قاسم سلیمانی (۱۳۳۵-۱۳۹۸ش) مشهور به حاج قاسم و شهید سلیمانی فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که به همراه ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی عراق در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش به‌دست نیروهای آمریکایی در بغداد ترور شد.
| فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی | |
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| زادروز | ۲۰ اسفند سال ۱۳۳۵ش |
| شهر تولد | رابُر از توابع کرمان |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ شهادت | ۱۳ دی ۱۳۹۸ش |
| شهر شهادت | بغداد |
| آرامگاه | کرمان |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | پاسدار |
| اطلاعات سیاسی | |
| مناصب | فرمانده سپاه قدس و لشکر ۴۱ ثارالله |
| پیش از | اسماعیل قاآنی |
وی در جنگ ایران و عراق فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله کرمان و از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود. سلیمانی در سال ۱۳۷۶ش از سوی سید علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی نیروی قدس سپاه منصوب شد که بخش برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران است.
سلیمانی، مجاهدان افغانستان را در نبرد با طالبان یاری می‌کرد و پس از جنگ‌های داخلی افغانستان اقداماتی را برای بازسازی آنجا انجام داد. وی در جنگ ۳۳ روزه در لبنان و جنگ ۲۲ روزه در فلسطین، حزب‌الله و حماس را در برابر اسرائیل یاری و محور مقاومت را به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کرد. پس از ظهور داعش در عراق و سوریه، سلیمانی با حضور در این مناطق و سازماندهی نیروهای مردمی، به مبارزه با داعش پرداخت. دور ساختن تهدید داعش از سامرا، نجف و کربلا از دستاوردهای او در مبارزه با داعش بیان شده است. وی علاوه بر مباحث نظامی، در مسائل فرهنگی نیز فعالیت می‌کرد. به گفته برخی از مسئولان جمهوری اسلامی ایران، سلیمانی بنیانگذار ستاد بازسازی عتبات عالیات بود و بر طرح‌های توسعه حرم ائمه(ع) نظارت می‌کرد. او همچنین در تسهیل زیارت اربعین و تأمین امنیت زائران آن نقش داشته است.
قاسم سلیمانی در ۱۳ دی سال ۱۳۹۸ش همراه با ابومهدی المهندس و عده‌ای دیگر به دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در حمله‌ای پهبادی ترور شد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در پاسخ به ترور او، پایگاه آمریکایی عین‌الاسد را با موشک هدف قرار داد و پارلمان عراق طرح اخراج نیروهای آمریکایی از عراق را به تصویب رساند.
جنازه سلیمانی و همراهانش در شهرهای مختلفی از عراق و ایران تشییع شد و بشیر حسین نجفی و سیدعلی خامنهای بر پیکر آنان در عراق و ایران نماز خواندند. بر اساس گزارش برخی از خبرگزاری‌ها، تشییع جنازه او از بزرگترین تشییع جنازه‌های تاریخ بوده است که حدودا ۲۵ میلیون نفر در آن شرکت داشته‌اند. او در ۱۸ دی در مزار شهدای کرمان دفن شد.
زندگی‌نامه
قاسم سلیمانی در ۲۰ اسفند ۱۳۳۵ش در روستای قنات‌ملک از توابع شهرستان رابُر کرمان در ایل عشایر سلیمانی به دنیا آمد.[۱] در ۱۸ سالگی به استخدام اداره آب کرمان درآمد.[۲] به گفته خودش، یکی از گردانندگان راهپیمایی‌ها، اعتصابات کرمان و مبارزه در برابر نیروهای حکومت شاهنشاهی در زمان انقلاب اسلامی بوده است.[۳] او در دوران جنگ ایران و عراق ازدواج کرده،[۴] و شش فرزند دارد.[۵]
قاسم سلیمانی در سال ۱۳۹۸ش و با حکم سید ابراهیم رئیسی تولیت وقت آستان قدس رضوی، خادم حرم امام رضا(ع) شد.[۶] وی پس از شهادت به‌عنوان «سردار دل‌ها» مشهور شد و نمادهای تبلیغاتی متعددی در این زمینه تهیه و منتشر گردید.[۷] همچنین تصاویر و محتوای مربوط به او در کتب درسی پایه‌های مختلف تحصیلی در ایران، گنجانده شده است.[۸]
ویژگی‌ها
اخلاص، شجاعت، شهادت‌طلبی، ارادت و تمسک به اهل‌بیت(ع)، ولایت‌مداری، تعبد و معنویت، نبوغ نظامی، نظم و انضباط و مردمی بودن از ویژگی‌های قاسم سلیمانی شمرده شده است. [۹]همچنین آیت‌الله خامنهای از او به عنوان چهره بین‌المللی مقاومت، تربیت‌شده اسلام و مکتب امام خمینی یاد کرده است.[۱۰]
دوران جنگ ایران و عراق
