کاربر:Gholampour/کارها

حدیث یوم الدار

حدیث یوم الدار
اطلاعات روایت
نام‌های دیگر	حدیث یوم الإنذار، حدیث العشیرة
موضوع	اثبات خلافت، وصایت و ولایت امام علی(ع)
صادره از	پیامبر اسلام (ص)
اعتبار سند	حدیث صحیح، حدیث مستفیض
منابع شیعه	الطرائف (سید بن طاووس)
منابع سنی	مسند احمد، تاریخ الامم والملوک(طبری)
احادیث مشهور
حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره

حدیث یَومُ الدّار که به حدیث یومُ الاِنذار و حدیث العَشیرة نیز مشهور است، در سال سوم پس از بعثت، در پی نزول آیه «و انذر عشیرتک الاقربین»(۲۱۴/سوره شعراء)، پیامبر(ص) از طرف خداوند مامور شد تا خویشاوندان نزدیک را به اسلام دعوت کند و برای خود وصی، خلیفه و ولی تعیین کند که در بین سکوت خویشان، فقط علی(ع) آن را پذیرفت.

این حدیث صحیح که به نقل‌های گوناگون نیز روایت شده، مورد قبول جمهور شیعه و سنی است گرچه برخی از علمای اهل سنت همچون ابن تیمیه این حدیث را تضعیف، تحریف و به تأویل بردند. متکلمان شیعه در اثبات خلافت، وصایت و ولایت علی(ع) از این حدیث استفاده می‌کنند.

متن حدیث

ثُمَّ قال: إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَأَطِیعُوا

---

پیامبر فرمود: این برادر و وصی و جانشین من است، مطیع وی باشید.(طبری، تاریخ الامم والملوک(طبری)، ۱۳۴۶ق، ج۲، ص۳۲۰-۳۲۱.)

تكلم رسول الله (صلى اللّٰه عليه و آله) فقال :

«یا بَنِی عَبْدِالْمُطَّلِبِ إِنِّی وَاللَّهِ مَا أَعْلَمُ شَابّاً فِی الْعَرَبِ جَاءَ قَوْمَهُ بِأَفْضَلَ مِمَّا قَدْ جِئْتُکُمْ بِهِ إِنِّی قَدْ جِئْتُکُمْ بِخَیرِ الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَ قَدْ أَمَرَنِی اللَّهُ تَعَالَی أَنْ أَدْعُوَکُمْ اِلَیهِ فَأَیکُمْ یؤازِرُنِی عَلَی هَذا الْأَمْرِ عَلَی أَنْ یکُونَ أَخِی وَ وَصیّی و خَلِیفَتِی فِیکُم؟

ای بنی عبدالمطلب! به خدا هیچ‌کس از مردم عرب چیزی بهتر از آن‌چه من آورده‌ام برای قوم خویش نیاورده است، من برای شما خیر دنیا و آخرت آورده‌ام و خدای تعالی مرا فرمان داده که شما را به سوی آن بخوانم، کدامتان مرا در این کار یاری می‌کنید که برادر و وصی و جانشین من باشید؟»

قوم خاموش ماندند و من که از همه خردسالتر بودم گفتم:

«أنا يا نبيَّ اللهِ ؟ أكونُ وزيرَك عليه؛ ای پیامبر خدا! من پشتیبان تو خواهم بود.»

ثُمَّ قال:

«إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَأَطِیعُوا. این برادر و وصی و جانشین من است، مطیع وی باشید».

نخستین امام شیعیان
امام علی علیه‌السلام

زندگی
یوم‌الدار • شعب ابی‌طالب • لیلة المبیت • واقعه غدیر • سال‌شمار زندگی
میراث
نهج‌البلاغه • غرر الحکم • خطبه شقشقیه • خطبهٔ بی‌الف • خطبه بی‌نقطه • حرم
فضائل
آیه ولایت • آیه اهل‌الذکر • آیه شراء • آیه اولی‌الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه مودت • آیه صادقین • حدیث مدینه‌العلم • حدیث رایت • حدیث سفینه • حدیث کساء • خطبه غدیر • حدیث منزلت • حدیث یوم‌الدار • حدیث ولایت • سدالابواب • حدیث وصایت • صالح المؤمنین • حدیث تهنیت • ماجرای کسر اصنام
اصحاب
عمار بن یاسر • مالک اشتر • سلمان فارسی • ابوذر غفاری • مقداد• عبیدالله بن ابی‌رافع • حجر بن عدی • دیگران

شرح واقعه

به نقل از منابع تاریخی، تفسیری و روایی، پس از نزول آیه انذار در سال سوم بعثت، پیامبر(ص) به علی(ع) دستور داد غذایی فراهم کند و فرزندان عبدالمطلب را به میهمانی فرابخواند تا در این جلسه به دستور الهی، آنان را به اسلام دعوت کند. حدود ۴۰ یا ۳۰ نفر از جمله ابوطالب، حمزه و ابولهب؛ عموهای پیامبر به میهمانی آمدند. غذا به ظاهر کافی نبود ولی جمعیت سیر شدند، به همین دلیل قبل از سخن پیامبر، ابولهب پیامبر را متهم به جادو کرد و مجلس بدون طرح موضوع پایان یافت.

