لبیک یا حسین
لَبَّیک‌َ یا حسین (اجابت می‌کنم تو را ای حسین) شعاری که شیعیان در پاسخ به دعوت امام حسین(ع) به‌کار می‌برند. امام حسین(ع) در واقعه کربلا چندین بار یاری طلبید. معروف‌ترین آن در روز عاشورا بود که به شکل هَلْ مِنْ ناصرٍ یَنْصُرُنی (به‌فارسی: آیا یاری‌کننده‌ای هست تا مرا یاری کند.) نقل شده است.
هدف از به‌کارگیری شعار لبیک یا حسین اعلام وفاداری و همبستگی با امام و همچنین یاری او دانسته شده است. گفته شده این شعار، واقعه کربلا را یک جریان مستمر تاریخی معرفی کرده و سبب ماندگاری گفتمان عاشورایی شده است. همچنین نمادی برای استکبارستیزی و مبارزه با ظلم و نپذیرفتن ذلت و خواری قلمداد شده است.
در کشورهای مختلف از این شعار در آیین‌های عزاداری محرم و نیز برای ابراز ارادت به امام حسین(ع) استفاده می‌شود. همچنین آثار مختلف هنری پیرامون آن خلق شده است و شیعیان آن را در میدان‌های نبرد و تشییع جنازه شهدا نیز به کار می‌برند. همچنین به تأسی از این شعار، شعارهای دیگری نیز در همایش‌ها، راهپیمایی‌ها و مراسم‌های مذهبی بیان می‌شود؛ مانند لبیک یا حیدر، لبیک یا مهدی و لبیک یا خامنه‌ای.
معرفی
لبیک یا حسین یکی از عبارت‌های معروف واقعه عاشورا[۱] و به معنای اجابت دعوت امام حسین(ع) قلمداد شده است.[۲] امام حسین(ع) در طول سفر از مکه به عراق چندین مرتبه مسلمانان را به یاری خود فرا خواند.[۳] از جمله در مکه گفت: من به نقطه‌ای می‌روم که گرگان گرسنهٔ بیابان، بَندبَند وجودم را پاره کنند و بِدَرند... هر کس حاضر است خون خود را در راه ما فدا کند به کربلا بیاید.[۴] یا طی نامه‌ای به اشراف بصره آنها را به یاری خود طلبید.[۵] معروف‌ترین دعوت امام حسین(ع) در روز عاشورا رقم خورده است.[۶] این دعوت به هَلْ مِنْ ناصرٍ یَنْصُرُنی (به‌فارسی: آیا یاری‌کننده‌ای هست تا مرا یاری کند.) که نقل به معنای عبارات امام است، شهرت دارد.[۷]
جایگاه و اهمیت
شیعیان پس از واقعه عاشورا با ذکر لبیک یا حسین با امام اعلام همبستگی می‌کنند[۸] و اعلام می‌کنند که حاضرند همچون یاران امام حسین(ع)، جان، مال و فرزندان خود را در راه امام حسین(ع) فدا کنند.[۹] گفته شده این شعار به‌عنوان یک شعار جهانی،[۱۰] اختصاص به زمان خاصی در تاریخ نداشته[۱۱] بلکه واقعه عاشورا را یک جریان مستمر تاریخی معرفی کرده است؛[۱۲] بنابراین علاوه بر تضمین بقای عاشورا[۱۳] سبب ماندگاری گفتمان عاشورایی نیز شده است.[۱۴]
عزت و آبرومندی، دوری از ذلت و خواری،[۱۵] مبارزه با ظلم و جان دادن در راه حق،[۱۶] رهایی از همه قدرت‌ها،[۱۷] خنثی‌کننده توطئه دشمنان[۱۸] و از بین‌برنده هیمنه استکبار[۱۹] از آثار شعار لبیک یا حسین دانسته شده است؛ به همین علت این شعار را نمادی برای استکبارستیزی و تن ندادن به ذلت و خواری می‌دانند.[۲۰] عده‌ای از کارشناسان، پیروزی، استحکام و ترویج انقلاب اسلامی ایران را در پرتو عمل به شعار لبیک یا حسین دانسته‌اند.[۲۱]
لبیک در متون دینی
