صهْیُونیسم جنبش سیاسیِ طرفدار بازگشت یهودیان به سرزمین فلسطین و ایجاد کشور اسرائیل در فلسطین است. این جنبش در اواخر قرن نوزدهم توسط تئودور هرتسل (۱۸۶۰-۱۹۰۴م) بنیان نهاده شد و توانست با همکاری قدرت‌های جهانی، در سال ۱۹۴۸م کشور اسرائیل را تأسیس کند. صهیونیست‌ها با وجود این‌که حدود ۵ درصد از زمین‌های فلسطینیان را خریده بودند، در زمان اعلام موجودیت ۷۷درصد از اراضی فلسطین را به تصرف خود درآوردند. علما و مراجع تقلید شیعه در دوران‌های مختلف علیه صهیونیسم و اشغال فلسطین موضع گرفته‌اند.
 تئودور هرتسل بنیان‌گذار صهیونیسم | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مؤسس | تئودور هرتسل |
| سال تأسیس | قرن ۱۹ |
| فعالیت‌های مهم | اعلامیه بالفور، تأسیس اسرائیل |
| اطلاعات دینی | |
| از فرقه‌های | یهودیت |
| باورها | بازگشت یهودیان به فلسطین و تشکیل دولت یهودی |
| کتاب‌های مهم | «دولت یهود» نوشته هرتسل |
تاریخچه
صهیونیسم (Zionism)، جنبشی سیاسی که تِئُودُور هِرْتْسِل[یادداشت ۱] آن را بنیان نهاد.[۱] از این‌رو هرتسل را پدر صهیونیسم دانسته‌اند.[۲] او در سال ۱۸۹۵م در کتاب «دولت یهودی»، ایده تأسیس یک کشور مخصوص یهودیان را مطرح و در سال ۱۸۹۷م اندیشمندان و ثروتمندان یهودی را در شهر بازل سوئیس گردهم آورد و از آن‌ها خواست از ایده صهیونیسم حمایت کنند.[۳] هرتسل هدف کنگره را گذاشتن سنگ بنای میهن یهود اعلام کرد.[۴] این کنفرانس، زمینه فکری پیدایش یک دولت یهودی را فراهم کرد.[۵] پس از کنفرانس ۱۸۹۷م تا سال ۱۹۰۵م، پنج کنفرانس صهیونیسم یهودی دیگر برگزار شد.[۶]
گفته شده نخستین کسی که اندیشه بازگشت یهودیان به اورشلیم را مطرح کرد، موسی هِس، فیلسوف یهودی اهل آلمان، بود؛ اما واژه صهیونیسم نخستین باز توسط یکی از سران یهودی به نام لِئو پینْکِر مطرح شد. پینکر ایجاد دولت یهودی در سرزمین موعود را پیشنهاد کرد. به دنبال این پیشنهاد، انجمن عشاق صهیون تشکیل شد.[۷] هدف این انجمن، احیای زبان عبری، دعوت یهودیان به مهاجرت به فلسطین و تملک و آبادسازی سرزمین‌های فلسطین بود.[۸]
اعلامیه بٰالْفُور
آرْتور جِیمز بالفور به عنوان وزیر امور خارجه انگلیس، در نوامبر ۱۹۱۷م نامه‌ای نوشت و در آن وعده برپایی یک وطن قومی برای یهودیان در فلسطین را اعلام کرد.[۹] این نامه خطاب به ادموند روچیلد [یادداشت ۲] نوشته شده بود.[۱۰]
انگلیس براساس بیانیه بالفور موافقت خود را بر تأسیس یک حکومت مستقل یهودی در خاک فلسطین اعلام نمود.[۱۱] این اعلامیه اولین گام عملی برای تشکیل رژیم صهیونیستی بود.[۱۲]
تأسیس اسرائیل
در تاریخ ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷م گروه‌های صهیونیستی طرح تقسیم فلسطین را در سازمان ملل به تصویب رساندند.[۱۳] در سال بعد، ۱۹۴۸م برابر با ۱۳۲۷ش، دولت اسرائیل اعلام موجودیت کرد.[۱۴] یهودیان در حالی که تنها حدود پنج درصد از زمین‌های فلسطین را خریداری کرده بودند،[۱۵] در زمان اعلام موجودیت ۷۷ درصد از سرزمین‌های فلسطینی را به اشغال خود درآوردند.[۱۶]