با دستور پیامبر(ص) بار دیگر امام علی علیه السلام غذا تهیه و خویشاوندان پیامبر(ص) را دعوت کرد. این بار پیامبر(ص) پس از صرف غذا، موضوع بعثت خود را مطرح و به دنبال شخصی بود که برادر، وصی و جانشین او باشد که کسی جز امام علی علیه السلام که از همه کوچک‌تر بود، پاسخ نداد. پس از آن پیامبر(ص)، امام علی علیه السلام را به عنوان وصی و جانشین خود برگزید و افراد را به اطاعت از او فراخواند، جمعیت برخاستند و با خنده به ابوطالب می‌گفتند که محمد امر کرد که از پسرت اطاعت کنی و به حرفش گوش دهی.

به روایت های دیگر

علامه امینی در کتاب الغدیر، شش صورت دیگر از این حدیث را که در دیگر کتب معتبر با اختلاف در تعابیر نقل‌شده است جمع‌آوری کرده است که به شرح ذیل است:

1. در نقل دوم، پیامبر بعد از برپایی مهمانی برای خویشاوندان، این‌طور فرمود: «فَأَیکمْ یبَایعُنِی عَلَى أَنْ یکونَ أَخِی وَ صَاحِبِی وَ وَارِثِی فَلَمْ یقُمْ إِلَیهِ أَحَدٌ، فَقُمْتُ الیه وَ کنْتُ أَصْغَرَ الْقَوْمِ فقَالَ: اجْلِسْ، قَالَ: ثُمَّ قَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، کلَّ ذَلِک أَقُومُ إِلَیهِ، فَیقُولُ لِی: اجْلِسْ، حَتَّى کانَ فِی الثَّالِثَة، فضَرَبَ بِیَدِهِ عَلَى یدِی.» گنجی شافعی در کفایةالطالب با جابجایی دو کلمه صاحبی و وارثی، حدیث را به همین صورت ذکر کرد. در مسند احمد، کلمه وارثی ذکر نشده ولی در کتاب خصائص نسائی، علاوه بر سه کلمه اخی و صاحبی و وارثی، کلمه وزیری نیز اضافه شده است.
2. ابن مردویه اصفهانی در کتاب مناقب این حدیث را کمی متفاوت از نقل دوم، با حذف کلمه «وارثی» و اضافه کردن کلمه «ولیکم من بعدی» بدین صورت ذکر می‌کند: «مَن یبَایعُنی عَلی اَنْ یکونَ اَخی وَ صاحِبی وَ ولیکمْ مِنْ بَعْدی؟ فَمَدَدْتُ ‌َیدِی وَ قُْلْتُ: اَنَا أبایعُک، وَ اَنَا یوْمَئِذٍ اَصْغَرُ الْقَوْمِ...».
3. ابن ابی حاتم و بغوی در کتاب‌های تفسیرشان، ابن تیمیه در کتاب منهاج السنة النبویة و ابوالفرج حلبی شافعی در کتاب سیره،نقل کرده اند که پیامبر بعد از اینکه ابولهب جلسه اول را به دلیل ادعای سحر پیامبر بهم زد، فردا دوباره جلسه‌ای تشکیل داد و از علی(ع) خواست که دوباره غذایی را مثل شب قبل آماده کند، این بار پیامبر پس از صرف غذا فرمود: «يا بَني عَبدُالمُطَلِّب إنَّ اللّهَ قَد بَعَثَني إلى الخَلق كافَّةً، و بَعَثَني إليكُم خاصَّةً، فقال: وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ و أَنَا أَدْعُوکمْ إِلَى کلِمَتَینِ خَفِیفَتَینِ عَلَى اللِّسَانِ ثَقِیلَتَینِ فِی الْمِیزَانِ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ فَمَنْ یجِبْنِی إِلَى هَذَا الْأَمْرِ وَ یؤازِرْنِی عَلَی القیام به؟ قالَ عليّ: أنَا يا رَسول اللّه، و أنا أحدثكم سنا و سَكَتِ القَوم» زاد بعضهم في الرواية «يكن أخي و وزيرا و وارثي و خليفتي من بعدي، فلم يجبه أحد منهم، فقام عليّ و قال أنا يا رسول اللّه، قال اجلس، ثم أعاد القول على القوم ثانيا فصمتوا، فقام عليّ و قال أنا يا رسول اللّه، فقال: اجلس، ثم أعاد القول على القوم ثالثا فلم يجبه أحد منهم، فقام عليّ فقال: أنا يا رسول اللّه، فقال اجلس فأنت أخي و وزيري و وصيي و وارثي و خليفتي من بعدي». در این نقل کلمات «أخي و وزيري و وصيي و وارثي و خليفتي من بعدي» مورد تاکید قرار گرفته است.