قاسم سلیمانی پس از انقلاب اسلامی ایران، در ۱۳۵۸ش به عضویت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی درآمد و از اعضای واحد آموزش، و مربی پادگان آموزشی قدس سپاه کرمان شد.[۱۱] سلیمانی در سال ۱۳۶۰ش با حکم محسن رضایی فرمانده وقت سپاه پاسداران، فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله در کرمان شد.[۱۲] وی در جنگ عراق علیه ایران، از فرماندهان عملیات‌های والفجر هشت، کربلای چهار و کربلای پنج بود[۱۳] و دو بار مجروح شد که یک بار همراه با جراحات شدید بود.[۱۴]
سلیمانی پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ش مدتی فرمانده سپاه هفت صاحب‌الزمان شد [۱۵] و سپس مجدداً فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله گردید و تا قبل از انتصاب به فرماندهی سپاه قدس با باندهای قاچاق مواد مخدر در مرزهای ایران و افغانستان می‌جنگید.[۱۶]
فرماندهی سپاه قدس
قاسم سلیمانی در سال ۱۳۷۶ش از سوی رهبر جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپاه قدس منصوب شد.[۱۷] سپاه قدس شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۹ش به ساختار سپاه افزوده شد. نخستین فرمانده این سپاه، احمد وحیدی بود و پس از وی قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران شد و پس از شهادت وی، اسماعیل قاآنی فرماندهی این نیرو را بر عهده گرفت.[۱۸]
مبارزه با طالبان و القاعده در افغانستان
انتصاب قاسم سلیمانی به فرماندهی نیروی قدس هم‌زمان با اوج‌گیری فعالیت طالبان در افغانستان بود.[۱۹] او با مجاهدین افغانستان از جمله احمد شاه مسعود همکاری می‌کرد[۲۰] و طبق گفته برخی از مجاهدین، او بارها برای نبرد با طالبان و القاعده در افغانستان حضور پیدا کرده بود.[۲۱] فیلمی از حضور وی در دره پنجشیر و ملاقاتش با احمد شاه مسعود در نبرد مجاهدین افغانستان با طالبان منتشر شده است.[۲۲]
به‌گفته نظامیان افغانستانی، حضور سلیمانی در افغانستان موفقیت‌آمیز بوده است، چون وی شخصیتی صمیمی داشت که به‌راحتی می‌توانست اعتماد طرف مقابل را جلب کند و توانایی فراوانی در زمینه‌سازی برای آتش‌بس و همکاری میان نیروها داشت.[۲۳]
مبارزه با اسرائیل در لبنان و فلسطین
قاسم سلیمانی در جریان تهاجم اسرائیل به لبنان طی جنگ ۳۳ روزه در منطقه ضاحیه جنوبی بیروت و در اتاق مرکزی فرماندهی عملیات حزب‌الله لبنان حضور داشت.[۲۴]
به گفته یکی از رهبران جنبش حماس او رابطه عمیقی با حماس داشت و از مقاومت فلسطین حمایت می‌کرد.[۲۵] بر این اساس وی توانست حماس را در برابر اسرائیل، به سلاح‌های پیشرفته تجهیز کند[۲۶] و تونل‌های زیرزمینی که برای مقابله با اسرائیل حفر شد، از طرح‌های عملیاتی عماد مغنیه و قاسم سلیمانی بوده است.[۲۷]
مبارزه با داعش در عراق
قاسم سلیمانی از فرماندهان مبارزه علیه داعش در عراق[۲۸] و سوریه بود.[۲۹] داعش گروهی تکفیری بود که پس از سقوط صدام در عراق و خلأ قدرت در این منطقه پدید آمد.[۳۰] در ۲۰۱۴م که شهر موصل به تصرف داعش درآمد و بغداد، پایتخت عراق نیز تا مرز سقوط پیش رفت، قاسم سلیمانی با سید علی سیستانی از مراجع تقلید عراق دیدار کرد و پس از آن آیت‌الله سیستانی فتوای جهاد علیه داعش را صادر کرد.[۳۱] وی با سازماندهی بخشی از نیروهای حشد الشعبی نقش مؤثری در اخراج داعش از عراق داشت، به گونه‌ای که حیدر العبادی نخست‌وزیر وقت عراق، از قاسم سلیمانی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین متحدان عراق در مبارزه با داعش نام برده است.[۳۲]
سلیمانی در بسیاری از عملیات‌ها در برابر داعش، به نیروهای حشد الشعبی، ارتش عراق و نیروهای دولت اقلیم کردستان عراق مشاوره داده است؛ از جمله در آزادسازی شهر آمرلی در استان صلاح‌الدین عراق،[۳۳] بازپس‌گیری تکریت،[۳۴] جلوگیری از نفوذ داعش به شهر اربیل در شمال عراق،[۳۵] و نیز نبرد با داعش در سامرا.[۳۶]
مبارزه با گروه‌های تکفیری در سوریه
سلیمانی برای مبارزه با داعش و گروه‌های تکفیری در سوریه، نیروهای دفاع ملی سوریه را سازماندهی کرد.[۳۷] در سال ۲۰۱۱م نیروهای تحت‌فرمان او معروف به مدافعان حرم، از جمله لشکر فاطمیون و لشکر زینبیون، راهی سوریه شدند.[۳۸] آزادسازی بوکمال،[۳۹] آزادسازی شهر تاریخی تدمر در جنوب شرقی حمص[۴۰] و آزادسازی شهر القصیر از جمله دستاوردهای او در جنگ سوریه به‌شمار می‌آید.[۴۱]
اعلام پایان داعش