ایدئولوژی صهیونیستی را پایه و اساس رژیم اسرائیل دانسته‌اند.[۱۷]
تفکر صهیونیسم
مارتین بورمن[۱۸]
«هنگامی که ما به فلسطین رفتیم، سؤال این بود که آیا در آنجا می‌خواهیم دوست و برادر باشیم و یا نماینده استعمار؟ اکثر صهیونیست‌ها ترجیح دادند از هیتلر بیاموزند تا از یهودیت… هیتلر می‌خواست نشان دهد اگر ملتی به قدر کافی قدرتمند است، می‌تواند بی‌رحمانه بکشد … از ابتدا لازم بود که ما با چنین برداشتی از تاریخ می‌جنگیدیم …»[۱۹]
صهیون نام کوهی در بیت المقدس است که در قرن دهم قبل از میلاد به تصرف حضرت داوود درآمد.[۲۰] این کوه آرامگاه حضرت داوود و جایگاه حضرت سلیمان بوده و برای یهود نماد رهایی از ظلم[۲۱] تشکیل حکومت مستقل و فرمانروایی بر جهان است.[۲۲] از همین رو، یهودیان خود را فرزندان صهیون می‌دانند.[۲۳]
صهیونیسم عنوان جنبشی است که طرفدار بازگشت یهودیان به سرزمین فلسطین و ایجاد کشور خاص است.[۲۴] این تفکر به دنبال گردآوری مجدد یهودیان در قالب ملتی واحد است.[۲۵] محققان، جنبش صهیونیسم را حرکتی غربی دانسته‌اند؛ این اندیشه در غرب به وجود آمد و سرمایه، سلاح و حتی اعتبار خود را توسط افراد و کشورهای غربی به دست آورده است.[۲۶]
محققان معتقدند جریان صهیونیسم حداقل در شروع، نه در ظاهر و نه در باطن خود شکل یک نهضت دینی را نداشت. شاکله اصلی جریان صهیونیستی را در آغاز، تفکرات سیاسی تشکیل می‌دادند که مستقیماً تحت تاثیر تحولات فکری اروپا قرار داشتند. با این حال، بخشی از خواسته‌های یهودیان را بیان کردند که در اروپا مخاطبین خود را داشت.[۲۷]
| « | کارل پوپر فیلسوف مشهور اتریشی: صهیونیزم یک اشتباه عظیم و بزرگ بود و تشکیل اسرائیل یک خطای تراژیک و تلخ. این دو، حل مسئله یهودیان را به تاخیر انداختند و به جای حل کردن آن، نزاع ملی - قومی میان یهود و عرب را برانگیختند ... از میان تمام کشورهایی که از تمدن بهره بردند تنها اسرائیل و افریقای جنوبی (در دوره آپارتاید) قوانین تبعیض نژادی دارند ... نژادپرستی صهیونیست‌ها به مراتب از نژادپرستی آلمانی‌ها پا را فراتر گذاشته است. من از ابتدا با صهیونیسم مخالف بودم.[۲۸] |
» |
گروه‌ها
بن‌گوریون اولین نخست‌وزیر اسرائیل معتقد بود تفکر و اعتقاد بازگشت به کوه صهیون نقطه اتصال همه یهودیان خواهد بود و این معیار، همه یهودیان حتی یهودیان بی‌دین را نیز شامل می‌شود.[۲۹] این معیار سبب رشد صهیونیست در میان یهودیانی با افکار و فرهنگ‌های مختلف شد.[۳۰] در کنار گروه‌های مذهبی، صهیونیسم لائیک نیز شکل گرفت که با تکیه بر استدلال‌های تاریخی - سیاسی به اسکان یهودیان در فلسطین مشروعیت می‌بخشید.[۳۱] علاوه بر این امروزه پدیده صهیونیسم مسیحی نیز وجود دارد.
