غدیر خم
غدیر خُمّ مکانی میان مدینه و مکه است. مهم‌ترین و مشهورترین حادثه در آن، معرفی امام علی(ع) از سوی پیامبر اسلام(ص) به عنوان جانشین خود است. وادی غدیر در شرق مسجد میقات در جُحفه و در هشت‌کیلومتری آن قرار دارد. در متون حدیثی و تاریخی نام‌های دیگر نیز برای غدیر خم ذکر کرده‌اند.
جایگاه غدیر خم
غدیر خم، منزلگاهی در راه مکه و مدینه است که به دلیل وجود آب و درخت، محل توقف و استراحت کاروانیان بوده است.[۱] پیامبر(ص) در این منزگاه هنگام هجرت به مدینه، در بازگشت از حَجّة الوداع و هنگام وقوع بیعت غدیر توقف کرده‌اند.[۲] این مکان، بیشتر به عنوان محلّ نصب امام علی به امامت و جانشینی پیامبر شناخته می‌شود.[۳]
پیامبر(ص) در ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری قمری در آنجا خطبه غدیر را خواند و امام علی(ع) را به عنوان جانشین خود به مسلمانان معرفی کرد. این حادثه به واقعه غدیر معروف است.[۴] در مکانی که پیامبر، نماز خواند و علی(ع) را به عنوان جانشینی خود معرفی کرد، مسجدی ساخته شد که به مسجد غدیر خُم مشهور شده است.[۵] در کتب دعا، برای این مسجد اعمالی ذکر شده است.[۶]
موقعیت جغرافیایی
غدیر خم بین مکه و مدینه قرار دارد و فاصله آن را تا جُحفه یک میل[۷] و دو میل[۸] و سه میل[۹] گفته‌اند. [یادداشت ۱] وادی غدیر در شرق مسجد میقات در جحفه و در هشت‌کیلومتری آن قرار دارد.[۱۰] جحفه حدوداً در ۲۰۰ کیلومتری شمال غربی مکه قرار دارد و یکی از میقات‌های پنجگانه حج است.[۱۱]
برخی متون، غدیر خم را در منطقه جحفه ذکر کرده‌اند و با عنوان «غدیر الجحفه» از آن یاد کرده‌اند[۱۲] برخی دیگر قائل به فاصله میان جحفه و غدیر خم شده‌اند.[۱۳] دلیل این اختلاف آن است که گاهی منظور از «جحفه»، وادی جحفه و گاه مراد، آبادی جحفه است که یکی از میقات‌های حج به شمار می‌رود. وادی جحفه از غدیر آغاز می‌شود و تا دریای سرخ، امتداد می‌یابد و غدیر خم، جزئی از آن است.[۱۴]
نام‌های دیگر غدیر خم
مکانی که پیامبر اسلام(ص) جانشینی امام علی(ع) را اعلام عمومی کرد، به «غدیر خم» شهرت دارد.[۱۵] و گاه آن را با «جُحفه» مقید کرده «غدیر جحفه» می‌گویند.[۱۶]در متون حدیثی و تاریخی از این مکان به صورت‌های دیگر نیز نام برده شده است: وادی خم،[۱۷] خم،[۱۸] جُحفه[۱۹] (از باب نام‌گذاری کل به جزء؛ زیرا خم، جزئی از وادی بزرگ جُحْفه است[۲۰])، خَرّار،[۲۱] غدیر[۲۲] و غُرَبه.[۲۳]
پانویس
- ↑ ابن‌خلکان، وفیات الاعیان، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۲۳۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۳ - ۴۰۴.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفا، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۰۹.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ذیل «خمم».
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۱۸۸.
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۶۸.
- ↑ السیّد، «راه غدیر»، ص۷۴.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۱۱۱.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب اهل البیت(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۷۰.
- ↑ فیروزآبادی، القاموس المحیط، ج۴، ص۱۰۹، ذیل «خمم».
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ ابن مغازلی، مناقب اهل البیت(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۷۰.
- ↑ ابن کثیر، السیرة النبویة، ۱۳۹۶ق، ج۴، ص۴۲۲
- ↑ شعر همدان و اخبارها، ص۳۷۲، به نقل محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۷.
- ↑ ابن کثیر، السیرة النبویة، ۱۳۹۶ق، ج۴، ص۴۲۳
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۷
- ↑ بکری، معجم ما استعجم، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۱۰
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۸.
- ↑ معجم معالم الحجاز، ج۳، ص۱۵۹، به نقل محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۰۸.
یادداشت
- ↑ محمدی ری‌شهری اختلاف در بیان فاصله تا جحفه را امری عادی دانسته است؛ زیرا راه‌ها گوناگون است، به‌ویژه آنکه وادی جحفه، پس از غدیر، عریض می‌شود و آبادی جحفه پهن‌تر می‌شود. کسی که از کناره کوه برود، یک میل می‌پیماید و آنکه از میانه وادی می‌رود، دو میل می‌رود و شخصی که از راه دشت برود، راهش سه میل می‌گردد.(محمدی ری‌شهری، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۱۵.)
منابع
- ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، تحقیق احسان عباس، قم، الشریف الرضی، ۱۳۶۴ش.
- ابن‌کثیر، اسماعیل، السیرة النبویة، تحقیق: مصطفی عبدالواحد، بیروت، دارالمعرفه، ۱۳۹۶ق.
- ابن‌مغازلی، علی بن محمد، مناقب اهل البیت(ع)، تهران، مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
- بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم من أسماء البلاد و المواضع، تحقیق: مصطفی سقا، بیروت، عالم الکتب، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا.
- زبیدی، مرتضی، تاج العروس.
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیه، الطبعة الاولی، ۱۴۱۹ق.
- السید، کمال، «راه غدیر»، در میقات حج، شماره ۲۷، بهار ۱۳۷۸ش.
- طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، الطبعة الاولی، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تصحیح هاشم رسولی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانش‌نامه امیرالمؤمنین(ع)، قم، دارالحدیث، چاپ سوم، ۱۳۸۹ش.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.