | امامیه |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام صادق(ع) |
| راویان از او | محمد بن ابی عمیر، صفوان بن یحیی |
| اعتبار | اختلافی |
| تعداد روایات | ۴۱ مورد در کتب اربعه شیعه |
یُونُسَ بْنِ ظَبْیَان از اصحاب سرشناس امام صادق(ع) و از راویان شیعه قرن دوم هجری قمری است. از او روایات فراوانی در منابع روایی همچون کتب اربعه شیعه نقل شده است. یکی از مهمترین احادیث نقل شده از او حدیث عمود نور است. ابن ابی‌عمیر و صفوان بن یحیی که از اصحاب اجماع هستند، نیز از او حدیث نقل کرده‌اند.
در مورد وثاقت یونس اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی، روایات مدح او را صحیح دانسته و معتقدند که او از خواص شیعه و فردی صالح و دارای عقیده درست بود. این افراد به ذکر روایات او در کتب حدیثی متقدم و معتبر شیعه استناد کرده‌اند. در مقابل برخی روایات ذم در مورد او را صحیح دانسته و با استناد به بزرگان علم رجال از جمله نجاشی و کشی او را غالی، دروغگو و جعل‌کننده حدیث قلمداد کرده‌اند.
برخی معتقدند که یونس بن ظبیان در ابتدا یکی از اصحاب مورد اعتماد بود؛ اما به مرور زمان منحرف شد. در مورد تعارض تضعیف رجالیان متقدم با ذکر شدن نام او در منابع روایی معتبر، گفته شده که عملکرد محدثان در نقل روایت از یونس به دوران قبل از انحراف برمی‌گردد و حکم رجالیان نیز ناظر به وضعیت نهایی اوست.
معرفی اجمالی
یونس بن ظبیان الکوفی که با لقب الازدی[۱] نیز شناخته می‌شود، از اصحاب بزرگ[۲] و سرشناس[۳] امام صادق(ع)[۴] و از راویان شیعه قرن دوم هجری قمری است. درباره او گفته شده است که او از راویان مباحث اعتقادی شیعه است.[۵] او را نویسنده کتابی[۶] دانسته‌اند که محمد بن موسی خورا از آن روایت نقل کرده است.[۷] نسب او به الأزد بن الغوث بن نبت من مالک بن زید بن کهلان بن سبأ برگردانده شده است.[۸]
در منابع اسلامی درباره زمان تولد و وفات او مطلبی نیامده است. به باور برخی از محققان او اصالتا اهل کوفه بود و در دوره امامت امام باقر(ع) در مدینه حضور نداشت و روایات اندکی که از امام باقر(ع) نقل کرده با واسطه بود.[۹] وی در دوران امامت امام صادق(ع) در مدینه حضور یافت و محضر امام را درک نمود و برخی از آموزه‌های مکتب تشیع را از ایشان دریافت کرد.[۱۰] از فحوای کلام عالمان چنین برداشت می‌شود که او در ابتدا یکی از اصحاب ثقه و مورد اعتماد بود؛ اما به مرور زمان منحرف شد.[۱۱]
درباره یونس گفته شده است که او مدعی بود که در هنگام طواف کعبه ندایی از آسمان با این مضمون می‌شنید: «یا یونُسُ إِنِّی أَنَا اللهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی فَرَفَعْتُ رَأْسِی».[۱۲]
راوی حدیث
از یونس بن ظبیان روایات فراوانی در کتاب‌های حدیثی متقدم شیعه ثبت شده است.[۱۳] او از امام صادق(ع) روایت نقل می‌کرد.[۱۴] بنابر شمارش برخی از محققان، روایات نقل شده از یونس در کتب اربعه شیعه ۴۰،[۱۵] ۴۱[۱۶] یا ۴۶ روایت در موضوعات اعتقادی و اخلاقی است که بدون واسطه از امام صادق(ع) نقل کرده است. روایات او علاوه بر کتب اربعه شیعه در منابع روایی دیگر چون بصائر الدرجات، تفسیر عیاشی، کفایة الاثر، دلائل الامامه طبری، علل الشرایع، الخصال، الاختصاص، تفسیر قمی، کامل الزیارات، المزار شیخ مفید، مصباح المتهجد، الغیبه نعمانی، المحاسن، الهدایة الکبری و طب الائمه به چشم می‌خورد.[۱۷]