مسیحیان صهیونیزم
گروهی از مسیحیان طرفدار اسرائیل وجود دارند که حمایت از اسرائیل را یک امر سیاسی یا اقتصادی نمی‌دانند؛ بلکه این حمایت را امری عبادی قلمداد می‌کنند. مسیحیان صهیونیسم معتقدند که سرانجام پس از فراگیر شدن ظلم و ستم در جهان، جنگ آرماگدون در فلسطین امروزی شکل می‌گیرد. جنگی که در آن، دو سوم قوم یهود کشته می‌شوند و پس از آن، مسیح نزول کرده و یک سوم باقی مانده قوم یهود یا به کیش مسیحیت گرویده یا توسط حضرت مسیح کشته می‌شوند.[۳۲]
علمای شیعه و مخالفت با صهیونیسم
.jpg)
گروه‌های بسیاری از مسلمانان و برخی از گروه‌های یهودیان و مسیحیان به مخالفت با صهیونیسم پرداخته‌اند. علماء و مراجع تقلید شیعه نیز با ظلم صهیونیست‌ها در اشغال فلسطین و در نهایت تأسیس اسرائیل مخالفت کرده‌اند:
- عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم در دی ۱۳۱۲ش در نامه‌ای به پادشاه از او می‌خواهد در مورد هجوم یهودیان به فلسطین و بیت‌المقدس عکس‌العملی داشته باشد «تا غائله مرتفع گردد».[۳۳]
- آیت الله بروجردی در خرداد ۱۳۲۷ش یک ماه پس از تأسیس اسرائیل بیانیه‌ای صادر کرد و در آن علیه صهیونیست‌هایی که در فلسطین بر مردم ظلم می‌کنند، موضع گرفت.[۳۴]
- سید محسن طباطبائی حکیم در سال ۱۹۴۸م نامه‌ای به سازمان ملل متحد نوشت و در آن از عملکرد سازمان ملل در تأیید کشور اسرائیل اعلام انزجار کرد. او مسلمانان و دولت‌های سرزمین‌های اسلامی را به وحدت و فراموشی اختلافات در مقابل اسرائیل، دعوت کرد.[۳۵]
- امام موسی صدر در فرازی از پیامش با عنوان «اسرائیل باطل مطلق است» به دوره ششم مجلس ملی فلسطین در سال ۱۹۶۹م، رژیم اسرائیل را زاییدۀ تمدن سركش مادی و نتیجۀ حتمیِ مبانی تمدن غربی و طغیان خودخواهانه‌ای دانسته كه در پایان قرون وسطا بر پایۀ انكار خدا و ارزش‌ها بنا گذاشته شد. وی هم چنین رژیم اسرائیل را نماد كامل انحصارطلبی و بهره‌كشی و تفرقه‌افكنی نژادپرستانه و تعصب‌های دینی و ستمگری و اشغالگری و سنگدلی برشمرده است.[۳۶]
نامه امام خمینی در اردیبهشت ۱۳۴۲ش:
«خطر اسرائیل برای اسلام و ایران بسیار نزدیک است. لازم است علمای اعلام و خطبای محترم سایر طبقات را آگاه فرمایند که در موقعش بتوانیم جلوگیری کنیم. امروز روزی نیست که به سیرۀ سلف صالح بتوان رفتار کرد. با سکوت و کناره گیری همه چیز را از دست خواهیم داد».[۳۷]
- امام خمینی پیش از انقلاب اسلامی ایران و پس از آن موضع‌گیری‌های بسیاری علیه صهیونیسم و اسرائیل داشت. امام خمینی در خرداد ۱۳۴۲ش و در سخنرانی معروف خود در روز عاشورا، علیه اسرائیل موضع‌گیری کرد و شاه را در همراه بودن با آنان مورد مذمت قرار داد.[۳۸] او اسرائیل را جرثومه فساد و خطری برای سرزمین‌های اسلامی و همه خاورمیانه معرفی می‌کند که دشمنان اسلام آن را در قلب کشورهای اسلامی گماشته‌اند. وی هم‌چنین این نقشه را به منظور استیلا و سیطرۀ صهیونیسم بر دنیای اسلام و استعمار بیشتر سرزمین‌های زرخیز و منابع سرشار کشورهای اسلامی و راه رهایی را فقط فداکاری، پایداری و اتحاد دولت‌های اسلامی دانسته است.[۳۹]
