سُتون توبه (به عربی: اُسطُوانَةُ التَّوْبَة) از ستون‌های مسجدالنبی که به سبب توبه ابولبابه و بخشش او از سوی خداوند، فضیلت و جایگاه خاصی دارد. ابولبابه از اصحاب پیامبر(ص) بود که گفته شده خبر محرمانه‌ای را در اختیار یهودیان بنی‌قریظه قرار داد. او پس از این گناه پشیمان شد و خود را به یکی از ستون‌های مسجدالنبی بست و پس از مدتی توبه او پذیرفته شد. برخی معتقدند گناه و توبه ابولبابه در جنگ تبوک رخ داده که او از رفتن به جهاد خودداری کرد. ستون توبه به ستون ابولبابه هم مشهور است. این ستون جایگاه ویژه‌ای دارد و اعمالی برای آن برشمرده‌اند که از آن جمله، نماز و استغفار زائران در کنار آن است.
معرفی و ماجرای تاریخی
در منابع تاریخی چنین آمده که یکی از اصحاب پیامبر(ص) به نام بشیر بن عبدالمنذر انصاری مشهور به ابولبابه پس از ارتکاب گناهی، خود را به یکی از ستون‌های مسجدالنبی بست، و بعد از مدتی توبه‌اش پذیرفته گردید. از آن پس این ستون به نام ستون توبه یا ستون ابولبابه مشهور گردید.[۱]
این ستون چهارمین ستون از سمت منبر و دومین ستون از طرف مرقد پیامبر(ص) و سومین ستون از سوی قبله است[۲] که در زمان پیامبر(ص) چوبی بود و به آن در عربی اُسطُوانَةُ التَّوْبَة یا اُسطُوانَةُ ابی‌لُبابَة می‌گویند[۳] گفته شده که اقدام ابولبابه، نوعی معاقبه و مجازات خودش در برابر کار خلاف بود؛ و نشان می‌دهد که این مرحله از کمالات اخلاقی در عصر پیامبر(ص) و میان یاران او وجود داشته است.[۴]
علت توبه ابولبابه
سیره‌نویسان و محدّثان دربارهٔ گناه ابولبابه اختلاف کرده‌اند. جمعی بر این باورند که او به واسطه تخلف از شرکت در غزوه تبوک، احساس گناه کرد؛[۵] و بعضی گفته‌اند این گناه، در اختیار قرار دادن یک خبر به یهودیان بنی‌قریظه بود.[۶]
خبر دادن به یهودیان بنی‌قریظه
گناه و خطای ابولبابه در خبررسانی به یهودیان بنی‌قریظه، پس از جنگ خندق در سال پنجم هجرت بوده است. پس از خاتمه جنگ، پیامبر(ص) بنی‌قریظه را محاصره کرد. ابولبابه از طرف پیامبر(ص) نزد بنی‌قریظه رفت. وی از روی بی‌توجهی به آنان گفت چون نقض عهد کرده‌اند، مرگ در انتظار آنهاست.[۷] این سخن می‌توانست بنی‌قریظه را به دفاع وادار کند. ابولبابه، متوجه خطای خویش شد، از قلعه بنی‌قریظه خارج شد، به‌سوی مسجدالنبی رفت، خود را به یکی از ستون‌ها بست و شروع به گریه کرد و نماز خواند.[۸] پس از آن خداوند توبه ابولبابه را پذیرفت و این ستون به نام ستون توبه معروف شد.[۹] ابن‌هشام و ابن‌اسحاق این روایت را تأیید کردند[۱۰] و واقدی در المغازی این ماجرا را به تفصیل بیان کرده است.[۱۱]
گفته شده که آیه ۲۷ انفال در مورد پذیرش توبه ابولبابه نازل شد.[۱۲] در شأن نزول این آیه آمده که ابولبابه در ماجرای یهودیان بنی‌قریظه به پیامبر(ص) خیانت کرد.[۱۳] در کتاب‌های سیره آمده است که آیه ۲۷ سوره انفال که خداوند به مسلمانان دستور می‌دهد که خیانت به خدا و رسول نکنند، درباره ابولبابه است. گرچه در این باره تردید وجود دارد؛ زیرا سوره انفال مربوط به سال دوم هجری و جنگ بدر است.[۱۴]
خودداری از شرکت در جنگ تبوک
برخی ماجرای ابولبابه را در جنگ تبوک دانسته‌اند که از فرمان پیامبر(ص) تخلف کرد. این روایت می‌گوید ابولبابه پس از آن پشیمان شد، و خود را با ریسمانی به ستون مسجد بست و قسم یاد کرد که چیزی نخورد و نیاشامد، مگر آن که خداوند توبه او را بپذیرد، یا بمیرد. پس از هفت روز سپس خداوند از او گذشت. و پیامبر(ص) او را از آن ستون باز کردند، و بشارت دادند که خداوند او را بخشوده است.[۱۵] گفته‌اند شأن نزول آیه ۱۰۲ سوره توبه درباره کسانی است که از حضور در جنگ تبوک خودداری کردند و ابولبابه یکی از آنها بود.[۱۶]
عده‌ای از مفسران، شأن نزول آیه ۱۰۲ سوره توبه را دربارهٔ داستان ابولبابه انصاری می‌دانند. ابوحمزه ثمالی می‌گوید سه نفر از انصار به نام‌های ابولبابه بن عبدالمنذر، ثعلبة ودیعة، و اوس بن حذام از همراهی پیامبر(ص) به تبوک خودداری و تخلف کردند، و چون آیاتی را که درباره متخلفین از آن حضرت نازل شد شنیدند، پشیمان شده و خود را به ستون‌های مسجد مدینه بستند. از امام باقر(ع) روایت شده که گفته است این آیه درباره ابولبابه نازل شد. و زُهری از فقیهان و محدثان قرن دوم هجری نیز گفته است که آیه درباره خصوص ابولبابه نازل شد که در جنگ تبوک از رفتن با پیامبر(ص) خودداری کرد.[۱۷]