4. در نقل پنجم، از سلیم بن قیس و دیگر تابعین مانند معاویه نقل شده که پیامبر(ص) خویشاوندان را دعوت کرد، پس از آن فرمود: «أَیکمْ ینْتَدِبُ أَنْ یکونَ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ وَصِیی وَ خَلِیفَتِی فِی أُمَّتِی وَ وَلِی کلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِی؛ قوم ساکت شدند، پیامبر سه بار تکرار کرد و هر سه بار علی(ع) گفت: «أنا يا رسول الله»، پس از آن پیامبر(ص) فرمود: «اللَّهُمَّ امْلَأْ جَوْفَهُ عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُکماً ثُمَّ قَالَ لِأَبِی طَالِبٍ یا أَبَا طَالِبٍ اسْمَعِ الْآنَ لِابْنِک وَ أَطِعْ فَقَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ مِنْ نَبِیهِ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى». در این نقل علاوه بر حدیث یوم الدار، به حدیث منزلت نیز اشاره‌شده است.
5. ثعلبی در کتاب الکشف و البیان ذکر می‌کند که پیامبر(ص) پس از دعوت خویشان و پذیرایی، سه بار فرمودند: «يا بَني عَبدِ المُطَلِب إِنّي أَنا النَّذيرُ إليكُم مِنَ اللهِ سُبحانَه وَ البَشيرُ لَمّا يَجيءُ بِه أحدٌ منكم، جئتكم بالدنيا والآخرة فأسلموا وأطيعوني تهتدوا، و مَنْ یؤاخِینِی وَ یوازِرُنِی وَ یکونُ وَلِیی وَ وَصِیی بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ یقْضِی دَینِی؟»، قوم ساکت شدند و هر سه بار علی(ع) پاسخ داد: «أنا»، پس پیامبر(ص) فرمود: «انت»، و قوم در حالی که ترک می‌کردند به ابوطالب طعنه می‌ زدند که از فرزندت اطاعت کن که امر کرد بر تو. البته گنجی شافعی نیز در کتاب کفایة الطالب این مطلب را نقل می‌کند.
6. ابواسحاق ثعلبی در حدیثی دیگر نقل می‌کند که پیامبر(ص) به خویشان فرمود: «إن الله تعالى أمرني أن أنذر عشيرتي الأقربين، وأنتم عشيرتي ورهطي، وإن الله لم يبعث نبيا إلا جعل له من أهله أخا ووزيرا ووارثا ووصيا وخليفة في أهله، فأيكم يقوم فيبايعني على أنه أخي ووزيري ووصيي ويكون مني بمنزلة هارون من موسى إلا أنه لا نبي بعدي ؟ قوم ساکت شدند، سه بار کلام تکرار شد، سپس علی(ع) ایستاد، بیعت کرد و جواب داد.

نامگذاری

مورخان، مفسران و علما با نام‌ها و تعابیر متعددی از این رویداد یاد کرده‌اند؛ افرادی چون شیخ طوسی و سید مرتضی از لفظ «یوم‌الدّار»، شیخ صدوق و شرف الدین عاملی از واژه «یوم الانذار»، علامه امینی و برخی دیگر از عنوان «حدیث العشیره» و علامه حلی از کلمه «انذار العشیره» استفاده کرده‌اند. علامه مجلسی و ابن شهرآشوب نیز با تعبیر «بیعة العشیرة» از آن یاد کرده‌اند که دلیل آن این‌گونه ذکر شده که این بیعت را نخستین بیعت در تاریخ اسلام می‌دانند که در آن علی(ع) با پیامبر(ص) بیعت کرد.البته علامه امینی از این حدیث با عنوان «بدء الدعوة» نیز نام‌برده‌ است.