قاسم سلیمانی در نامه‌ای خطاب به سید علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران که ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش در رسانه‌های ایران منتشر شد، پایان سیطره داعش را اعلام کرد و از برافراشته شدن پرچم سوریه در بوکمال از شهرهای سوریه در نزدیکی مرز عراق خبر داد.[۴۲] پیش از آن نیز سلیمانی در ۳۰ شهریور ۱۳۹۶ش وعده داده بود که کمتر از سه ماه دیگر پایان حکومت داعش در کره خاکی را اعلام خواهد کرد.[۴۳]
شما با متلاشی ساختن تودۀ سرطانی و مهلک داعش، نه‌فقط به کشورهای منطقه و به جهان اسلام بلکه به همۀ ملت‌ها و به بشریت خدمتی بزرگ کردید.[۴۴]
ستاد بازسازی عتبات و پیاده‌روی اربعین
ستاد بازسازی عتبات عالیات با حمایت مستقیم نیروی قدس سپاه در دوره فرماندهی قاسم سلیمانی شکل گرفته و مسئول آن نیز از طرف سلیمانی تعیین می‌شده است.[۴۵] قاسم سلیمانی همچنین در زمینه تأمین امنیت زائران پیاده‌روی اربعین و همچنین فراهم کردن امکانات پشتیبانی و لجستیکی و امکانات رفاهی برای زائران اربعین نقش داشته است؛[۴۶] چنانکه به کوشش او ویزای عراق برای زائران اربعین ایرانی حذف شده است.[۴۷]
مدارج نظامی
قاسم سلیمانی در بهمن ۱۳۸۹ش از سوی سید علی خامنهای، فرمانده کل قوای نظامی ایران، درجه سرلشکری را دریافت کرد.[۴۸] همچنین خامنهای در ۱۹ اسفند ۱۳۹۷ش، نشان ذوالفقار را به وی اهدا کرد.[۴۹] طبق آئین‌نامه اهدای نشان‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران، نشان ذوالفقار به آن دسته از فرماندهان عالی‌رتبه و رؤسای ستادهای عالی‌رتبه در نیروهای مسلح اهدا می‌شود که تدابیر آنها در طرح‌ریزی و هدایت عملیات‌های رزمی موجب حصول نتایج مطلوب شده باشد.[۵۰] سلیمانی نخستین کسی بود که پس از انقلاب ۱۳۵۷ش نشان ذوالفقار را دریافت کرد.[۵۱] وی همچنین در سال ۱۳۹۸ش و پس از شهادتش به درجه نظامی سپهبدی رسید.[۵۲]
در سال ۲۰۱۹م، در ویژه‌نامه‌ای که هر سال نشریه آمریکایی فارین پالیسی برای معرفی صد اندیشمند برتر دنیا منتشر می‌کند، قاسم سلیمانی در فهرست ده متفکر برتر حوزه دفاعی-امنیتی قرار گرفت.[۵۳] به گفته یکی از فرماندهان ارتش آمریکا، سردار سلیمانی استراتژیستی محاسبه‌گر و عملیاتی است که روابط پایدار و موقعیت ایران را در منطقه تقویت کرده و در متحد ساختن شیعه و توانمندسازی آنها موفق بوده است.[۵۴] برخی از تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که قاسم سلیمانی می‌تواند مصداق برترین ژنرال جهان باشد.[۵۵]
ترور در فرودگاه بغداد
قاسم سلیمانی در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش در حمله تروریستی پهپاد آمریکایی به خودروی حامل وی در نزدیکی فرودگاه بغداد به همراه چند تن دیگر از جمله ابومهدی المهندس، معاون حشد الشعبی (بسیج مردمی عراق)، به شهادت رسید.[۵۶] وزارت دفاع آمریکا با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد که این حمله به دستور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت ایالات متحده، انجام شده است.[۵۷]
«در مقابل آنچه که او سرمنشأ آن شد و برای کشور و بلکه برای منطقه به وجود آورد در مقابل او، من تعظیم می‌کنم».[۵۸]
ترور قاسم سلیمانی، اعتراضاتی را در کشورهای مختلف جهان در پی داشت و مراسم‌هایی در بزرگداشت او در شهرهای مختلف ایران و دیگر کشورهای جهان برگزار شد. همچنین شخصیت‌های سیاسی و مذهبی ایران و دیگر کشورها به ترور وی واکنش نشان دادند.[۵۹]
این واقعه پیامدهای مختلفی نیز در پی داشت از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پایگاه عین‌الاسد مقر نظامیان آمریکایی در عراق را هدف حمله موشکی قرار داد.[۶۰]همچنین مجلس عراق طرح اخراج آمریکایی‌ها از عراق را تصویب کرد.[۶۱]
قاسم سلیمانی پیش از آن چندین بار هدف ترور قرار گرفته بود؛ نخستین بار در سال ۱۳۶۰ش از سوی یک پزشک وابسته به سازمان مجاهدین خلق هدف ترور قرار گرفت.[۶۲] اوایل مهر ۱۳۹۸ش، حسین طائب، رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه، از دستگیری افرادی خبر داد که قصد داشتند قاسم سلیمانی را در کرمان ترور کنند.[۶۳]
تشییع و تدفین
مراسم تشییع قاسم سلیمانی به همراه ابومهدی المهندس و دیگر همراهانشان در ۱۴ دی ۱۳۹۸ش با حضور شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و عموم مردم عراق در شهرهای بغداد، کربلا و نجف برگزار شد.[۶۴] در کربلا، سید احمد الصافی تولیت حرم حضرت عباس[۶۵] و در نجف، شیخ بشیر نجفی بر پیکر آنان نماز گزارد.[۶۶] سپس پیکرهای شهدای ایرانی و ابومهدی المهندس به ایران منتقل شده و در ۱۵ دی در اهواز و مشهد و در ۱۶ دی در تهران و قم تشییع شدند.