مهمترین و گسترده‌ترین روایات نقل شده از یونس بن ظبیان درباره مباحث امامت است. علاوه بر آن روایاتی از او در زمینه‌های مختلف اخلاقی و اعمال دینی آمده است.[۱۸] او یکی از راویان حدیث عمود نور [یادداشت ۱]است[۱۹] که گاه قطعی‌الصدور دانسته شده است.[۲۰]براساس گزارشی وقتی امام صادق(ع) نام امامان پس از رسول خدا را به درخواست یونس بیان کرده است او می‌گوید یابن رسول الله دیروز شما به سعد بن عبدالله پاسخ دیگری داده‌اید؟!حضرت در پاسخش فرمود: اى يونس هر كس توان و ظرفیتش مشخص است و هر زمان اقتضايى دارد، و تو اهل دریافت سؤالی بودی که کردی بودى پس جز از اهلش آن را پنهان كن. [۲۱][یادداشت ۲]
ناقلان روایات یونس بن ظبیان
راویان فراوانی از یونس بن ظبیان روایت نقل کرده‌اند که برخی از آنها چون ابن‌أبی‌عمیر و صفوان بن یحیی[۲۲] از بزرگان و از اصحاب اجماع محسوب می‌شوند؛ افراد دیگری چون عبدالله بن سنان، ابان بن مصعب، إسماعیل بن جابر، جمیل بن دراج، حسن بن راشد، حسین بن أحمد المنقری، ذبیان بن حکیم، صالح بن سعید القماط، صفوان بن یحیی، عثمان بن عیسی، عمر بن عبد العزیز، محمد بن سنان، محمد الشیبانی، معلی بن خنیس، مفضل بن عمر، منذر بن یزید، خیبری بن علی طحان،[۲۳] محمد بن موسی خوراء[۲۴] و افراد دیگر[۲۵] نیز از او روایت نقل کرده‌اند.
توثیق
درباره وثاقت یونس بن ظبیان در بین علمای علم رجال اختلاف‌نظر وجود دارد؛ روایات و گزارش‌های گوناگونی در مدح و ذم وی وجود دارد.[۲۶] این احادیث به‌طور مستقل مورد بررسی قرار گرفته است.[۲۷]
عدم وثاقت
بیشتر علمای علم رجال یونس را ضعیف و غیرثقه شمرده‌اند[۲۸] و حتی برای ضعف او ادعای اجماع شده[۲۹] و معتقدند که برای روایات صحیحی که دلالت بر عدم توثیق او می‌کند، معارضی وجود ندارد.[۳۰] شهرت یونس به دروغگویی در میان عالمان رجالی به‌گونه‌ای است که او را یکی از دروغگویان مشهور[۳۱] از دروغگویان چهارگانه[۳۲] یا پنج‌گانه و هم‌ردیف اشخاصی چون أبوالخطاب، یزید الصائغ، محمد بن سنان و أبوسمینة قلمداد کرده‌اند.[۳۳]
خاستگاه نظرات علمای علم رجال در عدم توثیق یونس به دیدگاه رجالیان متقدم شیعه برمی‌گردد؛[۳۴] چرا که رجالیان متقدم وی را فردی غالی، ضعیف، دروغگو و جعل‌کننده حدیث دانسته‌اند،[۳۵] همه کتاب‌های او را نامعتبر شمرده‌اند[۳۶] و معتقدند که به روایات او توجهی نمی‌شود.[۳۷] اطمینان متقدمان درباره ضعیف بودن یونس به‌حدی بوده است که اشخاص دیگر که به‌نوعی با یونس در ارتباط بوده و از او روایت نقل کرده‌اند نیز ضعیف شمرده شده‌اند.[۳۸]
تضعیف رجالیان پیشین درباره یونس بن ظبیان در رجالیان بعدی و بیشتر رجالیان متأخر نیز دنبال شده است.[۳۹] برخی از عالمان با توجه به گفتار بزرگان شیعه در مورد او، گفته‌اند که به روایاتش اعتمادی نداشته و در پذیرش آنها توقف کرده‌اند،[۴۰] و عده‌ای معتقدند بعد از تضعیف بزرگان و ذکر احادیث صحیحی که در آن به مذمت یونس اشاره شده، دیگر جایی برای توقف نیست.[۴۱]
در پاره‌ای از گزارش‌ها یونس مستقیماً تضعیف نشده، بلکه متهم به غلو شده است؛[۴۲] به همین دلیل برخی از رجالیان متأخر احتیاط کرده و او را تنها متهم به غلو قلمداد کرده‌اند.[۴۳]
مستندات عدم وثاقت