کتاب‌شناسی
- دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل این اثر با هدف شناسایی صهیونیسم و اسرائیل در شش جلد و ۱۹۰۰ مدخل توسط مجید صفاتاج جهت شناخت صهیونیسم و اسرائیل گردآوری شده است.[۴۰]
- دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم اثر طارق سویدان. این کتاب که ترجمه کتابی عربی با همین عنوان است، در سه بخش و پانزده فصل سامان یافته است. بخش اول به تاریخ یهودیت و یهودیان، بخش دوم به تاریخچه و ساختار حکومتی رژیم صهیونیستی و بخش سوم به رابطه متقابل ایران و صهیونیسم پرداخته است.[۴۱] این کتاب از سوی نشر سایان، نخستین بار در ۱۳۹۱ش منتشر شده است.
- دایره المعارف یهود، یهودیت و صهیونیسم اثر عبدالوهاب المسیری که توسط مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های تاریخ خاورمیانه ترجمه و از سوی دبیرخانه کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین منتشر شده است. جلد ششم این دایره المعارف تماماً به مباحث و مسائل صهیونیسم اختصاص دارد.
- نژادپرستی صهیونیسم، اثر مجید صفاتاج از سوی نشر فلسطین وابسته به جمعیت دفاع از ملت فلسطین منتشر شده است. این کتاب در شش بخش به مباحثی همچون زمینه‌های فکری نژادپرستی صهیونیسم، نژادپرستی اسرائیل در فلسطین اشغالی، قطعنامه‌های سازمان ملل درباره نژادپرستی صهیونیسم و کنگره‌های برگزار شده در خصوص نژادپرستی صهیونیسم و اسرائیل پرداخته است.[۴۲]
- پایه‌ها و پیامدهای صهیونیسم نوشته حاکم قاسمی که در سه فصل به زمینه‌های ظهور صهیونیسم، پایه‌ها و مبانی صهیونیسم و تأثیرات و پیامدهای صهیونیسم می‌پردازد. این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۳۹۳ش از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد.
- بن‌مایه‌های دینی و تاریخی صهیونیسم اثر سمیه خزائی. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۸۸ش از سوی انتشارات بوستان کتاب منتشر شده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ۱۳۹۱ش، ص۴۵.
- ↑ شیرودی، «مبانی سیاسی -اجتماعی صهیونیسم»، ص۱۲.
- ↑ دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.
- ↑ فعالان سیاسی صهیونیست، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۷.
- ↑ فعالان سیاسی صهیونیست، ۱۳۸۹ش، ص۱۰.
- ↑ طاهری آکردی، یهودیت، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۹.
- ↑ نگاه کنید به: فیزوآبادی، کشف الاسرار صهیونیسم، ۱۳۹۳ش، ص۲۵.
- ↑ کسمائی، مقاوت فلسطینی، انتشارات بعثت، ص۳.
- ↑ سویدان، دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ۱۳۹۱ش، ص۲۵۸؛ سلطانشاهی، «صد سالگی اعلامیه بالفور»، ص۲۸۱-۲۸۲.