سید علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران ۱۶ دی ۱۳۹۸ش در تهران بر پیکر قاسم سلیمانی و دیگر همراهانش از جمله ابومهدی المهندس نماز گزارد.[۶۷] در مراسم تشییع جنازه وی در تهران، اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس طی سخنانی از تلاش‌های قاسم سلیمانی برای رهایی فلسطین از اشغال اسرائیل یاد کرد و وی را «شهید القدس» نامید.[۶۸] پایگاه خبری روسی روسیا الیوم، تشییع جنازه وی را پس از تشییع جنازه امام خمینی بزرگترین تشییع جنازه تاریخ برشمرد.[۶۹] به گفته سخنگوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حدود ۲۵ میلیون نفر در تشییع سلیمانی شرکت کردند.[۷۰]
قاسم سلیمانی ۱۷ دی در کرمان تشییع و در ۱۸ دی ۱۳۹۸ در این شهر دفن شد.[۷۱]
وصیت‌نامه
بر اساس وصیت‌نامه‌ای که در ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ش در مراسم چهلمین روز قاسم سلیمانی در تهران توسط اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس قرائت شد،[۷۲] پیروی از سید علی خامنهای و حمایت از ولی فقیه، توجه به فرزندان شهیدان و احترام به نیروهای مسلح ایران را مورد توجه قرار داده و در بخشی از وصیت‌نامه خود اهمیت جمهوری اسلامی را متذکر شده و آن را قرارگاه حسین بن علی و حرم توصیف کرده و هشدار داده است که اگر دشمن، این حرم را از بین برد، حرمی باقی نمی‌ماند، نه حرم ابراهیمی و نه حرم محمّدی(ص).[۷۳] مراسم چهلم درگذشت سلیمانی در شهرهای مختلف ایران و برخی دیگر از کشورها برگزار شد.[۷۴]
آثار هنری و رسانه‌ای
پس از شهادت قاسم سلیمانی، رویدادی هنری با نام نقش نگین سلیمانی ۲۳ دی ۱۳۹۸ در قم برگزار گردید. در این کارگاه هنری اساتید و هنرجویان رشته‌های خوشنویسی، خطاطی، نقاشی، تصویرسازی و معرق به تولید آثار هنری با موضوع «مقاومت و شهدای جنایت اخیر رژیم تروریستی آمریکا» پرداختند.[۷۵]
همچنین کارگاه خلق آثار هنری تحت‌عنوان «سرو بلند انقلاب اسلامی» پیرامون ابعاد زندگی قاسم سلیمانی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد (ویژه) هنرهای اسلامی ایرانی استاد فرشچیان با حضور هنرمندان در روزهای ۱۷ و ۱۸ بهمن‌ماه ۱۳۹۸ برگزار شد.[۷۶] یادواره تولیدات رسانه‌ای با عنوان «مکتب حاج قاسم سلیمانی» نیز در دی ۱۳۹۹ در اهواز برگزار گردید.[۷۷]
درباره زندگی و فعالیت‌های قاسم سلیمانی فیلم‌های مستند مختلفی ساخته شد است؛ مانند «قاسم»،[۷۸] «خاطرات آن مرد»،[۷۹] «۷۲ ساعت»[۸۰] و «اوایل ژانویه».[۸۱] همچنین مستند «قاسم»، به اسپانیایی دوبله شده و از شبکه هیسپان تی‌وی برای اسپانیایی زبان‌های سراسر جهان به نمایش درآمد.[۸۲] تلویزیون فنلاند نیز مستندی درباره قاسم سلیمانی پخش کرد.[۸۳]
برگزاری مراسم سالگرد
هر ساله در ایام شهادت حاج قاسم در کرمان و برخی دیگر از شهرهای ایران مراسم بزرگداشت او برگزار می‌شود. در کرمان این مراسم با شرکت افرادی از شهرهای مختلف ایران و برخی از کشورهای دیگر برگزار می‌شود.
حمله تروریستی در گلزای شهدای کرمان
در ۱۳ دی ۱۴۰۲ در مسیر منتهی به گلزار شهدای کرمان حمله تروریستی رخ داد. این حمله ۳۶۸ کشته و زخمی برجای گذاشت.[۸۴] در این حمله، ۹۴ تن کشته شدند؛ ۵۶ تن از آنها زن و ۱۳ تن از اتباع افغانستان بودند.[۸۵] داعش، مسئولیت این حمله را برعهده گرفت.[۸۶] در ۲۶ دی ۱۴۰۲ در واکنش به این حمله، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مقرهای وابسته به داعش را در مناطق مختلف سوریه هدف قرار داد.[۸۷]
تک‌نگاری‌ها
آثار فراوانی درباره قاسم سلیمانی انتشار یافته است که برخی از آنها عبارتند از:
- «از چیزی نمی‌ترسیدم؛ زندگی‌نامه خودنوشت قاسم سلیمانی»، کتابی ۱۳۶ صفحه‌ای که در سال ۱۳۹۹ش به چاپ رسید. این کتاب شامل دستنوشته‌های شخصی قاسم سلیمانی از دوران کودکی و زندگی در روستای قنات‌مَلِک کرمان تا مبارزه علیه حکومت پهلوی در سال ۱۳۵۷ش است.[۸۸]
- «حاج قاسم: جستاری در خاطرات حاج قاسم سلیمانی»، کتابی ۱۶۷ صفحه‌ای که در آن برخی از خاطرات و سخنرانی‌های قاسم سلیمانی در دوران جنگ ایران و عراق گردآوری شده است. این کتاب توسط انتشارات «یازهرا(س)» در سال ۱۳۹۴ش منتشر شده است.[۸۹] کتاب مذکور به زبان عربی ترجمه و توسط جمعیت المعارف در لبنان منتشر شده است.[۹۰]
- «سربازان سردار» تألیف «مرتضی کرامتی» نیز به معرفی قاسم سلیمانی و شهدای مدافع حرم می‌پردازد. این کتاب را «آیکوت پازار باشی» ترجمه و انتشارات فِتا (feta) در ترکیه به زبان ترکی استانبولی منتشر کرده است. این کتاب ۲۰۸ صفحه دارد.[۹۱]
- «سلوک در مکتب سلیمانی»، نوشته محمدجواد رودگر از سوی مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ۲۶۴ صفحه با قطع رقعی در سال ١٣٩٩ش منتشر شد. در این اثر، اصول و روش عرفان اجتماعی قاسم سلیمانی تبیین شده است.[۹۲]
- «عقل سرخ» دربرگیرنده مجموعه مقالات و یادداشت‌های اصحاب علوم انسانی و اجتماعی در باب شخصیت و جهان‌بینی قاسم سلیمانی است.[۹۳]
- «سلیمانی عزیز»، گزارشی از زندگی، رزم و متنِ وصیت‌نامه قاسم سلیمانی در ۲۵۶ صفحه منتشر شده است.[۹۴]
- «شاخص‌های مکتب سلیمانی»، دربرگیرنده ویژگی‌های اعتقادی و فرهنگی شخصیت قاسم سلیمانی بوده، که در سال ۱۳۹۹ش منتشر شده است.[۹۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»، سایت خبری عصر ایران.
