عربستان سعودی

عربستان سعودی بزرگترین کشور غرب آسیا و خاستگاه دین اسلام و محل رخ‌دادن بسیاری از وقایع تاریخی صدر اسلام است. شهرها و مکان‌های مقدس مسلمانان: مکه، کعبه، مسجد الحرام، مدینه، مسجد النبی و بقیع در این کشور قرار دارد. تمام دوران زندگی حضرت محمد(ص) در این سرزمین گذشته و مرقد وی همراه با ۴ امام شیعیان: امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و بسیاری از صحابه و تابعین در آنجا قرار دارد. بیشتر ساکنان این کشور سنی مذهب هستند و شیعیان به صورت اقلیت در این کشور زندگی می‌کنند. شیعیان در این کشور به سبب سیاست‌های خاص مذهبی حکومت سعودی در شرایط سختی به سر می‌برند و علی‌رغم همه تلاش‌های صورت گرفته هنوز وضع آنان بهبودی نیافته است.

پادشاهی عربستان سعودی

اطلاعات عمومی
دین رسمی	اسلام
جمعیت کل	۳۴.۴۱۳.۶۶۰ نقر (۲۰۱۹ میلادی)
مساحت	۲.۱۴۹.۶۹۰ کیلومتر مربع
واحد پول	ریال سعودی
پایتخت	ریاض۲۴°۳۹′ شمالی ۴۶°۴۶′ شرقی
شهرهای مهم	مکه، مدینه
ادیان(درصد)	اسلام (۸۵-۹۰ درصد سنی و ۱۰-۱۵ درصد شیعه)
اسلام
پیشینه اسلام	صدر اسلام
اطلاعات شیعی
جمعیت	حدود ۳ میلیون نفر
درصد به جمعیت کشور	۱۰-۱۵ درصد
احزاب	حزب الله عربستان، الحرکة الاصلاحیه
فرق	امامیه، اسماعیلیه، زیدیه
مناطق شیعه‌نشین	احساء،‌ قطیف، مدینه، نخاوله

موقعیت جغرافیایی

عربستان بزرگترین کشور از نظر وسعت در خاورمیانه و شبه‌جزیره عربستان است. عربستان‌ سعودی دو میلیون و ۱۴۹هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. مساحت این کشور حدود ۸۵ درصد شبه جزیره عربستان را تشکیل می‌دهد. عربستان از غرب به دریای سرخ و از شرق به خلیج‌فارس محدود است. عربستان در شمال غرب با اردن، و از طریق خلیج عقبه با مصر و فلسطین اشغالی، در شمال و شمال شرق با عراق، از شرق با کویت، قطر، بحرین و امارات متحده عربی، از جنوب شرق با عمان و از جنوب با یمن همسایه است.

تاریخچه

عربستان احتمالاً محل اولیه‌ زندگی سامی‌ها بوده‌ است که از ۴ هزار سال پیش از میلاد مسیح به میان‌ رودان و فلسطین کوچ نمودند و بعدها به آشوری‌ها، بابلی‌ها، کنعانی‌ها و آمور‌ی‌ها معروف شدند. دوران باستان –در هزار سال اول پیش از میلاد– فرمانروایی منائیان در بخش عسیر و در جنوب حجاز، در درازای کرانۀ دریای سرخ برقرار شده بود. در سدۀ یکم پیش از میلاد، منائیان از مرکز تجارت خود در ددان (الاولی) دست کشیدند. منائیان یک مرکز تجاری در بخش شمال مدائن ایجاد نمودند. در بخش خاوری، کشور دیلمون جای داشت که به ظاهر یک مرکز سیاسی – فرهنگی واقع در کرانۀ خلیج فارس بود. برخی این محل را همان جزیره بحرین دانسته‌اند. اگرچه بخش‌هایی از سرزمین اصلی نیز بخشی آن بوده‌است و با زمین‌های درونی که اکنون عربستان سعودی نامیده می‌شود، روابط بازرگانی داشته‌است.

کشور عربستان در دوران اسلامی تحت حاکمیت حکومت‌های اسلامی بوده است. این کشور از سال ۱۷۴۴ تحت سلطه حکومت سعودی قرار گرفت و هرچند طی دو مرحله، حکومت از دست آل سعود خارج شد اما از سال ۱۹۰۲ که دوره سوم حکومت آل سعود با تصرف ریاض توسط ملک عبدالعزیز بن عبدالرحمان شروع شد، این دوره همچنان ادامه دارد.