- ↑ سویدان، دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ۱۳۹۱ش، ص۲۵۸؛ شیرودی، «مبانی سیاسی اجتماعی صهیونیسم»، ص۱۳.
- ↑ طاهری آکردی، یهودیت، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۹.
- ↑ فعالان سیاسی صهیونیست، ۱۳۸۹ش، ص۹.
- ↑ بیژن، «نقد و بررسی: دانشنامه جدید صهیونیسم و اسراییل»، ص۲۳۴.
- ↑ «تقریر عن قضیة فلسطین»
- ↑ السهلی، فلسطین، ۲۰۰۴م،ص۸.
- ↑ «تقریر عن قضیة فلسطین»
- ↑ فیروزآبادی، کشف الاسرار صهیونیسم، ۱۳۹۳ش، ص۳۰.
- ↑ پروفسور مارتین بورمن (Martin Borman)، یهودی سرشناس مخالف صهیونیسم.
- ↑ یشایایی، تفاوت بنیادین بین یهودیت نبوی و صهیونیسم سیاسی.
- ↑ طاهری آکردی، یهودیت، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۹.
- ↑ شیرودی، «مبانی سیاسی -اجتماعی صهیونیسم»، ص۶.
- ↑ فیروزآبادی، کشف الاسرار صهیونیسم، ۱۳۹۳ش، ص۳۰.
- ↑ فیروزآبادی، کشف الاسرار صهیونیسم، ۱۳۹۳ش، ص۳۰.
- ↑ شیخ نوری، «صهیونیسم، تشکیل دولت اسرائیل»، ص۱۷۵؛ طاهری آکردی، یهودیت، ۱۳۹۰ش، ص۱۰۸.
- ↑ بیژن، «نقد و بررسی: دانشنامه جدید صهیونیسم و اسراییل»، ص۲۳۳.
- ↑ شیخ نوری، «صهیونیسم، تشکیل دولت اسرائیل»، ص۱۷۷.
- ↑ یشایایی، تفاوت بنیادین بین یهودیت نبوی و صهیونیسم سیاسی، انجمن کلیمیان تهران.
- ↑ Karl Popper - The Formative Years، به نقل از کارل پوپر و صهیونیزم.
- ↑ النصیری الواسطی، المسلمون و الصهیونیه، ۲۰۰۵م، ص۵۷.
- ↑ حجازی، یک لبنان مقاومت، یک اسرائیل ادعا، ۱۳۸۵ش، ص۳۸.
- ↑ حجازی، یک لبنان مقاومت، یک اسرائیل ادعا، ۱۳۸۵ش، ص۴۰
- ↑ افقهی، مسیحیان صهیونیسم
- ↑ منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۱۳۷۹ش، ص۳۵۵.
- ↑ منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، ۱۳۷۹ش، ص۴۵۷-۴۵۸.
- ↑ الحکیم، نقش آیت الله حکیم در گسترش شیعه، ص۱۵.
- ↑ «اسرائیل باطل مطلق است»، سایت موسسه تحقیقاتی فرهنگی امام موسی صدر.
- ↑ صحیفه امام، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۷.
- ↑ فلسطین از دیدگاه امام خمینی، ۱۳۹۲ش، ص۸.
- ↑ «دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل»، وبگاه دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل.
- ↑ سویدان، دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ۱۳۹۱ش، بخش مقدمه.
- ↑ «نژادپرستی صهیونیسم»، وبگاه بنیاد تاریخ پژوهشی و دانشنامه انقلاب اسلامی.
یادداشت
- ↑ هرتسل دکترای حقوق از دانشگاه وین داشت و پس از مدتی وکالت به امر روزنامه‌نگاری پرداخت.(دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ۱۳۹۱ش، ص۴۵.) هرتسل در سال ۱۹۰۴م فوت و در وین دفن شد؛ اما در سال ۱۹۴۹م و پس از اعلام موجودیت اسرائیل، به قبری در قدس اشغالی انتقال یافت.(فعالان سیاسی صهیونیست، ۱۳۸۹ش، ص۲۶۱.)