واژه لبیک در طول تاریخ، برای اجابت خواسته دیگران به‌کار رفته است.[۲۲] اصحاب پیامبر نیز در مواقع مختلف[۲۳] از جمله غزوه حُنین برای اجابت خواسته ایشان از تعبیر لبیک استفاده کرده‌اند؛[۲۴] ازاین‌رو ادعای وهابیت مبنی بر شرک بودن به‌کارگیری این اصطلاح برای غیر خدا، مردود دانسته شده است.[۲۵] همچنین در یکی از زیارت‌نامه‌های امام حسین(ع) که منتسب به امام صادق(ع) است، به‌عنوان یکی از آداب زیارت از زائران خواسته شده تا هفت مرتبه عبارت لَبَّيْكَ داعِي اللهِ را تکرار کنند.[۲۶] در زیارت رجبیه امام حسین(ع) نیز امام با عبارت «لبیک یا داعی الله» مورد خطاب قرار گرفته است.[۲۷] در دعای عهد نیز به لبیک گفتن دعوت امام مهدی(عج) اشاره شده است.[۲۸]
لغت‌شناسان ریشه لبیک را به معنای اطاعت[۲۹] و اجابت[۳۰] دانسته و معتقدند واژه «لبیک» که در اصل «لَبَّا لَکَ» بوده،[۳۱] به معنای مقیم شدن برای اطاعت و اجابت شخص است.[۳۲] این کلمه با عنوان تلبیه (لَبَّیک الّلهُمَّ لَبَّیک، لَبَّیک لاشَریک لَک لَبَّیک) در اِحرام بستن حج تَمَتُّع و عُمْره به کار می‌رود.[۳۳]
کاربست شعار
شعار لبیک یا حسین در مراسم عزاداری و ابراز ارادت به امام حسین(ع) و همچنین در حوزه فرهنگی و هنری و حوادث انقلابی مورد استفاده قرار گرفته است.
در آیین‌های مذهبی و عزاداری
شعار لبیک یا حسین در مراسم عزاداری مردم کشورهای مختلف چون نیجریه،[۳۵] ترکیه،[۳۶] لبنان،[۳۷]ایران[۳۸] عراق و کشورهای اروپایی چون هلند[۳۹] سر داده شده است. در روز عاشورا مردم عراق از جمله اهالی طویریج[۴۰] و قبیله بنی‌اسد[۴۱] هنگام ورود به حرم امام حسین(ع) این شعار را سر می‌دهند. در ایران برخی از اجتماعات بزرگ به «اجتماع لبیک یا حسین» نام‌گذاری شده است؛[۴۲] تعویض پرچم‌های حرم‌ها در عتبات عالیات پیش از آغاز ایام عزاداری نیز گاه با شعار لبیک یا حسین همراه است.[۴۳] در سال ۱۳۹۷ش پرچم لبیک یا حسین به وسعت بین‌الحرمین در کربلا در مراسم راهپیمایی اربعین به نمایش درآمد.[۴۴]
در فرهنگ و هنر
«لبیک یا حسین یعنی: در معرکه جنگ حاضر باشی، هر چند تنها باشی، و هر چند مردمان تو را ترک کرده باشند، و متهمت کرده باشند و بی‌یاور رهایت کرده باشند، لبیک یا حسین یعنی خودت، اموالت، همسرت و فرزندانت در این معرکه حاضر باشید.»[۴۵]
شعار لبیک یا حسین در اشعار شاعران،[۴۶] و نیز حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری بازتاب داشته و آثار گوناگونی با عنوان «لبیک یا حسین» خلق شده است. نماهنگ «لبیک یا حسین» با صدای صادق آهنگران از جمله این آثار است که به مناسبت ایام اربعین، تولید شده است.[۴۷] در حوزه خطاطی نیز علاوه بر ثبت آثار گوناگون با عبارت لبیک یا حسین، فراخوان‌هایی برای حروف‌نگاری این جمله شکل گرفته است.[۴۸]
در حوادث گوناگون
این شعار در اتفاقات مختلف کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. پس از اعلام حکم جهاد علیه داعش توسط آیت‌الله سیدعلی سیستانی، گروه‌هایی از مردم عراق با سر دادن شعار لبیک یا حسین از آن استقبال کردند[۴۹] و در عملیات علیه داعش به‌کار بردند.[۵۰] استفاده از این شعار در مراسم مختلف همچون تشییع شهدای مقاومت در ایران،[۵۱] عراق[۵۲] و لبنان[۵۳] مورد استفاده قرار گرفته است.