بعضی از رجالیان درباره عدم وثاقت یونس به روایت امام کاظم(ع)[۴۴] استناد کرده‌اند که پس از آنکه به حضرت گفتند یونس بن ظبیان در هنگام طواف ندای آسمانی می‌شنید، او را هزاران بار لعن کرده[۴۵] و با شیطانی خواندن آن ندا، وی را اهل دوزخ معرفی کرده است و او و پیروانش را نیز همنشینان فرعون و آل‌فرعون در آتش جهنم قلمداد کرد. امام به این مطلب اشاره می‌کند که این روایت را از پدرش امام صادق(ع) شنیده است.[۴۶] لعن او در روایتی از امام رضا(ع) نیز آمده که یونس مستحق شدیدترین عذاب‌ها خوانده می‌شود.[۴۷]
سید ابوالقاسم خویی، نویسنده معجم رجال الحدیث این روایت را صحیح‌السند دانسته و معتقد است که دلالت بر خباثت و ضلالت یونس می‌کند.[۴۸] وی بدین ترتیب روایات حاکی از توثیق و مدح یونس را با اتکا به قول رجالیانی چون کشی، نجاشی و ابن‌غضائری رد کرده است.[۴۹] بنابر روایتی دیگر از امام صادق(ع) نیز گفته شده که به احادیث او اعتنا نمی‌شود.[۵۰]
کشی در کتاب رجال خود به چهار گزارش اشاره کرده که سه گزارش در مذمت و یک گزارش در مدح اوست.[۵۱] کشی در ادامه، گزارش مدح را به‌دلیل مجهول بودن یکی از راویانش غیرصحیح قلمداد می‌کند.[۵۲] حر عاملی با اشاره به روایات مدح و ذم او، احتمال ضعیف بودنش را قوی‌تر می‌داند.[۵۳] نویسنده نقد الرجال معتقد است که گزارش‌های کشی دلالت بر کفر یونس بن ظبیان می‌کند.[۵۴]
حسین ساعدی در موسوعه‌ای که راویان ضعیف را در آن معرفی کرده، کل روایات مدح درباره یونس را ضعیف دانسته و معتقد است این روایات توانایی رویارویی با روایات صحیح حاکی از ذم وی را ندارد.[۵۵]
وثاقت
ابن‌شهرآشوب، یونس را از راویان ثقه‌ای دانسته که از امام کاظم(ع) روایت نقل کرده‌اند.[۵۶] همچنین محدث نوری معتقد است که روایات فراوانی دلالت بر مدح و علو مقام یونس می‌کند. وی احادیثی را که در مذمت او وارد شده به‌تفصیل مورد بررسی قرار داده و آنها را رد کرده است.[۵۷] به‌باور نمازی شاهرودی محدث نوری بهترین جواب را به کسانی داده است که یونس را موثق نمی‌دانند.[۵۸] او نیز روایات ذم را بررسی کرده و آنها را از نظر سندی و محتوایی ضعیف می‌شمرد و می‌گوید روایات ذم در حق او ثابت نمی‌شود و اگر ثابت باشد در حق زرارة، مفضل و یونس بن عبدالرحمن و امثال آنها نیز وارد است.[۵۹] نمازی شاهرودی معتقد است که قول قوی‌تر آن است که یونس عقیده درست و راسخ در دین داشته است.[۶۰] شبیری زنجانی نیز ضعف او را ثابت شده نمی‌داند.[۶۱]
نمازی شاهرودی با تکیه بر روایات مدح یونس، او را از شیعیان نجات‌یافته دانسته و بدین ترتیب نظر علمای رجال درباره ضعف وی را نادرست خوانده است.[۶۲] همچنین ملاعلی علیاری تبریزی، شعری در مدح وی سروده است.[۶۳]
در چرایی وثاقت یونس نزد محدثان و رجالیان متأخر گفته شده است که همزمان با حاکمیت تفکر اخباری‌گری از سده یازدهم قمری به بعد، محدثان و صاحب‌نظران رجالی به توثیق طیف خاصی از راویان گرایش یافتند که توسط متقدمان رجالی تضعیف شده بودند.[۶۴]
مستندات وثاقت
یکی از روایات حاوی مدح یونس که بر توثیق و جلالت مقام او دلالت می‌کند[۶۵] حدیثی از امام صادق(ع) است که پس از رحمت فرستادن، وی را اهل بهشت دانسته و مأمون (قابل اعتماد) در حدیث معرفی می‌کند.[۶۶] حسین مظاهری، فقیه و رجال‌شناس قرن پانزدهم هجری، بدون اشاره به مخالفان وثاقت یونس، این حدیث را صحیح دانسته و به تأییدکنندگان وثاقت وی اشاره کرده،[۶۷] و عبدالنبی کاظمی (درگذشتهٔ ۱۲۵۶ق) بر آن است که دلالت بر وثاقت و حُسن حال او می‌کند، اما به‌دلیل مذمت علمای علم رجال که به او نسبت ضعف و دروغگویی و غلو داده‌اند، درباره وثاقت وی توقف کرده و اظهارنظری نکرده است.[۶۸] عبدالله مامقانی و محدث نوری این روایت را صحیح دانسته‌اند.[۶۹] نویسنده مستدرکات علم رجال با اشاره به صحیح بودن سند روایت، او را ثقه معرفی کرده و معتقد است که دیگران به صحیح بودن آن اقرار کرده‌اند.[۷۰] چنان‌که روایات دیگری نیز وجود دارد که دلالت بر کمال و شدت ورع و احتیاط او در امور دینی می‌کند.[۷۱] [یادداشت ۳]