- ↑ روچیلد از ثروتمندان بریتانیا بود که از راه صرافی و بانکداری به ثروت رسید. او حمایت‌های بسیاری از اسرائیل انجام داد و به «پدر اسکان یهودیان در فلسطین» مشهور شد. روچیلد گفته بود: «بدون من صهیونیست‌ها هیچ کاری نمی‌توانستند انجام دهند».(شیرودی، «مبانی سیاسی اجتماعی صهیونیسم»، ص۱۳.)
منابع
- اسدی، بیژن، «نقد و بررسی: دانشنامه جدید صهیونیسم و اسراییل»، مجله مطالعات منطقه‌ای، شماره۶، بهار۱۳۸۰ش.
- «اسرائیل باطل مطلق است»، سایت موسسه تحقیقاتی فرهنگی امام موسی صدر، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۲ش.
- افقهی، سید هادی، «مسیحیان صهیونیسم»، سایت موسسه ندا، تاریخ درج مطلب: ۱۱شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۳مهر۱۳۹۷ش.
- امام خمینی، صحیفه امام، تهران، مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۹ش.
- حجازی، یک لبنان مقاومت یک اسراییل ادعا، قم، بقیة العترة، ۱۳۸۵ش.
- الحکیم، أمل، نقش آیت الله حکیم در گسترش شیعه، بی‌جا، بی‌تا.
- سلطانشاهی، علی‌رضا، «صد سالگی اعلامیه بالفور»، مجله پانزده خرداد، شماره ۵۳، پاییز۱۳۹۶ش.
- سویدان، طارق محمد، دایره المعارف مصور تاریخ یهودیت و صهیونیسم، ترجمه و تحقیق جمعی از مترجمان، تهران، سایان، ۱۳۹۱ش.
- السهلی، نبیل محمود، فلسطین أرض وشعب، دمشق، منشورات اتحاد الکتاب العرب، ۲۰۰۴م.
- شیخ نوری، محمد امیر، «صهیونیسم، تشکیل دولت اسرائیل»، مجله کتاب نقد، شماره۳۲، پاییز ۱۳۸۳ش.
- شیرودی، مرتضی، «مبانی سیاسی -اجتماعی صهیونیسم»، مجله کتاب نقد، شماره۳۲، پاییز ۱۳۸۳ش.
- طاهری آکردی، محمد حسین، یهودیت، قم، المصطفی، ۱۳۹۰ش.
- عبیات، لارا، «تقریر عن قضیة فلسطین»، سایت موضوع، تاریخ درج مطلب: ۲۰۱۷م، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۷ش.
- فعالان سیاسی صهیونیست، تهران، نداء زیتون، ۱۳۸۹ش.
- فلسطین از دیدگاه امام خمینی، تحقیق و تنظیم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ هفتم، ۱۳۹۲ش.
- فیروزآبادی، سید حسن، کشف الاسرار صهیونیسم، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، چاپ دوم، ۱۳۹۳ش.
- کسمائی، علی اکبر، مقاوت فلسطینی از آغاز پیدایش صهیونیسم تا امروز، تهران، انتشارات بعثت، بی‌تا.
- منظورالاجداد، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، تهران، شیرازه، ۱۳۷۹ش.
- «نژادپرستی صهیونیسم»، وبگاه بنیاد تاریخ پژوهشی و دانشنامه انقلاب اسلامی، تاریخ بازدید: ۷ آبان ۱۴۰۲ش.
- النصیری الواسطی، کاظم، المسلمون و الصهیونیه، قم، نصایح، ۲۰۰۵م.
- یشایایی، هارون، «تفاوت بنیادین بین یهودیت نبوی و صهیونیسم سیاسی»، انجمن کلیمیان تهران، تاریخ درج مطلب: آذر ۱۳۸۰ش، تاریخ بازدید: ۲۳ مهر ۱۳۹۷ش.
پیوند به بیرون