جایگاه

شیعه در ادعای نص بر خلافت امیرالمومنین علی(ع) به یوم الغدیر اکتفا نکرد، بلکه از یوم الدار نیز استفاده کرده است، چنانچه خود امام علی(ع) در مقام منازعه برای امامت و خلافت بعد رسول الله(ص)، به یوم الدار در مناقب‌اش احتجاج می‌کرد.

به اعتقاد سید علی حسینی میلانی از عالمان شیعه، این حدیث از حیث سند صحیح و از حیث دلالت، هر لفظی از الفاظش دلیل بر امامت علی(ع) بعد از رسول الله(ص) است و این حدیث به مجموع الفاظش از قوی‌ترین نص‌ها از حیث سند و دلالت است. نقل های متفاوت این حدیث هرچند در جزئیات متفاوت، اما در اصل حمایت از امامت و خلافت امیرالمومنین علی(ع) از سوی پیامبر اسلام(ص) تفاوتی ندارد.

برخی از منابع شیعه:

• الامالی و الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد شیخ طوسی
• الطرائف سید بن طاووس
• مناقب ابن شهرآشوب
• تفسیر فرات کوفی
• رسائل الشریف سید مرتضی
• من لایحضره الفقیه شیخ صدوق
• الهدایه الکبری خصیبی
• نهج الحق و منتهی المطلب علامه حلی
• الغدیر علامه امینی
• بحارالانوار علامه مجلسی
• تفسیر مجمع البیان طبرسی

موضع اهل سنت درباره این حدیث

این حدیث از حیث اعتبار و سند مورد قبول شیعه و سنی است، به‌طوری که شیخ مفید در کتاب رسالة فی معنی المولی معتقد است که این حدیث توسط محدثان شیعه و سنی به صورت مستفیض نقل شده است.

برخی از منابع اهل سنت:

• مسند احمد بن حنبل
• شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید
• تاریخ الامم و الملوک طبری
• الکامل فی التاریخ ابن اثیر
• مجمع الزوائد هیثمی
• الدر المنثور سیوطی
• شواهد التنزیل حسکانی
• الکشف و البیان ثعلبی
• تفسیر القرآن العظیم و البدایه ابن کثیر

برخی دیگر از عالمان اهل‌سنت برخلاف نظر جمهور، به تضعیف، تحریف و تاویل این حدیث روی آورده‌اند.

• تضعیف: ابن تیمیه به سند حدیث اشکال کرده و علاوه بر تضعیف سند به دلیل وجود شخصی به نام أبو مريم عبد الغفار بن القاسم، مدعی کذب و جعلی بودن آن نیز شده و ادعا می‌کند که این حدیث در منابع معتبر نیامده است، در حالی که اولا این توثیقات در منابع رجالی خود اهل‌سنت آمده است و ثانیا محب امیرالمومنین بودن موجب ضعف نیست. ثالثا این حدیث با بیش از ۱۲ طریق در منابع اهل سنت ذکر شده که صراحت به تصحیح یا تلقی به قبول شده است.
• تحریف: برخی دیگر به حذف و تحریف این حدیث روی آورده‌اند که علامه امینی در الغدیر به برخی از آن ها اشاره می‌کند:

1. طبری در تفسیر خود برخلاف تاریخش، کلماتی چون وصیی و خلیفتی را حذف و به جای آن از لفظ کذا و کذا استفاده می‌کند، بدین صورت: «فَأَیکمْ یؤَازِرُنِی عَلَى هَذَا الْأَمْرِ عَلَى أَنْ یکونَ أَخِی وَ کذا وَ کذا ثُمَّ قالَ إِنَّ هذا اَخی وَ کذا وَ کذا فَاسْمَعُوا وَ‌ اَطیعُوه».
2. ابن کثیر نیز در سه کتابش(تفسیر القرآن العظیم، البدایه، السیرة النبویة) از روش طبری تقلید می‌کند.
3. محمدحسنین هیکل روشنفکر مصری در چاپ اول کتابش حیاة محمد، حدیث را ناقص و در چاپ دوم مطالب مربوط به علی(ع) را حذف کرده است.

• تأویل: آلوسی ذیل آیه انذار عشیره، به دلیل استفاده شیعه از این حدیث برای خلافت امیرالمومنین علی(ع)، حدیث را ضعیف یا مجعول و یا دعوت به تفسیر و تاویل می‌کند.

جستارهای وابسته

• آیه انذار
• حدیث سفینه
• حدیث سلسلة الذهب
• حدیث لوح
• حدیث کساء
• آیه ولایت

پیوند به بیرون

• حدیث یوم الدار : پژوهش و بررسی
• حدیث ولایت، یوم الدار
• داستان انذار عشیره (یوم الدار)