داعش
 پرچم داعش | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مؤسس | ابوبکر البغدادی |
| سال تأسیس | ۱۳۹۲ش/۲۰۱۳م |
| گرایش | اهل سنت |
| گستره جغرافیایی | عراق، سوریه، افغانستان |
| فعالیت‌های مهم | حملات تروریستی |
| نامهای دیگر | دولت اسلامی عراق و شام |
| اطلاعات دینی | |
| از شاخه‌های | سلفیه تکفیری |
| باورها | تکفیر، احیای خلافت اسلامی |
| شاخه‌ها | شاخه خراسان |
| رهبران/امامان | ابوبکر البغدادی، عبدالله قرداش |
| وضعیت کنونی | |
| وضعیت | گروه تروریستی |
داعش یا دولت اسلامی عراق و شام، گروه تکفیری منشعب از القاعده است، که در ۱۳۹۲ش/۲۰۱۳م در عراق اعلام ظهور کرد و توانست بخش‌هایی از این کشور و سوریه را تصرف کند ولی تا پاییز ۱۳۹۶ش/اواخر ۲۰۱۷م تمام آنها را از دست داد. بنیان‌گذار و اولین رهبر این گروه، ابوبکر بغدادی (درگذشت:۱۳۹۸ش) بود. رهبران داعش هدف کلان خود را احیای خلافت عنوان کرده و با تکفیر مسلمانان مخالف خود، حملات مرگبار بسیاری علیه آنان بخصوص شیعیان انجام داده است. تشکیلات کلی داعش از یک رهبر و یک شورای فرماندهی نظامی تشکیل شده است. اعضای شورا همه عراقی هستند.
داعش به مرور توانست با جذب طرفدار و عضوهای جدید که بخشی از آنها در دیگر گروه‌های سلفی فعالیت می‌کردند، فعالیت خود را در خاورمیانه، شرق آسیا، شمال آفریقا و حتی اروپا گسترش دهد. پاییز ۱۳۹۳ش شاخه این گروه در افغانستان و آسیای میانه با نام دولت اسلامی ولایت خراسان یا شاخه خراسان به‌وجود آمد که مسئولیت ده‌ها حمله را در این کشور بویژه علیه شیعیان هزاره به‌عهده گرفته است.
پایه‌گذاری
پس از حمله نیروهای بین‌المللی به رهبری امریکا به عراق و سقوط حکومت صدام حسین در بهار ۱۳۸۲ش/۲۰۰۳م، همراه با القاعده، گروه «التوحید و الجهاد» به رهبری ابومصعب زرقاوی نیز فعالیت خود را در این کشور آغاز کرد.[۱] جماعت توحید که در ۱۳۷۸ش/۱۹۹۹م تاسیس شده بود، یکسال بعد یعنی ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م به شبکهٔ القاعده پیوست و پس از آن به القاعده عراق معروف شد و با دولت عراق و نیروهای آمریکایی مستقر در آن می‌جنگید.
پس از کشته‌شدن زرقاوی در خرداد ۱۳۸۵ش/جون ۲۰۰۶م، القاعده عراق با چند گروه سُنی و بعثی ائتلاف کرد و «مجلس شورای مجاهدین» را تشکیل داد که مقر آن در استان سنی‌نشین انبار، وسیع‌ترین استان عراق بود. در ۲۱مهر/۱۳ اکتبر همان سال، مجلس شورای مجاهدین به همراه چند گروه دیگر ائتلاف «دولت اسلامی عراق» را تشکیل داد. ابو ایوب مصری و ابو عَمرو بغدادی دو رهبر اصلی دولت اسلامی عراق بودند و در ۲۹ فروردین ۱۳۸۹ش/۱۸ آپریل ۲۰۱۰م در عملیات ارتش آمریکا کشته شدند. دو ماه بعد ابراهیم عواد ابراهیم البدری السامرائی معروف به ابوبکر بغدادی جایگزین آنها شد.