- ↑ سلیمانی، از چیزی نمی‌ترسیدم، ۱۳۹۹ش، ص۵۹.
- ↑ سلیمانی، از چیزی نمی‌ترسیدم، ۱۳۹۹ش، ص۶۴-۶۵.
- ↑ «روایت ازدواج سردار سلیمانی در دوران جنگ»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ «حاج قاسم چند فرزند دارد؟»، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ سردار حاج قاسم سلیمانی خادم حرم امام رضا(ع) شد، خبرگزاری حوزه.
- ↑ «چرا حاج قاسم را سردار دل‌ها می‌نامند؟»، خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «"سردار قاسم سلیمانی" به کتاب‌‌های درسی آمد + تصاویر»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «۲۵ ویژگی شاخص حاج قاسم سلیمانی»، خبرگزاری برنا.
- ↑ نگاه کنید به «پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی و شهدای همراه او»، دفتر حفظ و نشر آیت‌الله العظمی خامنهای.
- ↑ میرزایی، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰ش، ص۸۲.
- ↑ «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»، سایت خبری عصر ایران.
- ↑ «سردار سلیمانی و کسانی که لقب "مردی در سایه" را به او می‌دهند»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ میرزایی، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص۸۲.
- ↑ میرزایی، نبرد کرخه کور، ۱۳۹۰، ص۸۲.
- ↑ «سردار سلیمانی و کسانی که لقب "مردی در سایه" را به او می‌دهند»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «حکم انتصاب سرتیپ قاسم سلیمانی به فرماندهی سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟، سایت قدس آنلاین.
- ↑ «قاسم سلیمانی و افغانستان»، سایت هشت صبح.
- ↑ «قاسم سلیمانی و افغانستان»، روزنامه هشت صبح.
- ↑ «حضور جدی سردار سلیمانی در کنار مقاومت‌گران افغانستان»، روزنامه هشت صبح.
- ↑ «فیلمی دیده نشده از حضور سردار سلیمانی در دره پنجشیر افغانستان»، خبرگزاری برنا.
- ↑ «قاسم سلیمانی از زبان میزبان‌های افغانش» سایت تلویزیون ایران اینترنشنال.
- ↑ «نقش حاج قاسم سلیمانی در جنگ تموز لبنان»، خبرگزاری رسا.
- ↑ «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»، سایت المیادین.
- ↑ «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»، سایت المیادین.
- ↑ «قاسم سلیمانی فی غزة»، سایت قناة العالم.
- ↑ «حقایقی ناشنیده از حضور سردار قاسم سلیمانی در عراق»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «تصاویری از سردار سلیمانی در نبرد با داعش»، سایت آفتاب‌نیوز.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۸۷.
- ↑ «شهید سلیمانی مشاور آیت‌الله سیستانی در صدور فتوای جهاد کفایی بود»، وبگاه سفارت جمهوری اسلامی ایران استکهلم.
- ↑ «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی»، خبرگزاری ایسنا؛ Soufan, «Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy», 2018.
- ↑ الإعلام الإیرانی یؤکد أن الجنرال الإیرانی قاد متطوعی الحشد الشعبی فی معارک مهمة.
- ↑ حقائق عن عملیات تحریر تکریت .
- ↑ قائد بالحرس الثوری: سلیمانی استطاع مع ۷۰ شخصا صد هجوم داعش علی اربیل، خبرگزاری فارس.
- ↑ العبادی :لم التقِ سلیمانی فی سامراء وواشنطن لیست قلقة من الدعم الإیرانی.
- ↑ «بازخوانی نقش سردار سلیمانی در برقراری ثبات و آرامش؛ از میدان جنگ تا میز مذاکره»، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی.»؛ Soufan, «Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy», 2018.
- ↑ «روایت دست‌اول از آزادسازی بوکمال»، سایت خبرگزاری مهر.
- ↑ «عملیات آزادسازی شهر تدمر»، سایت خبرگزاری دفاع مقدس.
- ↑ «کدام سردار ایرانی پیروزی طلایی ارتش سوریه را رقم زدند؟»، سایت قدس آنلاین.
- ↑ «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ «وعده سردار سلیمانی؛ جشن نابودی داعش تا دو ماه دیگر»، سایت خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «پاسخ رهبر انقلاب به نامه سرلشکر قاسم سلیمانی درباره پایان سیطره داعش»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ «صفر تا صد فعالیت‌های ستاد بازسازی عتبات با تدبیر حاج قاسم بود»، سایت ستاد بازسازی عتبات عالیات.