همچنین به تأسی از شعار لبیک یا حسین، شعارهای دیگری نیز در همایش‌ها، راهپیمایی‌ها و مراسم‌های مذهبی بیان می‌شود؛ مانند لبیک یا رسول الله،[۵۴] لبیک یا حیدر،[۵۵] لبیک یا زینب[۵۶] لبیک یا قرآن، لبیک یا مهدی،[۵۷] لبیک یا ابالفضل،[۵۸] لبیک یا خمینی و لبیک یا خامنه‌ای.[۵۹]
پانویس
- ↑ «شرح لبیک یا حسین بخش اول: نوشتاری از استاد هادی سروش»، شفقنا.
- ↑ «شعار «لبیک یا حسین» به معنای اجابت دعوت سیدالشهدا(ع) است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «شعار «لبیک یا حسین» به معنای اجابت دعوت سیدالشهدا(ع) است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ حلوانی، نزهة الناظر، ۱۴۰۸ق، ص۸۶؛ ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۶۰.
- ↑ ابن طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۳۸.
- ↑ ابن‌طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۶؛ ابن‌نما حلی، مثیر الاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۷۰.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۶ش، ص۴۷۱.
- ↑ «لبیک یا حسین موجب ماندگاری گفتمان عاشورایی است»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «شعار «لبیک یا حسین» به معنای اجابت دعوت سیدالشهدا(ع) است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین جهانی شده است»، ایسنا.
- ↑ «لبیک یا حسین موجب ماندگاری گفتمان عاشورایی است»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «فراخوان رقابتی حروف نگاری لبیک یا حسین»، کانون هنری شیعی.
- ↑ «شعار «لبیک یا حسین» به معنای اجابت دعوت سیدالشهدا(ع) است»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «لبیک یا حسین موجب ماندگاری گفتمان عاشورایی است»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین مبارزه با استکبار ستیزی است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین مبارزه با استکبار ستیزی است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ ««لبیک یا حسین یعنی رهایی از همه قدرت ها: نوشتاری از استاد هادی سروش – بخش هفتم»، شفقنا.
- ↑ «لبیک یا حسین خنثی کننده توطئه دشمنان است»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ «شعار ” لبیک یا حسین” هیمنه استکبار را درهم‌شکسته است»، زرین خبر.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین مبارزه با استکبار ستیزی است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین مبارزه با استکبار ستیزی است»، خبرگزاری رسا.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۸۴؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۹۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۳۶۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۳۶۹؛ ج۱۲، ص۳۷۶؛ ج۱۳، ص۳۷۹؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۱۷۴؛ بلاذری، فتوح البلدان، ۱۹۸۸م، ص۴۸.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۹۰۰-۹۰۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۷۵-۷۶.
- ↑ «شرح لبیک یا حسین بخش اول: نوشتاری از استاد هادی سروش»، شفقنا.
- ↑ ابن‌قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ص۲۳۰.
- ↑ ابن‌طاووس، إقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۱۳-۷۱۴؛ شهید اول، المزار، ۱۴۱۰ق، ص۱۴۲.
- ↑ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۶۶۶-۶۶۳؛ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۵۵۲-۵۵۰.
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۳۴۱.
- ↑ ازهری، تهذیب اللغة، بیروت، ج۱۵، ص۲۴۲.
- ↑ ازهری، تهذیب اللغة، بیروت، ج۱۵، ص۲۴۲.
- ↑ جوهری، الصحاح، بیروت، ج۱، ص۲۱۶؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۳۱۲.
- ↑ شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۲۲۶؛ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۲۰؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱۸، ص۳-۴.
- ↑ «فراخوان رقابتی حروف نگاری لبیک یا حسین»، کانون هنری شیعی.
- ↑ «بیتوجهی جامعه بینالمللی به نقض حقوق بشری شیعیان نیجریه»، خبرگزاری میزان.
- ↑ بدل، «شرایط دینی و مذهبی کشور ترکیه»، ص۲۹۸.
- ↑ «دسته‌های عزای عاشورایی در سراسر لبنان»، الکوثر.
- ↑ «اجتماع عظیم اردبیلی‌ها در روز تاسوعا با شعار لبیک یا حسین»، خبرآنلاین.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین(ع) و لبیک یا خامنه‌ای در لاهه هلند»، خبرنامه دانشجویان ایران.
- ↑ «دسته طویریج دسته‌ای به بلندای چهارده قرن»، خبرآنلاین.