بغدادی بهار ۱۳۹۰ش پس از ایجاد و گسترش جبهه النصرة، گروه متحد القاعده در سوریه، اعلام کرد که این گروه در دولت اسلامی عراق ادغام شده و گروه دولت اسلامی عراق و شام تاسیس شده است ولی القاعده با این کار مخالفت کرد و او رابطه خود را با این سازمان قطع کرد. بغدادی در تیرماه ۱۳۹۳ش در موصل، شمال عراق خود را خلیفه مسلمانان و از تبار جعفر پسر امام هادی(ع) معروف به جعفر کذاب اعلام کرد.[۲][۳] داعش از گروه‌هایی که خود را گروه‌های جهادی می‌خواندند، خواست تا در هر کجا که هستند با وی بیعت کنند. گفته شده نسب هاشمی او جعلی است و به این دلیل ایجاد شده که در دیدگاه اهل سنت، خلیفه باید از قریش باشد[۴] دو رهبر بعدی داعش نیز خودشان را با لقب هاشمی قریشی معرفی کرده‌اند.[۵][۶]
اهداف
ابومحمد العدنانی سخنگوی داعش با اعلام رسمی خلافت بغدادی گفت وعده خدا تحقق پیدا کرده‌است.[۷] بغدادی سوریه را نیز جزء قلمرو فعلی خود دانست. الظواهری از وی خواست فعالیت‌های خود را در عراق متمرکز و از سوریه عقب نشینی کند لیکن ابوبکر بغدادی به دلیل سیطره بر چاه‌های نفت مناطق دیرالزور، رقه و شمال شرق سوریه، خود را بی‌نیاز از سازمان مرکزی القاعده دانست و گفت من میان حکم ایمن الظواهری و حکم خدا، خدا را اختیار کردم.[۸]
دولت اسلامی عراق و شام به عراق و سوریه منحصر نمی‌شود بلکه منظور از شام کشورهای سوریه، اردن، لبنان، فلسطین اشغالی و بخش‌هایی از غرب و عراق و صحرای سینا است.[۹] آنان با برگزیدن این نام، آرمان بازگشت به دوران اقتدار خلافت اموی را در سر می‌پرورانند،[۱۰] اما در اصل محدوده خلافت داعش و نقشه سیاسی این گروه کل سرزمین‌های اسلامی از غرب چین تا اندلس را شامل می‌شود. ساختار آنان یک ساختار جهانی و فراتر از مرزبندی‌های ملی است.[۱۱] در همین راستا گروه‌های سلفی از اندونزی تا مغرب با آنان بیعت کردند.[۱۲]
تشکیلات
داعش از یک رهبر و یک شورای فرماندهی نظامی تشکیل شده است. اعضای شورا همه عراقی هستند. علت آن است که ابوبکر بغدادی عضویت افراد با تابعیت غیر عراقی را در شورا نمی‌پذیرفت. تعداد اعضای شورای نظامی، بین ۸ تا ۱۳ نفر است و فرماندهی آن را یک افسر عراقی به نام حجی بکر برعهده دارد.[۱۳] فرماندهان درجه دوم به بعد اجازه دیدار با بغدادی و فرمانده شورا را ندارند و با آنها از طریق دیگر اعضای شورای نظامی در ارتباط هستند.[۱۴]
نیروهای امریکایی، ابوبکر البغدادی، رهبر داعش را در ۵ آبان سال ۱۳۹۸ هجری شمسی/۲۷ اکتبر ۲۰۱۹م در یک روستا از استان ادلب سوریه کشتند.[۱۵] این نیروها همچنین رهبر بعدی داعش، عبدالله قرداش، معروف به ابوابراهیم الهاشمی القرشی را نیز در ۱۵ بهمن ۱۴۰۰ش در همان منطقه به قتل رساندند.[۱۶] داعش رهبر فعلی خود را «ابوالحسن الهاشمی القرشی» گفته است.[۱۷]
شاخه خراسان
در پاییز ۱۳۹۳ش (اواخر ۲۰۱۴م) در مناطق مرزی و پشتون‌نشین شرق و جنوب شرق افغانستان و نزدیک مرز پاکستان شاخه خراسان گروه داعش اعلام ظهور و فعالیت کرد.[۱۸] ابوبکر بغدادی، رهبر وقت داعش، پس از بیعت آنان، این گروه را دولت اسلامی ولایت خراسان معرفی کرد. ابتدا فعالیت این گروه در استان‌های نَنگَرهار، زابل، خوست و کُنَر بود و سپس عملیات‌شان به کابل، مزار شریف و حتی مرزهای شمالی این کشور بخصوص جوزجان، استان با اکثریت اُزبک و تُرکمن کشیده شد.[۱۹]
