عُمره مجموعه‌ای از اعمال است مانند مناسک حج که در زیارت کعبه انجام می‌شود. انجام‌دادن عمره درصورت وجود شرایطش، یک بار در عمر، واجب و بیشتر از آن مستحب است. عمره دو قِسم دارد: عمره تَمَتُّع و عمره مُفرَده. عمره تمتع بخشی از اعمال حج است و در ماه‌های حج انجام می‌شود.
عمره مانند حج، با چهار شرطِ عقل، بلوغ، آزادبودن (برده‌نبودن) و استطاعت واجب می‌شود. اِحرام، طواف، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه و تقصیر از مناسک عمره‌اند. عمره مفرده و عمره تمتع در برخی مناسک با هم تفاوت دارند.
برپایه احادیث، عمرهٔ ماه رجب، از عمره دیگر ماه‌ها بافضیلت‌تر است.
تعریف فقهی و اقسام
عُمره به اعمال شرعی خاصی گفته می‌شود که در مکه و میقات[۱] به‌منظور زیارت خانه خدا انجام می‌شود.[۲] عمره به دو نوعِ عمره تَمَتُّع و عمره مُفرَده تقسیم می‌شود.[۳]
عمره تمتع، عمره‌ای است که همراه با حج تمتع انجام می‌شود و از اجزای آن است.[۴] عمره مفرده هم به عمره‌ای می‌گویند که به‌صورت جدا از حج انجام می‌شود.[۵]
حکم فقهی
به‌فتوای فقیهان، انجام‌دادن عمره، مانند حج، بر هر مسلمانی که شرایطش را داشته باشد، یک بار در طول عمر، واجب است.[۶] وجوب عمره از نوعِ واجب فوری است.[۷] انجام‌دادن عمره بیش از یک بار، مستحب است.[۸]
صاحب‌جواهر نوشته است که فقیهان بر واجب‌بودن عمره اِجماع دارند.[۹] به‌گفته وی وجوب عمره هم در احادیث و هم در قرآن بیان شده است که از آن میان، آیه ۱۹۶ سوره بقره است: «و برای خدا حجّ و عمره را به‌پایان رسانید.»[۱۰]
بر کسی که حج تَمَتُّع انجام داده که همراه آن عمره تمتع نیز انجام می‌شود، واجب نیست که عمره مفرده هم انجام دهد.[۱۱]
شرایط وجوب عمره
شرایط وجوب عمره، مانند شرایط وجوب حج است؛[۱۲] یعنی عمره زمانی واجب می‌شود که انسانْ عاقل، بالغ و آزاد باشد (برده نباشد)، و همچنین استطاعت داشته باشد.[۱۳] استطاعت یعنی برخورداری از توانایی جسمی و مالی، داشتن زمان کافی و بازبودن مسیر.[۱۴]
مناسک عمره
عمره مُفرَده و عمره تَمَتُّع در برخی مناسک مشترک‌‌اند و در برخی دیگر با هم تفاوت دارند. در هر دو عمره به‌ترتیب این اعمال انجام می‌شوند: اِحرام، طواف، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه و تقصیر.[۱۵] تفاوت‌های آنها هم به‌شرح زیر است:
- در عمره مفرده بعد از موارد فوق، طواف نساء و نماز طواف نساء هم باید انجام شود.
- احرام در عمره تمتع تنها در ماه‌های مخصوص حج (شوال، ذی القعده، ذی‌الحجه) انجام می‌شود، ولی در عمره مفرده منحصر به زمان خاصی نیست.
- در عمره مفرده، می‌توان به‌جای تقصیر (چیدن مقداری از مو یا ناخن) عمل حلق (تراشیدن سر) را انجام داد؛ اما در عمره تمتع فقط باید تقصیر انجام داد.[۱۶]
- میقات عمره تمتع الزاماً یکى از مواقیت پنج‌گانه است؛ اما میقات عمره مفرده، علاوه‌بر مواقیت پنج‌گانه می‌تواند «اَدنَى‌الحِلّ» (نزدیک ترین محل در خارج از حرم) باشد.[۱۷]
عمره ماه رجب
به‌گفته فقیهان، عمرهٔ ماه رجب نسبت به عمره در دیگر ماه‌ها فضیلت بیشتری دارد.[۱۸] روایاتی هم در این زمینه نقل شده است؛ ازجمله در وسایل‌الشیعه، به‌نقل از پیامبر(ص) و امام صادق(ع) آمده است که بافضیلت‌ترین عمره، عمرهٔ ماه رجب است.[۱۹]
اصطلاح‌شناسیِ عمره
عُمرةالاسلام، عمره تَحَلُّل یا فَوات، عمره مَبتوله، عمره قِران و عمره اِفراد ازجمله اصطلاحات درباره عمره‌اند که توضیحشان در زیر می‌آید:
- عمرةالاسلام: عمرهٔ بار اول را که به‌خودی‌خود واجب است، عمرةالاسلام می‌گویند. این عمره در مقابل عمره مستحب و همچنین عمره‌ای قرار دارد که با نذر و مانند آن واجب می‌شود.[۲۰]
- عمره تَحَلِّل یا فَوات: عمره‌ای است که در آن حج‌گزار پس از احرام‌بستن بنابه علتی نمی‌تواند، حجش را تمام کند. برای همین، انجام‌دادن اعمال حج از عهده او برداشته می‌شود و باید با گزاردن این عمره از احرام خارج شود.[۲۱]
- عمره مَبتوله: نام دیگر عمره مفرده است. به‌علت آنکه عمره مفرده جدا از اعمال حج است، به آن مبتوله (بریده‌شده) می‌گویند.[۲۲]
- عمره قِران عمره کسی ست که وظیفه‌اش حج قِران است.[۲۳]
- عمره اِفراد به عمره کسی می‌گویند که باید حج اِفراد انجام دهد.[۲۴]
پانویس
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، بیروت، ج۲۰، ص۴۴۱.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۹۶؛ نجفی، جواهرالکلام، بیروت، ج۲۰، ص۴۴۱.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۷۹.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۱.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۴؛ نجفی، جواهرالکلام، بیروت، ج۲۰، ص۴۴۱.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۲۹۷؛ گروه پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، منتخب مناسک حج، ۱۴۲۶ق، ص۵۹.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، بیروت، ج۲۰، ص۴۴۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، بیروت، ج۲۰، ص۴۴۱.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، بیروت، ج۲۰، ص۴۴۹.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۴.
- ↑ محمودی، مناسک حج، ۱۳۸۷ش، ص۲۰.
- ↑ گروه پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، منتخب مناسک حج، ۱۴۲۶ق، ص۲۱.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۵.
- ↑ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۵و۲۷۶.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شهید اول، الدروس الشرعیه، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۳۷؛ محقق حلی، شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۲۷۶.
- ↑ حر عاملی، وسایل‌الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۳۰۲.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۰.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۰.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۵.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۵.
- ↑ مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲، ج۵، ص۴۸۵.
منابع
- حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شهید اول، محمد بن مکی العاملی، الدروس الشرعیه فی الفقه الامامیه، قم، نشر اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تحقیق و تصحیح سیدمحمدتقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، چاپ سوم، ۱۳۸۷ق.
- گروه پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، منتخب مناسک حج، تهران، نشر مشعر، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق و تصحیح عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- محمودی، محمدرضا، مناسک حج مطابق با فتاوای امام خمینی و مراجع معظم تقلید، تهران، نشر مشعر، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم‌السّلام، قم، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- نجفى، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.