- ↑ ناگفته‌هایی از نقش حاج قاسم در احیای مراسم اربعین، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «نقش سردار سلیمانی در پیاده‌روی اربعین»، سایت خبرگزاری بین المللی قرآن.
- ↑ «همه سرلشکرهای نیروهای مسلح ایران/ قاسم سلیمانی، رشید، ایزدی، شمخانی و...»، سایت خبرآنلاین.
- ↑ «سردار سلیمانی نشان ذوالفقار را از رهبر انقلاب دریافت کرد+ تصویر نشان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ ««نشان عالی ذوالفقار» به چه کسانی داده می‌شود؟»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «سردار سلیمانی نشان ذوالفقار را از رهبر انقلاب دریافت کرد+ تصویر نشان»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ درجه نظامی که سردار سلیمانی قبل از شهادت برای خود تعیین کرد، باشگاه خبرنگران جوان.
- ↑ «سردار سلیمانی جزو ۱۰ متفکر برتر حوزه دفاعی نشریه فارن پالیسی شد»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «ژنرال آمریکایی: قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»، سایت خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «কাসেম সোলাইমানি: দুনিয়ার এক নম্বর জেনারেল!»، در سایت خبرگزاری پروتوم آلا.
- ↑ «سردار قاسم سلیمانی به شهادت رسید»، عصر ایران.
- ↑ «جزئیات و جنبه‌هایی از چگونگی و چرایی کشته شدن قاسم سلیمانی»، سایت دویچه‌وله فارسی.
- ↑ «بیانات رهبر انقلاب در دیدار مردم قم، ۱۸ دی ۱۳۹۸ش، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.».
- ↑ «پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی و شهدای همراه او»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای؛«پیام‌های تسلیت مراجع تقلید، علما و شخصیت‌های حوزوی به شهادت سردار سلیمانی»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ «انتقام سخت با شلیک دهها موشک به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «مفاد تصمیم پارلمان عراق درباره اخراج نیروهای آمریکایی»، سایت تابناک.
- ↑ «ماجرای ترور نافرجام حاج قاسم در مشهد»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «شکست طرح ترور سردار سلیمانی در کرمان»، سایت تابناک.
- ↑ «پیکرهای پاک سردار سلیمانی و المهندس وارد نجف شدند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «نماز میت به امامت احمد صافی بر پیکر سردار سلیمانی»، سایت شهرآرا نیوز.
- ↑ «گریه آیت‌الله بشیر النجفی هنگام اقامه نماز بر پیکر شهید حاج قاسم سلیمانی و یارانش»، سایت شبکه الکوثر.
- ↑ «اقامه نماز بر پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی و یاران مجاهد او»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای.
- ↑ «إسماعيل هنية: قاسم سليماني "شهيد القدس"»، شبکه خبری الجزیره.
- ↑ «طهران تودع سلیمانی بأکبر جنازة منذ تشییع الخمینی»، شبکه خبری راشاتودی عربی.
- ↑ «سردار شریف: ۲۵ میلیون نفر در مراسم تشییع «حاج قاسم» شرکت کردند»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «پیکر سردار سلیمانی به خاک سپرده شد»، سایت شبکه خبر.
- ↑ «متن وصیت‌نامه سردار سلیمانی منتشر شد»، سایت تابناک.
- ↑ «وصیت‌نامه سردار حاج قاسم سلیمانی منتشر شد+ متن کامل»، خبرگزاری حوزه.
- ↑ «متن وصیت‌نامه سردار سلیمانی منتشر شد»، سایت تابناک.
- ↑ «کارگاه هنری نقش نگین سلیمانی در قم برپا شد»، پایگاه اطلاع‌رسانی خبر قم.
- ↑ «اثر هنری سردار آسمانی حاوی نمادهای مقاومت، شهادت و آسمانی شدن سردار سلیمانی است»، خبرگزاری آنا.
- ↑ «نخستین یادواره تولیدات رسانه‌ای مکتب شهید سلیمانی»، سایت شبکه خبر.
- ↑ «مستند "قاسم"، شهید قاسم سلیمانی از تولد تا شهادت و چهار دهه فعالیت مرد میدان»، خبرگزاری صدا و سیما.
- ↑ «مستندساز حوزه مقاومت: مستند "خاطرات آن مرد" را به عشق سردار سلیمانی ساختم»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «ساخت مستند "۷۲ ساعت" با موضوع سه روز پایانی زندگی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی»، خبرگزاری دانشجو.
- ↑ «مجاهدت‌های شهید سلیمانی در "اوایل ژانویه" از شبکه یک»، ایرنا.
- ↑ «پخش "قاسم" برای اسپانیایی‌زبان‌ها/ فرماندهی میدانی سردار مستند شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «پخش مستند شهید حاج قاسم سلیمانی از تلویزیون فنلاند + فیلم»، باشگاه خبرنگاران جوان.
- ↑ «اخبار لحظه به لحظه از حادثه تروریستی کرمان/ بازداشت برخی عوامل مرتبط با انفجارها + تصاویر»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ نگاه کنید به: «اسامی شهدای حمله تروریستی کرمان تا امروز»، ایسنا.
- ↑ «العربیه: داعش مسئولیت حمله تروریستی کرمان را بر عهده گرفت»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «انهدام مقر موساد و پایگاه داعش این گام اول انتقام است»، روزنامه کیهان.
- ↑ «کتاب از چیزی نمی ترسیدم»، وبگاه ایران‌کتاب.
- ↑ «بخش‌های خواندنی کتاب حاج قاسم»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «انتشار ترجمه عربی کتاب "حاج قاسم" در لبنان»، سایت مشرق‌نیوز.