گفته شده اعضای اولیه شاخه خراسان، نیروهای فراری طالبان پاکستان بودند که به مناطق مرزی افغانستان پناه برده بودند و دولت سابق این کشور برای فشار بر پاکستان، از آنان حمایت می‌کرد. این افراد ابتدا با اعضای القاعده و سپس داعش و اعضای تندروی طالبان آشنا شدند. اولین درگیری این گروه با طالبان، در آبان ۱۳۹۴ش در استان ننگرهار گزارش شده که باعث شد بتوانند به تدریج ۴ شهر مرزی این استان را تصرف کنند.[۲۰]
شاخه خراسان داعش مسوولیت ده‌ها حمله مرگبار به غیرنظامیان در مکان‌های عمومی، زیارت‌گاه‌ها، مساجد، مکاتب (مدارس)، دانشگاه و مراکز آموزشی را برعهده گرفته که شامل دوره فعلی حکومت طالبان نیز می‌شود:[۲۱] [۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]
برخی از گروه‌های مسلح آسیای میانه مانند حزب اسلامی ازبکستان و گروه اسلامی ترکستان شرقی نیز با این شاخه داعش همکاری دارند.
فعالیت
عراق
داعش ابتدا شهر فلوجه و سپس سامرا را گرفت. سپس وارد سه استان سنی نشین الانبار، نینوا و صلاح الدین شد و تا نزدیکی بغداد رسید. این گروه با همکاری بعثی‌ها و فرماندهان ارتش در موصل، بزرگترین شهر شمال عراق، آن را با هیچ مقاوتی به تصرف خود درآورد.[۲۸]
سوریه
سه سال پس از آغاز جنگ دولت سوریه به ریاست بشار اسد و مخالفان مسلح آن در بهار ۱۳۹۰ش و چند ماه از شروع فعالیت داعش، این گروه در زمستان ۱۳۹۲ش شهر رقه را در شمال سوریه تصرف کرد و آن را به‌عنوان مرکز خلافت خود برگزید.
تخریب بناهای دینی و تاریخی
- شهر موصل: زیارتگاه دانیال پیامبر، زیارتگاه حضرت یونس، زیارت گاه حضرت یحیی بن قاسم، زیارتگاه عون الدین بن حسن(ع)، مسجد و بقعه جرجیس پیامبر(ص)، مسجد و زیارتگاه حضرت شیث، آرامگاه ابن اثیر جزری، زیارتگاه شیخ فتحی، زیارتگاه شیخ ابوالعلا، مسجد و زیارتگاه قضیب البان موصلی.
- شهر تلعفر: زیارتگاه خضر الیاس، زیارتگاه سعد بن عقیل بن ابی طالب، زیارتگاه آر محمود، یا آرماموط
- شهر محلبیه: بقعه شیخ ابراهیم، زیارتگاه شیخ احمد رفاعی، زیارتگاه منسوب به حضرت زینب در شهر سنجار
کشتار مسلمانان
داعش و القاعده قائل به دو دشمن هستند، دشمن دور و دشمن نزدیک، از نگاه آنان دشمن دور تمدن مادی غربی است و دشمن نزدیک دولت‌ها و گروه‌هایی هستند که در کشورهای اسلامی بر اساس تفسیر این گروه عمل نمی‌کنند. از آنجا که امکان مبارزه با دشمن دور فعلا فراهم نیست آنها به دشمن نزدیک می‌پردازند.[۲۹]
بر همین اساس ایمن‌الظواهری(رهبر فعلی القاعده) جهاد را یگانه راه برای از بین بردن حکومت‌های نامشروع و احیای حکومت اسلامی می‌داند.[۳۰] اما کشتار افراطی داعش باعث اعتراض حتی ایمن الظواهری شده و وی اعلام کرد داعش هیچ ارتباطی با القاعده نداد و نقشی در تشکیل آن نداشته است.[۳۱]
دلایل رشد
یکی از عوامل رشد و گسترش جریان داعش نقش قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقهای بوده‌است.[۳۲]
- وضعیت داخلی عراق
- طائفه گرایی در عراق
- ضعف ارتش
- عدم نفوذ دولت بر همه مناطق کشور[۳۳]
- حمایت قدرتهای منطقه‌ای و فرامنطقهای از داعش
- حمایت مستقیم و علنی قدرتهای منطقه‌ای
- عربستان و کمک‌های مالی به داعش