- ↑ «فریاد "لبیک یا حسین" زنان قبیله بنی‌اسد در حرم سیدالشهدا طنین‌انداز شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «لبیک یا حسین موجب ماندگاری گفتمان عاشورایی است»، خبرگزاری رضوی.
- ↑ تعویض پرچم گنبدحرمهای کربلا. خبرگزاری مهر.
- ↑ پرچم لبیک یا حسین در بین الحرمین. خبرگزاری مهر.
- ↑ پایگاه ارتباطات رسانه‌ای حزب‌الله
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: «لبیک یاحسین -(ازعمق جان بگو لبیک یاحسین)»، امام هشت.
- ↑ «لبیک یا حسین جدیدترین اثر حاج صادق آهنگران»، رجانیوز.
- ↑ «فراخوان رقابتی حروف نگاری لبیک یا حسین»، کانون هنری شیعی.
- ↑ «شعار لبیک یا حسین در حرم طنین انداز شد»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ «نام عملیات از "لبیک یا حسین" به "لبیک یا عراق" تغییر کرد»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «تشییع پیکر شهید حاج قاسم سلیمانی در مشهد»، افکار نیوز.
- ↑ «صحن اباعبدالله؛ لبیک یا حسین در هنگام ورود پیکر شهدا»، راسخون.
- ↑ «طنین شعار لبیک یا حسین(ع) در مراسم تشییع شهید «علی یوسف علاء الدین» از رزمندگان حزب‌الله» خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «ایران اسلامی در سالروز رحلت پیامبر به سوگ نشست»، پایگاه اطلاع رسانی حج.
- ↑ «اجتماع دانش‌آموزان شیرازی در حرم مطهر حضرت شاهچراغ + فیلم»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «طنین ندای "لبیک یا زینب(س)" در سراسر ایران»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ «سید حسن نصرالله: تکفیری‌ها پشت‌پرده انفجارهای زینبیه هستند/ با شعار «لبیک یا حسین» به خیابان‌ها می‌آییم»، خبرگزاری تسنیم؛ «ندای لبیک یا مهدی همراه با عطر یاس مهدوی در میعادگاه منتظران»، وبگاه ایرنا.
- ↑ «مردم گچساران لبیک یا ابوافضل(ع) را درشب تاسوعا سردادند»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «برگزاری راهپیمایی روز ملی مبارزه با استکبار در کرمان»، خبرگزاری ایکنا.
منابع
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف،(عربی همراه ترجمه)، ترجمه احمد فرهی زنجانی، تهران، نشر جهان، ۱۳۴۸ش.
- ابن‌قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، دار المرتضویة، ۱۳۵۶ش.
- ابن‌مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌نما حلی، مثیر الاحزان، قم، مدرسة الامام المهدی، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- «اجتماع عظیم اردبیلی‌ها در روز تاسوعا با شعار لبیک یا حسین»، خبرآنلاین. تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۵ش.
- ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة - بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- «دسته طویریج دسته‌ای به بلندای چهارده قرن»، خبرآنلاین.
- بدل، حسن، «شرایط دینی و مذهبی کشور ترکیه»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۱۰ و ۱۱، تابستان و پاییز ۱۳۸۳ش.
- بلاذری، أحمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبد المعطی قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
- پرچم لبیک یا حسین در بین الحرمین. خبرگزاری مهر. مرور خبر ۱۱ آذر ۱۴۰۲ش.
- «تشییع پیکر شهید حاج قاسم سلیمانی در مشهد»، افکار نیوز. تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ق.
- ثقفی، محمد، تأثیر عاشورا در ادبیات عاشورا(۲)»، ص۳۰، درسهایی از مکتب اسلام، سال چهل و سوم، شماره یک، فروردین ۱۳۸۲ش.
- تعویض پرچم گنبد حرمهای کربلا. خبرگزاری مهر. مرور خبر ۱۱ آذر ۱۴۰۲ش.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، بی‌تا.
- «شعار لبیک یا حسین در حرم طنین انداز شد»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- حلوانی، حسین بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، ۱۴۰۸ق.
- «دسته‌های عزای عاشورایی در سراسر لبنان»، الکوثر. تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ق.
- دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، قم، منشورات رضی، ۱۳۶۸ش.