در روایت دیگری که دلالت بر مدح یونس می‌کند، امام صادق(ع) جانشین پس از خود را به فیض بن مختار بیان می‌کند و به او می‌گوید تا آن را برای هیچ‌کس جز نزدیکان و دوستان بازگو نکند. این در حالی بود که یونس از دوستان نزدیک او بود و یونس پس از متوجه شدن از خبر به حمد و سپاس خداوند پرداخت و تبعیت خود را اعلام کرد.[۷۲] برخی این روایت را دلیلی بر اعتقاد او به امامت امام کاظم(ع) و عدم اعتقاد به امامت اسماعیل دانسته‌اند.[۷۳] نویسنده معجم رجال الحدیث معتقد است که هر چند این روایت دلالت بر مدح و ورع او در امر دین و تبعیت او از امام می‌کند، اما این روایت از حیث سندی ضعیف است.[۷۴]
یکی دیگر از گزارش‌هایی که برای وثاقت یونس استفاده شده، روایتی است که بر اساس آن امام صادق(ع) به همراه یونس به زیارت قبر امام علی(ع) رفت و مکان قبر امام را به او نشان داد.[۷۵] به همین علت برخی معتقدند که این گزارش دلالت بر حُسن و کمال او می‌کند.[۷۶]
خزاز نویسنده کتاب کفایة الاثر روایتی از او را که از امام صادق(ع) در زمینه نص بر ائمه اثنی عشر است، ذکر کرده[۷۷] که برخی معتقدند دلالت بر مدح یونس می‌کند؛ هر چند گفته‌اند که او در زمان نقل روایت غالی نبوده است[۷۸] و یا گفته شده که اشاره نویسنده کفایة الاثر بیشتر دلالت بر ذم او می‌کند؛ چون بنای نویسنده، اثبات امامت اثنی‌عشر از طریق مخالفان است.[۷۹]
نمازی شاهرودی با اشاره به روایت فیض بن مختار، به روایات دیگری که نشان‌دهنده وثاقت یونس است اشاره می‌کند؛[۸۰] از جمله نقل حدیث در زمینه اولی‌الامر،[۸۱] اثنی‌عشر[۸۲] و اشاره به نام آنها تا امام زمان(عج)،[۸۳] نقل روایات فضائل ائمه(ع)[۸۴] و تعلیم زیارت امام حسین(ع) توسط امام به یونس[۸۵] که به بیان نمازی شاهرودی، مشتمل بر معارف مهم و مناقب ارزشمندی است که کسی جز خواص شیعه توان تحمل آنها را نخواهد داشت.[۸۶]
رفع تضاد نظر رجالیان متقدم و محدثان
محدث نوری نویسنده مستدرک الوسائل پس از ذکر بعضی از نظرات در ذم یونس گفته است که نمی‌داند پس از همه گزارش‌های منفی درباره وی، چگونه بزرگان شیعه از وی روایت نقل کرده‌اند.[۸۷] نمازی شاهرودی نیز گفته است که چگونه به یونس نسبت کذب و غلو می‌دهند، آن هم در حالی که راویان معاصر او و همچنین بزرگان ثقات و اصحاب اجماع و بزرگان شیعه چون جمیل بن درّاج، صفوان بن یحیی، ابن‌أبی‌عمیر، بزنطی، داود الرقی، صفّار و دیگران از او روایت نقل کرده‌اند و احادیثش در کتب مهمی چون کتاب کلینی و کتاب شیخ طوسی آمده[۸۸] و نام او در اسناد کتاب تفسیر قمی[۸۹] و کامل الزیارات[۹۰] نیز به چشم می‌خورد که این موضوع نشانه توثیق یونس نزد علی بن ابراهیم قمی و ابن‌قولویه دانسته شده است.[۹۱] [یادداشت ۴]