- قطر و اندیشه رهبری بر جهان عرب در رقابت با عربستان[۳۴]
- حمایت آمریکا برای تضعیف کشورهای اسلامی در مقابل اسرائیل است.[۳۵]اما داعش و دیگر تکفیری‌ها هیچگاه متحد استراتژیک و بلند مدت قدرتهای بزرگ نبوده است بلکه صرفا تازمانی که در راستای منافع آنها قرار داشته مورد حمایت قرار گرفته است.[۳۶]
- حمایت مستقیم و علنی قدرتهای منطقه‌ای
گروه‌های همکار یا رقیب
چالش‌های پیش‌رو
- فقدان مبانی خلافت اهل سنت در خلافت داعش: ابوقتاده فلسطینی می‌گوید: آنچه که گروه دولت اسلامی در عراق به عنوان دولت خلافت اسلامی اعلان گردیده از وجوه مختلف باطل است.[۳۷][۳۸]
- تکذیب تجمع اهل حل و عقد در انتخاب بغدادی: یکی از مؤلفه‌های مهم در تاسیس خلافت در اندیشه اهل سنت، اهل حل و عقد است، لذا تکفیری‌های رقیب داعش، نه تنها خلافت بغدادی را بدور از این عقیده دانسته بلکه به باد ناسزا گرفته‌اند.[۳۹][۴۰]
- تکذیب نسب قریشی ابوبکر بغدادی: در اندیشه اهل سنت خلیفه باید نسب قریشی داشته باشد بدین ترتیب بغدادی نیز ادعا دارد که قریشی است ولی این ادعا با مخالفت بسیاری مواجه شد‌است.[۴۱]
- عدم تحقق بیعت در خلافت داعش: نیز در آموزه‌های اهل سنت بیعت یکی از شرایط تحقق خلافت است و خلافت بغدادی به گفته مخالفین عاری از این شرط است.[۴۲]
- بیعت با ملاعمر بر گردن بغدادی: خلیفه نباید بیعت کسی دیگری بر گردنش باشد و حال آنکه بغدادی با ملاعمر رهبر طالبان افغانستان بیعت کرده‌است.[۴۳]
- نقد خلافت داعش با توجه به اقدامات جنایتکارانه
- حضور مرجعیت
- اختلاف داعش و القاعده
پیامدها
- ارائه چهره‌ای مخدوش از اسلام
- راه‌اندازی برادر کشی در بین مسلمانان از طریق ایجاد جنگ مذهبی و شکاف در بین امت اسلامی
- به انحراف کشاندن بیداری اسلامی در منطقه
- به انفعال کشاندن کشورهای محور مقاومت و ایجاد حاشیه امن برای رژیم صهیونیستی
- رواج خود اجتهادی و تسهیل فرقه گرایی در اسلام با رد مبانی فقهی مذاهب چهارگانه اهل سنت و شیعه
- تضعیف و محدود سازی خط مقاومت در مقابل رژیم صهیونیستی
- به تحلیل بردن انرژی جهان اسلام با راهبرد جنگ مذهبی و قومی
- ایجاد جنگ نیابتی و عدم ورود مستقیم قدرتهای غربی به معرکه جنگ با مسلمانان[۴۴]
- فراموشی آرمان امت اسلامی
- فراموشی اولویت فلسطین
- بستن راه‌های تقریب مسلمانان
- نا امن سازی جهان اسلام
- ترویج اسلام هراسی
- تخریب زیارت‌گاه‌های اسلامی
پایان حکومت داعش
قاسم سلیمانی در نامهای خطاب به آیت الله خامنه‌ای که ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش در رسانه‌های ایران منتشر شد، با اشاره به جایگاه رهبری سید علی خامنه‌ای و سید علی سیستانی در مقابله با داعش، ضمن اعلام خبر اتمام عملیات آزادسازی ابوکمال به عنوان آخرین قلعه داعش و پایین کشیدن پرچم این گروه و برافراشتن پرچم سوریه، پایان سیطره داعش را اعلام کرد و تاکید کرد که با تصرف البوکمال که یکی از شهرهای سوریه در نزدیکی مرز عراق است، پرچم داعش پایین آمده و پرچم سوریه افراشته شده است.[۴۵]
سلیمانی، داعش را گروهی امریکایی صهیونیستی خواند و بر نقش موثر دولت‌های عراق و سوریه و همچنین نیروهای حشد الشعبی و حزب الله لبنان در شکست داعش اشاره کرد و همچنین حضور نیروهایی از کشورهای ایران، عراق، سوریه، لبنان، افغانستان و پاکستان را در این پیروزی مؤثر خواند.[۴۶]