- ↑ «انتشار کتاب سربازان سردار»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «سلوک در مکتب سلیمانی منتشر شد»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش منتشر شد»، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- ↑ طهماسبی، سلیمانی عزیز، ۱۳۹۹ش، شناسنامه.
- ↑ شیرازی، شاخص‌های مکتب سلیمانی، ۱۳۹۹ش، ص۹-۱۱.
منابع
- Soufan، Ali، «Qassem Soleimani and Iran’s Unique Regional Strategy»، The Combating Terrorism Center، NOVEMBER 2018، VOLUME 11، ISSUE 10، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۳۹۷.
- «آبراهامیان: هدف قرار دادن سلیمانی تروریسم بود»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «اقامه نماز بر پیکر شهید سپهبد قاسم سلیمانی و یاران مجاهد او»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۶ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «بیانات رهبر انقلاب در دیدار مردم قم، ۱۸ دی ۱۳۹۸ش، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «پیام تسلیت رهبر انقلاب در پی شهادت سردار شهید سپهبد قاسم سلیمانی و شهدای همراه او»، دفتر حفظ و نشر آیت‌الله العظمی خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «پیام‌های تسلیت مراجع تقلید، علما و شخصیت‌های حوزوی به شهادت سردار سلیمانی»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «روایت ازدواج سردار سلیمانی در دوران جنگ»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۴ اسفند ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «سردار سلیمانی جزو ۱۰ متفکر برتر حوزه دفاعی نشریه فارن پالیسی شد»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۳۹۹ش.
- کتاب «از چیزی نمی ترسیدم»، وبگاه ایران‌کتاب، تاریخ بازدید: ۹ تیر ۱۴۰۰ش.
- «Who Is Qasem Soleimani, the Head of Iran's Quds Force That Attacked Israel»، در سایت روزنامه هائارتز، تاریخ درج مطلب: ۱۳ می۲۰۱۸، تاریخ بازدید: ۲۴ دی ۱۳۹۷.
- «اعترافات مامور سابق FBI درباره سردار سلیمانی»، در خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۸ آبان ۱۳۹۷، ۱۱ بهمن ۱۳۹۷.
- «انتشار «سربازان سردار» به زبان ترکی استانبولی»، وبگاه خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ فروردین ۱۳۹۹، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۳۹۹.
- «انتشار ترجمه عربی کتاب «حاج قاسم» در لبنان»، وبگاه خبری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۰۷ اسفند ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۳۹۷.
- «بخش‌های خواندنی کتاب «حاج قاسم»، در خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۳ آذر ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۱۴ بهمن ۱۳۹۷.
- «پاسخ رهبر انقلاب به نامه سرلشکر قاسم سلیمانی درباره پایان سیطره داعش»، در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶، ۱۴ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «پخش «قاسم» برای اسپانیایی‌زبان‌ها/ فرماندهی میدانی سردار مستند شد»، مهر، تاریخ درج مطلب: ۵ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «پخش مستند شهید حاج قاسم سلیمانی از تلویزیون فنلاند + فیلم»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «تصاویری از سردار سلیمانی در نبرد با داعش»، در پایگاه خبری آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۰۱ آذر ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷.
- «حکم انتصاب سرتیپ قاسم سلیمانی به فرماندهی سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۷۶ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «حقایقی ناشنیده از حضور سردار قاسم سلیمانی در عراق»، در خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۷ آذر ۱۳۹۳، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷.
- «انتقام سخت با شلیک دهها موشک به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «حضور جدی سردار سلیمانی در کنار مقاومت‌گران افغانستان»، روزنامه هشت صبح، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «۱۳ دی روز جهانی مقاومت شد»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۷ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «حمدان للميادين: الشهيد سليماني لعب دوراً مهماً في تعبئة صفوف المقاومين»، سایت المیادین، تاریخ درج مطلب: ۱ کانون الثانی ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «روایت جالب سردار سلیمانی از امدادهای الهی در عملیات کربلای ۵»، در سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب:۱۹ دی ۱۳۹۷، تاریخ بازدید، ۱۳ بهمن ۱۳۹۷.
- «روایت زندگی و کارنامه سردار قاسم سلیمانی»، در سایت عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۲ آذر ۱۳۹۶، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۳۹۷.
- «ژنرال آمریکایی: قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»، سایت خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۷ بهمن ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «سازمان ملل: ترور سلیمانی غیرقانونی و نقض حقوق بین‌الملل بود»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «سپاه قدس چگونه تشکیل شد؟»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۱۹ بهمن ۱۳۹۷.
- «سردار سلیمانی چگونه زندگی می‌کند؟»در سایت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۷.
- «سردار سلیمانی و کسانی که لقب "مردی در سایه" را به او می‌دهند»، در سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۷ اسفند ۱۳۹۴، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۳۹۷.
- «سلوک در مکتب سلیمانی منتشر شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مرداد ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شکست طرح ترور سردار سلیمانی در کرمان»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۱ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «شهید سلیمانی مشاور آیت‌الله سیستانی در صدور فتوای جهاد کفایی بود»، وبگاه سفارت جمهوری اسلامی ایران استکهلم، تاریخ درج مطلب: ۱۱ دی ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «طهران تودع سلیمانی بأکبر جنازة منذ تشییع الخمینی»، شبکه خبری راشاتودی عربی، تاریخ درج مطلب: ۶ ژانویه ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «فیلمی دیده نشده از حضور سردار سلیمانی در دره پنجشیر افغانستان»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۶ بهمن ۱۳۹۸ش، تریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «قاسم سلیمانی مورد احترام دوستان و دشمنانش است»، در سایت خبرگزاری دانشجو، تاریخ بازدید: ۷ بهمن ۱۳۹۷.