- «سید حسن نصرالله: تکفیری‌ها پشت‌پرده انفجارهای زینبیه هستند/ با شعار «لبیک یا حسین» به خیابان‌ها می‌آییم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۶ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شرح لبیک یا حسین بخش اول: نوشتاری از استاد هادی سروش»، شفقنا. تاریخ درج مطلب: ۸ مرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شعار ” لبیک یا حسین” هیمنه استکبار را درهم‌شکسته است»، زرین خبر. تاریخ درج مطلب: ۳۱ مرادا ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شعار «لبیک یا حسین» به معنای اجابت دعوت سیدالشهدا(ع) است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شعار لبیک یا حسین(ع) و لبیک یا خامنه‌ای در لاهه هلند»، خبرنامه دانشجویان ایران. تاریخ درج مطلب: ۲۲ آذر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شعار لبیک یا حسین جهانی شده است»، ایسنا. تاریخ درج مطلب: ۲۸ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شعار لبیک یا حسین در سراسر کشور طنین انداز می‌شود / شکوه عزاداری در استان اردبیل بی‌نظیر است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شعار لبیک یا حسین مبارزه با استکبار ستیزی است»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ آبان ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، المزار فی کیفیة زیارات النبی و الأئمة علیهم السلام، قم، مدرسه امام مهدی علیه‌السلام، ۱۴۱۰ش.
- شهید ثانی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- «بیتوجهی جامعه بینالمللی به نقض حقوق بشری شیعیان نیجریه»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: ۷ مرداد ۱۴۰۲ق، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی، ۱۴۲۵ق.
- صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۴ق.
- صحن اباعبدالله؛ لبیک یا حسین در هنگام ورود پیکر شهدا»، راسخون.
- طبری، محمد بن جریر بن یزید، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- «طنین شعار لبیک یا حسین(ع) در مراسم تشییع شهید «علی یوسف علاء الدین» از رزمندگان حزب‌الله»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «طنین ندای "لبیک یا زینب(س)" در سراسر ایران»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین - قم، نشر هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- «فراخوان رقابتی حروف نگاری لبیک یا حسین»، کانون هنری شیعی، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «فریاد "لبیک یا حسین" زنان قبیله بنی‌اسد در حرم سیدالشهدا طنین‌انداز شد»، خبرگزاری مهر، ۸ آذر ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- کردی، حمیدرضا ؛ «شیعیان نیجریه(فرصت ها، تهدیدها، باورها)»، نشریه پیام، شماره ۱۱۶، زمستان ۱۳۹۴ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی عاملی، المصباح فی الادعیه و الصلوات و الزایارات، قم، دار الرضی، ۱۴۰۵ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- «لبیک یا حسین جدیدترین اثر حاج صادق آهنگران»، رجانیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «لبیک یا حسین خنثی کننده توطئه دشمنان است»، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «لبیک یا حسین موجب ماندگاری گفتمان عاشورایی است»، خبرگزاری رضوی، تاریخ درج مطلب: ۲ مهر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- ««لبیک یا حسین یعنی رهایی از همه قدرت ها: نوشتاری از استاد هادی سروش – بخش هفتم»، شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ مرداد ۱۴۰۱، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «لبیک یا حسین! لبیک یا مهدی!»، بهایی پژوهی»، تاریخ درج مطلب: ۱۱ شهریور ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ق.
- «لبیک یاحسین -(ازعمق جان بگو لبیک یاحسین)»، امام هشت، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، ۱۳۷۶ش.
- مرکبی، سید حسین، لبیک یا حسین: گفتارهای عاشورایی سیدحسن نصرالله، تهران، نشر خیمه، ۱۳۹۳ش.
- مقریزی، أحمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- «نام عملیات از "لبیک یا حسین" به "لبیک یا عراق" تغییر کرد»، خبرگزاری جمهور. ۷ جوزا ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
- «ندای لبیک یا حسین در ایران»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، تعلیق سید محمدصادق بحر العلوم، نجف، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۸ق.
- «ندای لبیک یا مهدی همراه با عطر یاس مهدوی در میعادگاه منتظران»، وبگاه ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- واقدی، محمد بن عمر، کتاب المغازی، تحقیق: مارزدن جونز، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
| سنت‌ها و مراسم‌ها | فهرست آیین‌های عاشورایی • سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین • یوم العباس • کفن‌پوشی |  |
|---|---|---|
| روضه‌ها | ||
| تعزیه‌ها | ||
| مناسبت‌ها | ||
| مکان‌ها | کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام | |
| کتاب‌ها | ||
| آداب | ||
| مرثیه‌ها | ||
| وابسته | سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب • پیرغلام اهل‌بیت • فقه عزاداری | |