ملاعلی علیاری تبریزی، برای رفع تضاد میان روایات در منابع روایی و تضعیف رجالیان چنین گفته‌اند که یونس در ابتدا غالی نبود.[۹۲] نویسندگان مقاله‌ای که در مجله علوم قرآن و حدیث انتشار یافته نیز برآنند که حکم رجالیان ناظر به وضعیت نهایی او بوده و عملکرد محدثان در نقل روایات او به دوران قبل از انحرافش بازمی‌گردد[۹۳] و روایات نقل شده از او در کتب اربعه شیعه، مربوط به موضوعات نه‌چندان مهم در حوزه فقه و شریعت[۹۴] از جمله تشییع جنازه، نماز میت، فضیلت نماز و روزه، زیارت قبر امام حسین(ع)، حمد و دعا هنگام خوردن غذا، شرب خمر و فضیلت مساجد دانسته شده است؛[۹۵] نویسندگان مذکور نتیجه گرفته‌اند که مؤلفان کتب اربعه به روایات او در زمینه‌های فقهی اعتماد نکرده‌اند.[۹۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ برقی، الرجال البرقی، ۱۳۴۲ش، ص۳۰؛ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۶۸؛ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۳.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۶۶.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۲۶۸.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۳۷۳ش، ص۳۲۳؛ برقی، الرجال البرقی، ۱۳۴۲ش، ص۳۰.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۵۸.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، نجف، ص۵۱۲.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، نجف، ص۵۱۲؛ خدامیان آرانی، فهارس الشیعة، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۶۳۸؛ تفرشی، نقد الرجال، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۱۰۸.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۳.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۶۶.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۶۶.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان».
- ↑ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۸۳؛ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۲۶۴.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۱، ص۱۶۹-۱۷۰.
- ↑ ابن‌غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۱۰۱.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۸؛ مرتضی، زبدة المقال، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۷۳؛ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۶۴۹.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۹-۴۶۰.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان».
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۵۸؛ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۸۳؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۴.
- ↑ «چیستی عمود نور»، حدیث نت.
- ↑ ابن عقده، فضائل امیرالمؤمنین، الناشر : دليلنا، ص۱۶۶.
- ↑ مظاهری، الثقات الأخیار، ۱۴۲۸ق، ص۴۰۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۸-۲۰۹؛ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۴.
- ↑ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۶۹.
- ↑ گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۶۴۹.
- ↑ مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ۱۴۲۰ق، ص۲۰۱؛ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۸۳-۲۸۵؛ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نمازی شاهرودی، مستطرفات المعالی، ۱۴۲۲ق، ص۳۷۲.
- ↑ کاظمی، تکملة الرجال، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۶۲۶.