فضیلت و اعمال
خواندن دو رکعت نماز نزد ستون توبه و دعای مخصوص و طلب حاجت و استغفار از اعمالی است که در احادیث سفارش شده است.[۱۸] به روایتی، پیامبر(ص) بیشترین نوافل خود را در کنار ستون توبه می‌خواند و پس از نماز صبح در کنار آن می‌نشست و مستضعفان و مستمندان و کسانی که جایگاهی جز مسجد نداشتند، گردش جمع می‌شدند و تا طلوع آفتاب با آنان به گفتگو می‌نشست و آیاتی که در آن شب بر وی نازل شده بود، برایشان تلاوت می‌کرد.[۱۹]
مستحب است مسافر برای برآمدن حاجت خود در مسجدالنبی اعتکاف کند؛ بدین صورت که سه روز؛ روزهای چهارشنبه، پنج‌شنبه و جمعه روزه بگیرد و شب و روز چهارشنبه نزد ستون توبه و شب و روز پنج‌شنبه کنار ستون، مقابل ستون توبه از طرف مقام رسول(ص) و شب و روز جمعه نزد ستونی دیگر از دست راست که نزدیک محراب و محل نماز پیامبر است بماند و نمازهای خود را به جا آورد.[۲۰] از امام صادق(ع) روایت است که مسافر در مدینه اولین روزش، چهارشنبه را روزه بگیرد و شب چهارشنبه، کنار ستون توبه، نماز بخواند و روز چهارشنبه، کنار آن بنشیند.[۲۱]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مُهری، احسن القصص، ۱۳۹۱ش، ص۴۶۹.
- ↑ شُراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ مطهری، آزادی معنوی، ۱۳۹۰ش، ص۱۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۲۶۲.
- ↑ شُراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ مُهری، احسن القصص، ۱۳۹۱ش، ص۴۶۹.
- ↑ الخیاری، تاریخ معالم المدینة المنورة، ۱۴۱۹ق، ص۹۴.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۲۲۵.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۲۲۵.
- ↑ شُراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۴۱.
- ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۰۸.
- ↑ شُراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۴۲.
- ↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۳، ص: ۳۰۰.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۲۲۵.
- ↑ گلپایگانی، آداب و احکام حج، ۱۴۱۳ق، ۵۵۹ تا ۵۶۱.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۴، ص۲۰۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۱۰۱.
- ↑ گلپایگانی، آداب و احکام حج، ۱۴۱۳ق، ۵۵۹ تا ۵۶۱.
- ↑ شُراب، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۴۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۴، ص۳۹۰. ۱۳۸۲ش؛ بروجردی، جامع أحادیث الشیعة، ۱۳۷۳ش، ج۱۲، ص۲۷۹.
- ↑ محمدی ری‌شهری، حج و عمره در قرآن و حدیث، ۱۳۸۶ش، ص۶۰۷.
منابع
- بروجردی، سید محمدحسین، قم، جامع أحادیث الشیعة، نشر الصحف، ۱۳۷۳ش
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- خیاری، أحمد یاسین، تاریخ معالم المدینة المنورة قدیماً و حدیثاً، ریاض، المملکة العربیة السعودیة. الأمانة العامة للإحتفال بمرور مائة عام علی تأسیس المملکة، ۱۴۱۹ق.
- شُراب، محمد محمدحسن، فرهنگ اعلام جغرافیایی - تاریخی در حدیث و سیره نبوی (ترجمه المعالم الأثیره فی السنة و السیرة)، ترجمه حمید رضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، آداب و احکام حج، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، حج و عمره در قرآن و حدیث، ترجمه جواد محدثی، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۶ش، چاپ سوم.
- مطهری، مرتضی، آزادی معنوی، تهران صدرا، ۱۳۹۰ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
- مُهری، محمد جواد، احسن القصص، قم، انتشارات آیین دانش، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه فارسی، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
- واقدی، محمدبن عمر، مغازی، به کوشش مارسدن جونز، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.