آیت الله خامنه‌ای در پاسخ نامه سرلشکر سلیمانی، داعش را توده سرطانی و مهلک خواند و تاکید کرد که متلاشی ساختن آن نه فقط خدمتی بزرگ به کشورهای منطقه و به جهان اسلام بلکه به همه ملت‌ها بوده است.[۴۷]
پانویس
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۸۷.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۵۳و۸۸.
- ↑ الاثری، مد الایادی لبیعة البغدادی، ۱۴۳۵ق، ص۱۰۹.
- ↑ الاثری، مد الایادی لبیعة البغدادی، ۱۴۳۵ق، ص۴-۵.
- ↑ «رهبر داعش چگونه کشته شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «رهبر جدید داعش انتخاب شد»، خبر آنلاین.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۵۷.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۴۵.
- ↑ زیادة، دمشق در عصر ممالیک، ۱۳۵۱ش، ص۵۰.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۵۱.
- ↑ ابومصعب السوری، ص۱۹۱وص۱۰۷۹.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۱۰۵.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۵۱.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۲۱.
- ↑ «ابوبکر البغدادی، رهبر داعش در سوریه کشته شد»، یورو نیوز.
- ↑ «رهبر داعش چگونه کشته شد؟»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «رهبر جدید داعش انتخاب شد»، خبر آنلاین.
- ↑ «شاخه خراسان داعش را بشناسید»، دویچه وله؛ «تهديدهاي داعش براي پاكستان»، ایرنا.
- ↑ «شاخه خراسان داعش بعد از دستگیری رهبرشان چه می‌شود؟»، بی بی سی؛ «داعش شاخه خراسان چیست؟»، روزنامه ۸ صبح؛«فرستاده ویژه سازمان ملل: داعش خراسان در تمام ولایات افغانستان حضور دارد»، یورو نیوز.
- ↑ «دولت اسلامی در ’خراسان‘: چگونه آغاز شد و اکنون در چه موقعیتی در ننگرهار قرار دارد»، شبکه تحلیلگران افغانستان.
- ↑ یورو نیوز، «حمله به بخش زایمان بیمارستان دشت برچی؛ «به دنیا آوردن نوزادان با وجود کشتار ادامه داشت»
- ↑ «۴۴ کشته و زخمی در حمله به زیارت سخی کابل»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «قتل عام میرزا اولنگ؛ تیرباران ۵۰ غیرنظامی، همدستی طالبان و داعش و انتقادات گسترده بر حکومت وحدت ملی افغانستان»، خبرنامه.
- ↑ خبرگزاری افغانستان دیلی، «حمله بر مصلی شهید مزاری؛ 32 نفر کشته و 58 نفر زخمی شدند»
- ↑ خبرنامه، «۲۴ کشته و ۵۷ زخمی در حمله انتحاری بر دانش آموزان کوثر دانش»
- ↑ «عزای عمومی در افغانستان؛ شمار قربانیان حمله به مدرسه سیدالشهدا به ۸۵ نفر رسید»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «انفجار در مسجد شیعیان در مزار شریف افغانستان با ۴۰ شهید و ۱۰۰زخمی»، ایرنا.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۷۲.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۷۲.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۵۵.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۷۵.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۴.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۵.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۳۶.