- ↑ داوری، أصول علم الرجال، ۱۴۱۶ق، ص۴۱۷.
- ↑ مرتضی، زبدة المقال، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۷۳.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۰۲ق، ص۲۶۶.
- ↑ تقی الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ج۲، ص۵۰۷.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۰۲ق، ص۲۶۵؛ علامه حلی، ترتیب خلاصة الأقوال، ۱۳۸۱ش، ص۴۵۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۷؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳۵۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۴۸؛ ابن‌غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۱۰۱؛ تقی‌الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ج۲، ص۵۰۷.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۴۸.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۴۴۸؛ ابن‌غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۱۰۱.
- ↑ ابن‌غضائری، الرجال، ۱۴۲۲ق، ص۵۶؛ علامه حلی، ترتیب خلاصة الأقوال، ۱۳۸۱ش، ص۱۸۶؛ استرآبادی، منهج المقال، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۶۹.
- ↑ شبستری، الفائق، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۴۶۸؛ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۶۳؛ تفرشی، نقد الرجال، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۱۰۸.
- ↑ علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۰۲ق، ص۲۶۶.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳۵۶.
- ↑ کشی؛ تقی‌الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ج۲، ص۵۲۷-۵۲۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۵۵.
- ↑ گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۶۴۹.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۵، ص۲۶۴.
- ↑ تقی‌الدین حلی، الرجال، ۱۳۴۲ش، ج۲، ص۵۵۱-۵۵۲.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۵۷؛ قهپایی، مجمع الرجال، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۲۸۳؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۴.
- ↑ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۵۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۵.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۷.
- ↑ علامه حلی، ترتیب خلاصة الأقوال، ۱۳۸۱ش، ص۴۵۵.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۵۷-۶۵۸.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۵۷.
- ↑ حر عاملی، الرجال، ۱۴۲۷ق، ص۲۶۲.
- ↑ تفرشی، نقد الرجال، ۱۳۷۷ش، ج۵، ص۱۰۸.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۸.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۸، به نقل از ابن‌شهرآشوب.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲۷، ص۲۲۳-۲۴۷.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۷.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۷-۳۰۹.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستطرفات المعالی، ۱۴۲۲ق، ص۳۷۲.
- ↑ «درس رجال آیت‌الله شبیری زنجانی»، مدرسه فقاهت..
- ↑ نمازی شاهرودی، مستطرفات المعالی، ۱۴۲۲ق، ص۳۷۳.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳۵۷.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان».
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۱۲۶.
- ↑ کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۶۵۸؛ ابن‌ادریس، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۵۷۸؛ نوری، مستدرک الوسائل، الخاتمة، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۲۲۴-۲۲۵.
- ↑ مظاهری، الثقات الأخیار، ۱۴۲۸ق، ص۴۰۹.
- ↑ کاظمی، تکملة الرجال، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۶۲۷-۶۲۸.
- ↑ مامقانی، تنقيح المقال، بی‌تا، ج۳، ص۳۳۷-۳۳۸؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲۷، ص۲۲۳-۲۴۷.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۲.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۲.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳۶؛ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۳۲۶؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۱-۱۲.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستطرفات المعالی، ۱۴۲۲ق، ص۳۷۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۶.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۶؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۳۵؛ نمازی شاهرودی، مستطرفات المعالی، ۱۴۲۲ق، ص۳۷۳.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۴.
- ↑ خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۹۷.
- ↑ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۸، به نقل از وحید بهبهانی؛ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۸۹.
- ↑ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۹۰؛ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳۵۶؛ ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۸.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۳.
- ↑ خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۵۳-۵۴.
- ↑ خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۱۹۷.
- ↑ خزاز، کفایة الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۲۵۵-۲۵۹.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص۲۷۶.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۱۹۸-۱۹۹؛ محدث قمی، مفاتیح الجنان، مشهد، ص۵۵۹.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۳.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲۷، ص۲۲۳-۲۴۷.
- ↑ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۳۰۷.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۱۳، ۳۴۶.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۳۶، ۸۰، ۱۲۶، ۱۷۱، ۱۷۲، ۱۸۱، ۱۹۸.