- «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»، در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنهای، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «۲۵ ویژگی شاخص حاج قاسم سلیمانی»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۱۱ دی ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «همه سرلشکرهای نیروهای مسلح ایران/ قاسم سلیمانی، رشید، ایزدی، شمخانی و...»، در سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ شهریور ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۳۹۷ش.
- اثر هنری «سردار آسمانی» حاوی نمادهای مقاومت، شهادت و آسمانی شدن سردار سلیمانی است، خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار: ۲۵ بهمن ۱۳۹۸ش.
- بهمن، شعیب، «نقش نیروی قدس در حل بحران‌های غرب آسیا»، در مجله مطالعات راهبردی جهان اسلام، شماره ۶۹، بهار ۱۳۹۶ش.
- «فتوای آیت الله حائری درباره حضور آمریکایی‌ها در عراق»، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲ شهریور ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- تشریح نحوه برگزاری مراسم سالگرد شهادت سردار سلیمانی، خبرگزاری برنا، تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۱۰/۱۱ش.
- عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش منتشر شد، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
- «ساخت مستند «۷۲ ساعت» با موضوع سه روز پایانی زندگی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۷ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «إسماعيل هنية: قاسم سليماني "شهيد القدس"»، شبکه خبری الجزیره، تاریخ درج مطلب: ۶ ژانویه ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «قاسم سلیمانی فی غزة»، سایت قناة العالم، تاریخ درج مطلب: ۱۱ ینایر ۲۰۲۰م، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- کارگاه هنری نقش نگین سلیمانی در قم برپا شد، پایگاه اطلاع‌رسانی خبر قم، تاریخ انتشار: ۲۳ دی ۱۳۹۸ش.
- «متن وصیت‌نامه سردار سلیمانی منتشر شد»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «مفاد تصمیم پارلمان عراق درباره اخراج نیروهای آمریکایی»، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- مؤمنیان، معصومه، ««شهیدی که سردار سلیمانی را با انقلابیون علیه شاه پیوند داد»، در خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۸ بهمن ۱۳۹۷ش.
- «ماجرای ترور نافرجام حاج قاسم در مشهد»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۵ اسفند ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- مراسم و راهپیمایی باشکوه مردم عراق در سالروز شهادت فرماندهان مقاومت، سایت خبری تابناک، تاریخ انتشار: ۱۴ دی ۱۳۹۹ش.
- «مجاهدت‌های شهید سلیمانی در «اوایل ژانویه» از شبکه یک»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «مستندساز حوزه مقاومت: مستند «خاطرات آن مرد» را به عشق سردار سلیمانی ساختم»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۸ دی ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- «مستند قاسم، شهید قاسم سلیمانی از تولد تا شهادت و چهار دهه فعالیت مرد میدان»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۸ دی ۱۴۰۰ش.
- میرزایی، عباس، نبرد کرخه کور، تهران، انتشارت سوره مهر، ۱۳۹۰ش.
- نباتیان، محمداسماعیل و مختار شیخ‌حسینی، زمینه‌های فکری- سیاسی جریان بعثی-تکفیری داعش، مجمع جهانی اهل بیت، اسفند ۹۳ش.
- نخستین یادواره تولیدات رسانه‌ای مکتب شهید سلیمانی، سایت شبکه خبر، تاریخ انتشار: ۸ دی ۱۳۹۹ش.
- «نقش حاج قاسم سلیمانی در جنگ تموز لبنان»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟، سایت قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «نماز میت به امامت احمد صافی بر پیکر سردار سلیمانی»، سایت شهرآرا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «واکنش‌های روسیه و چین به شهادت سردار سلیمانی»، سایت خبری همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «واکنش دوباره مایکل مور: معذرت می‌خواهیم؛ این دیوانگی است»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۶ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- طهماسبی، عالمه و دیگران، سلیمانی عزیز، قم، انتشارات حماسه یاران، ۱۳۹۹ش.
- دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنهای، دیدارنامه (ویژه‌نامه شهادت سردار سلیمانی)، تهران، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۹۸ش.
- شیرازی، علی، شاخص‌های مکتب سلیمانی، قم، انتشارات خط مقدم، ۱۳۹۹ش.
- مصحفی، محمدمحسن، صبح شام، تهران، سوره مهر، ۱۳۹۹ش.
- سلیمانی، قاسم، از چیزی نمی‌ترسیدم، تهران، مکتب حاج‌قاسم، ۱۳۹۹ش.
- چرا حاج قاسم را سردار دل ها می نامند؟ خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ بازدید: ۱۶ دی ۱۴۰۰.
- «وصیت‌نامه سردار حاج قاسم سلیمانی منتشر شد+ متن کامل»، خبرگزاری حوزه، تاریخ درج مطلب: ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- «واکنش اردوغان به شهادت سردار سلیمانی»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۶ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۲ش.
- درجه نظامی که سردار سلیمانی قبل از شهادت برای خود تعیین کرد، باشگاه خبرنگران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۶ دی ۱۳۹۸، تاریخ بازدید: ۳ تیر ۱۴۰۲.
- «"سردار قاسم سلیمانی" به کتاب‌‌های درسی آمد + تصاویر»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ش.
پیوند به بیرون
- بنیاد حفظ و نشر آثار شهید سپهبد قاسم سلیمانی
- بانک اطلاعاتی شهید حاج قاسم سلیمانی
- پایگاه چند رسانه‌ای ژنرال سلیمانی
- «تصاویر، زندگی و زمانه سردار قاسم سلیمانی؛ روایتی از زندگی خصوصی فرمانده»، همشری آنلاین.