- ↑ مختار شیخ حسینی، ص۷۷.
- ↑ ابوقتاده، ثیاب الخلافة، ۱۴۳۵ق. ص۳.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۵۷.
- ↑ طارق عبدالحلیم، ۱۴۳۵و۲.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۵۸.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۲.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۶۴.
- ↑ نباتیان، زمینه‌های فکری سیاسی جریان بعثی تکفیری داعش، ۱۳۹۳ش، ص۲۷۱.
- ↑ فیروزآبادی، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، ۱۳۹۳ش، ص۵۰.
- ↑ «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»..
- ↑ «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»..
- ↑ «و ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی به بشریت خدمتی بزرگ کردید».
منابع
- ابوقتاده فلسطینی، ثیاب الخلافة، ۱۴۳۵ق.
- الاثری، ابوهمام ابوبکر عبدالعزیز، مد الایادی لبیعة البغدادی، بی‌جا، بی‌نا، ۱۴۳۵ق.
- کرمی چرمه، کامران، سلفی‌گری و خاورمیانه عربی، تهران، خبرگزاری فارس، ۱۳۹۳ش.
- علیزاده موسوی، سید مهدی، تبارشناسی سلفی‌گری و وهابیت، قم، آوای منجی، چاپ چهارم، ۱۳۹۳ش.
- فیروزآبادی، سید حسن، تکفیری‌های داعش را بهتر بشناسیم، تهران، دانشگاه عالی ملی، ۱۳۹۳ش.
- «نامه سرلشکر قاسم سلیمانی به رهبر انقلاب درباره پایان سیطره داعش»، در پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱ آذر ۱۳۹۶ش.
- نباتیان، محمداسماعیل و مختار شیخ‌حسینی، زمینه‌های فکری- سیاسی جریان بعثی-تکفیری داعش، مجمع جهانی اهل بیت، اسفند ۹۳ش.
- زیاده، نیکلا، دمشق در عصر ممالیک، ترجمه جلال الدین اعلم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۱ش.
- «و ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی به بشریت خدمتی بزرگ کردید»، در پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، تاریخ درج مطلب: ۳۰ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۱ آذر ۱۳۹۶ش.
- «ابوبکر البغدادی، رهبر داعش در سوریه کشته شد»، یورو نیوز، نشر:۵ آبان ۱۳۹۸ش، بازدید:۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «رهبر داعش چگونه کشته شد؟»، خبرگزاری ایسنا، نشر:۱۵ بهمن ۱۴۰۰ش، بازدید:۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «رهبر جدید داعش انتخاب شد»، خبر آنلاین، نشر:۱۹ اسفند ۱۴۰۰ش، بازدید: ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «شاخه خراسان داعش را بشناسید»، دویچه وله، نشر:۶ مهر ۱۴۰۰ش، بازدید:۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «واکاوی خیزش دوباره داعش خراسان در افغانستان»، سایت موسسه مطالعات راهبردی شرق، نشر:۳ اسفند ۱۴۰۰ش، بازدید: ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- وریج کاظمی، مریم، «نقش داعش شاخه خراسان در ناامنی افغانستان»، سایت مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC، نشر: ۲۷ فوریه ۲۰۲۱م، بازدید: ۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «دولت اسلامی در خراسان: چگونه آغاز شد و اکنون در چه موقعیتی در ننگرهار قرار دارد»، سایت شبکه تحلیلگران افغانستان، نشر:۱۰عقرب ۱۳۹۵ش، بازدید:۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «داعش شاخه خراسان چیست؟»، سایت روزنامه ۸ صبح، نشر:۸ عقرب ۱۳۹۷ش، بازدید:.۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «فرستاده ویژه سازمان ملل: داعش خراسان در تمام ولایات افغانستان حضور دارد»، یورو نیوز، نشر: ۱۸ نوامبر ۲۰۲۱م، بازدید:۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.
- «رهبر شاخه خراسان داعش شامل فهرست تحریم‌های سازمان متحد شد»، خامه پرس، نشر: ۲۲دسامبر ۲۰۲۱م، بازدید:۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ش.