- ↑ «چیستی عمود نور»، حدیث نت.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۷، ص۳۵۶.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۶۸.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۵۷.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۵۶؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۱، ص۱۶۹-۱۷۰.
- ↑ شمشیری، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان»، ص۱۵۷.
یادداشت
- ↑ انّ الامام مؤیّد بروح القدس و بینه و بین الله عمودٌ من نورٍ یرى فیه اعمال العباد... و نیز مضمون‌هایی شبیه به این در روایاتی که یکی از راه‌های علم امام(ع) را آگاه شدن از طریق عمود (ستون) نور دانسته است.
- ↑ يا يونس كلّ امرئ و ما يحتمله و لكلّ وقت حديثه، و إنّك لأهل لما سألت فاكتمه إلّا عن أهله. و السلام.
- ↑ نویسنده منتهی المقال احتمال داده است که شاید منظور امام صادق(ع) با توجه به ضمیر ذکر شده، شخص دیگری چون سلیمان بن خالد باشد.(مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۹۰.) خویی معتقد است که تمام طرق این روایت غیر صحیح است.(خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲۱، ص۲۰۶.)
- ↑ هر چند گفته شده است که ذکر نام او در سلسله اسناد کتاب تفسیر قمی و کامل الزیارات، دلالت بر وثاقت او نمی‌کند؛ زیرا با کلام نجاشی و کشی معارض است (مرتضی، زبدة المقال، ۱۴۲۶ق، ج۲، ص۵۷۳.) و یا آمدن نام او در سلسله اسناد تفسیر قمی توثیق عام محسوب می‌شود و زمانی معتبر است که برای آن توثیقات خاص وجود نداشته باشد؛ این در حالی است که برای آن توثیق خاص وجود دارد و خاص مقدم بر عام و مخصص آن است. (ساعدی، الضعفاء من رجال الحدیث، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۴۵۸.)
منابع
- ابن‌ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (و المستطرفات)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌عقده کوفی، فضائل امیرالمؤمنین، الناشر : دليلنا، بی تا، بی جا.
- ابن‌غضائری، احمد بن حسین، الرجال، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۲ق.
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ش.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت،دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، بیروت،دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- برقی، احمد بن محمد، کتاب الرجال، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۳۷۷ش.
- تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- «چیستی عمود نور»، حدیث نت، تاریخ بازدید: ۱۴۰۱/۴/۲۸.
- حر عاملی، محمد بن حسن، الرجال، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۷ق.
- خدامیان آرانی، مهدی، فهارس الشیعة، قم، موسسة تراث الشیعة، ۱۴۳۱ق.
- خزاز، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌نا، بی‌جا، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
- داوری، مسلم، أصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تهران، نشر مؤلف، ۱۴۱۶ق.
- ساعدی، حسین، الضعفاء من رجال الحدیث، قم، موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ۱۴۲۶ق.
- شبستری، عبدالحسین، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، قم، مؤسسة النشرالإسلامی، ۱۴۱۸ق.
- شمشیری، رحیمه، و مهدی جلالی و محمدکاظم رحمان ستایش، «زمینه‌های تضعیف یونس بن ظبیان، ص۱۵۷»، علوم قرآن و حدیث، سال پنجاه و یکم، شماره ۱۰۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، نجف، مکتبة المرتضویة، بی‌تا.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص)، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، آل البیت، ۱۴۱۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۱ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، قم، الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
- علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
- کاظمی، عبدالنبی، تکملة الرجال، قم، أنوار الهدی، ۱۴۲۵ق.
- کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۰۴ق.
- گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، رحلی، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، الوجیزة فی الرجال، تهران، همایش بزرگداشت علامه مجلسی، ۱۴۲۰ق.
- محدث قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، بی‌تا.
- مرتضی، بسام، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت، دارالمحجة البیضا، ۱۴۲۶ق.
- مظاهری، حسین، الثقات الأخیار من رواة الأخبار، قم، موسسة الزهراء(ع) الثقافیة الدراسیة، ۱۴۲۸ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
- نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران، نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مؤلف، ۱۴۱۴ق.
- نمازی شاهرودی، علی، مستطرفات المعالی، تهران، موسسه نبأ، ۱۴۲۲ق.
- نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.