دین و مذهب

اکثر جمعیت عربستان مسلمان و بر مذهب حنبلی‌ بوده و شیعیان در اقلیت هستند. تعداد اندکی مسیحی، یهودی و مهاجران بودایی، هندو و سیک نیز در این کشور سکونت دارند.

حج

مقالهٔ اصلی: حج

حج، عبادتی واجب و از فروع دین اسلام است. از آنجا که حج تنها در مکه انجام می‌شود، مسلمانان بسیاری برای انجام حج تمتع و حج عمره به عربستان سفر می‌کنند. براساس آمار رسمی حکومت عربستان در سال ۱۴۴۰ق (۱۳۹۷ش-۱۳۹۸ش) حدود شش میلیون و هفتصد هزار زائر غیر عربستانی در حج عمره شرکت کرده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۶ش حدود دو میلیون و سیصد هزار زائر (عربستانی و غیر عربستانی) در حج تمتع شرکت کرده‌اند.

پراکندگی شیعیان

در عربستان شیعیان اثنی‌عشری، اسماعیلی و زیدی سکونت دارند. آمار دقیقی از تعداد شیعیان در دست نیست. منابع مختلف تعداد شیعیان را در این کشور حدود دو میلیون نفر ذکر کرده‌اند که بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت عربستان را تشکیل می‌دهند.

تا پیش از به قدرت رسیدن سعودی‌ها، موسسات مهم دینی شیعیان از جمله مساجد و حسینیه‌ها همچنان زنده و فعال بودند و شیعیان تا آن زمان، آشکارا مراسم عبادی خود را برگزار می‌کردند و در حوزه‌های علمیه محلی، به فراگیری علوم دینی می‌پرداختند. این پویایی تا دهه ۴۰ قرن بیست میلادی، به‌اندازه‌ای بود که قَطیف را نجف کوچک می‌خواندند. این فعالیت‌ها در حکومت آل سعود، با محدودیت‌هایی همراه بوده است.

شیعیان اثنی‌عشری عمدتاً در استان‌های شرقی و مدینه و شیعیان زیدی و اسماعیلی در جنوب عربستان و در مناطق مرزی با یمن سکونت دارند.

شیعیان اثنی‌عشری

مقاله‌های اصلی: احساء، قطیف، مدینه، و نخاوله

اکثر شیعیان عربستان اثنی عشری هستند و بیشتر آنها در منطقه شرقی بویژه استان‌های احساء و قطیف حضور دارند. در دیگر مناطق مانند دمام و مدینه نیز شیعیان حضور دارند.

• استان احساء:استان احساء وسعت زیادی دارد و پهنه آن تا مرز قطر ادامه دارد. بافت کلی ساکنان این منطقه شیعی است و قدمت آن به ابتدای قرن اول ه‍.ق بر می‌گردد. در زمان حکمرانی سلسله آل بویه، دیگر مردم این منطقه نیز به مذهب تشیع گرویدند. در آن زمان این منطقه جزء خاک عربستان نبوده است. در قرن گذشته و پس از این که وهابیت، این ناحیه را به طور کلی اشغال کرد، این منطقه ضمیمه عربستان سعودی شد. در هفوف، مبرز و بسیاری از روستاهای این منطقه شیعیان سکونت دارند.

• استان قطیف:در این استان چندین شهر شیعه‌نشین وجود دارد که عبارتند از:

1. شهر قطیف: این شهر مرکز استان قطیف است و بیشتر جمعیت آن را شیعیان تشکیل می‌دهند. تشیع در این شهر از دیرباز وجود داشته است. حسن صفار امام جمعه شهر قطیف، معتقد است بیش از نود درصد از ساکنان شهر قطیف را شیعیان تشکیل داده‌اند. ابن بطوطه می‌نویسد:«قطیف شهر بزرگی است که بیشتر ساکنان آن از شیعیان است وآنان شیعه بودن خود را با ذکر اشهد ان علیا ولی الله و حی علی خیر العمل اعلام می‌کنند.» در این شهر طوایف شیعی زیادی زندگی‌ می‌کنند. مهم‌ترین خاندان‌های شیعی در این شهر عبارتند از: ابوذیب، بحارنه، حبشی، آل خنیزی، صفار، عمران، آل عبدالجبار.
2. سیهات:سیهات یکی از مهم‌ترین شهرهای منطقه به شمار می‌رود. تمامی ساکنان این شهر شیعه و بیشتر خانواده‌های سیهات از اعراب اصیل و قبایل خوالد، عجمان، هواجر و سبیلاع هستند. در این شهر چندین حسینیه نیز هست. حسینیه الحسین،حسینیه السالم، الکبیش، شاخور، حسینیه الخلیفه، حسینیه الراشد، حسینه السیهاتی، حسینیه المطوع، حسینیه الناصر و شهاب مهم‌ترین حسینیه‌های این منطقه هستند.
3. صفوی: صفوی شهری تاریخی و قدیمی در کنار قلعه جاوان است که مملو از آثار باستانی است. این شهر در شمال قطیف و با فاصله‌اندکی از بندر رأس تنوره(سکوی نفتی معروف) قرار گرفته است. تمامی ساکنان این شهر شیعه‌اند.
4. تاروت: تاروت جزیره‌ای است معروف که گنجینه‌های باارزشی از آثار باستانی در آن جای دارد. اکثر ساکنان این جزیره و روستاهای آن شیعه هستند.
5. عوامیه: عوامیه شهری است در شمال قطیف که بر خرابه‌های شهر زاره ساخته شده است. این ناحیه در گذشته مرکز منطقه به شمار می‌رفت. قرامطه زاره را ویران کرده آن را به آتش کشیدند. تمام ساکنان این منطقه شیعه هستند. مردم آن در مبارزه و شجاعت زبانزد بوده و همیشه به تنهایی در برابر یورش‌های حکومت سعودی مقاومت کرده‌اند. اکثر طوایف این شهر از قبایل نجد هستند که به این منطقه مهاجرت کرده‌اند وبا این مهاجرت شیعه شده‌اند. برخی از طوایف مهم ساکن در این منطقه عبارتند از: آل نمر، آل زاهر، آل ابی المکارم و آل فرج
6. آجام: آجام در گذشته نه چندان دور، بیرون از محدوده قطیف قرار داشت و بیشتر با صحرا و بادیه‌نشنیان در ارتباط بود. با این‌که همه اهالی آن شیعه و متمدن هستند اما به سبب ارتباط با صحرا و طوایف بادیه‌نشین شیعیان این منطقه را بدو الشیعه نامیده‌اند. اکثر ساکنان آجام اهل سه طایفه آل ناصر، آل مرزوق و آل سنان هستند. این طوایف قحطانی الاصل هستند و از قرن‌ها پیش از شمال یمن به این منطقه هجرت کرده‌اند.
7. دیگر شهرهای شیعه‌نشین استان قطیف عبارتند از: قدیح،ام حمام، حبش، جارودیه، خویلدیه، توبی، حله محیش، ملاحه، شویکه، بحاری، عنک

• استان مدینه: در اواسط قرن چهارم هجری قمری به تدریج خاندانی از نسل امام حسین(ع) در مدینه به قدرت رسیدند و به عنوان «اشراف» قرنها در این ناحیه حکومت کردند که در برخی ادوار امامی مذهب یا زیدی مذهب بودند. در قرن پنجم و ششم نیز شهر مدینه زیر نفوذ تشیع قرار داشت که از یک سو ناشی از سیطره دولت فاطمیان و از سوی دیگر مدیون فعالیت عالمان شیعه عراقی در حجاز بود. سادات حسینی مدینه تا اواخر قرن یازدهم قمری مستقل بودند اما از سال ۱۰۹۹ به دستور دولت عثمانی، مدینه زیر نظر مکه در آمد. با این حال برخی از آنها از جمله طوایف «هواشم» همچنان بر تشیع امامی استوار بودند. شیعیان مدینه در حیُّ الروضه، باب کُومه، قبا، قربان، حیُّ العَوالی سکونت دارند. برخی روستاهای مدینه مانند وادی الفرع، سویرقیه، یَنْبُع النخل و مهدالذهب نیز محل سکونت شیعیان است. امروزه در این شهر چهار گروه شیعه جعفری ساکن هستند:

1. نخاوله: نخاوله بزرگترین گروه امامی در مدینه هستند.
2. اشراف: پس از نخاوله، تعداد اشراف بیش از بقیه قبایل است.این قبیله از سادات بنی هاشم هستند و در شهرهای دیگری هم‌چون مکه، جده، طائف و شهرهای جنوبی عربستان ساکن هستند.
3. قبیله‌های حرب و جهینه(حروب): برخی از افراد این دو قبیله هم‌چون بنی علی فرید شیعه هستند.
4. مَشاهده:از عرب‌های اصیل هستند که در مکه و مدینه ساکن‌اند. تعدادشان از قبیله‌های قبلی کمتر است. نویسنده و محدث محمد بن عیسی مشهدی از طایفه آل مشهدی از این قبیله است.

• سایر مناطق: شیعیان دوازده امامی در وادی فاطمه دارای جمعیت‌ بزرگی هستند. در حائل نیز که محل سکونت قبیله طی است تعدادی شیعه سکونت دارند. شیعیان در ریاض، قصیم، افلاح، حریق و جده نیز گروه‌های کوچکی تشکیل داده‌اند.

شیعیان اسماعیلی

شیعیان اسماعیلی (حداکثر یک میلیون نفر) در استان نجران و حومه آن (در منطقه مرزی نزدیک به یمن) ساکن‌اند.

شیعیان زیدی

زیدیان نیز به عنوان شاخه‌ای شیعی، در شهرهای جنوبی نجران، جده، ینبوع و عسیر سکونت دارند و وابستگی‌شان بیشتر به زیدیان یمنی است.

روحانیون شیعه

در مناطق شیعه نشین شخصیت‌های شیعی بسیاری حضور دارند که برخی از آنان به علت اقداماتشان برای احقاق حقوق شیعیان تحت تعقیب و محاکمه قرار گرفتند. برخی از این روحانیون عبارتند از:

شیخ نمر باقر النمر

مقالهٔ اصلی: نمر باقر النمر

نمر باقر النمر (زاده ۱۳۷۹ق) مشهور به شیخ نمر، عالم شیعه در عربستان است. شیخ نمر منتقد سیاست‌های حکومت سعودی بود و بارها بازداشت شد. او به اتهام محاربه، داشتن عقاید انحرافی، خودداری از تبعیت نسبت به حکومت، تشویق به سرنگونی نظام سیاسی، تشویق به ترور اتباع خارجی مستقر در کشور و... از تابستان ۲۰۱۲م به زندان افتاد و ۱ آذر ۱۳۹۳ش (۲۲ نوامبر ۲۰۱۴م)، محکوم به اعدام شد. صدور حکم اعدام برای شیخ نمر، واکنش‌ها و مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی محافل حقوق بشری و شیعیان سراسر جهان در پی داشت. با وجود تمامی مخالفتها، سرانجام این روحانی در ۱۲ دی ۱۳۹۴ اعدام شد.

محمد علی عمری

مقالهٔ اصلی: محمد علی عمری

محمد علی عَمْری (۱۳۲۷-۱۴۴۷ ق) شخصیت‌ برجسته دینی اجتماعی شیعی در مدینه منوّره عربستان بود. گفته شده نسب او به عثمان بن سعید عمری نایب امام زمان(ع) می‌رسد. دامنه تاثیر دینی و اجتماعی او را تا شهرهای جده و مکه نیز دانسته‌اند. نفوذ او در میان شیعیان مدینه تا حدی بود که دولت عربستان او را عامل ارتباطی خود با جامعه شیعیان مدینه قرار داد. عمری به دفعات توسط حکومت آل سعود محکوم به زندان و اعدام شد و اعدامی نافرجام را نیز از سر گذراند. او نمایندگی مراجع تقلید شیعه در عربستان را به عهده داشت.

عبدالهادی فضلی

مقالهٔ اصلی: عبدالهادی فضلی

عبدالهادی فضلی متوفی ۱۴۳۴ه. ق،از شخصیت‌های تأثیرگذار در منطقه شرقی عربستان . او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی و دارای شخصیت بارز در هر دو عرصه علمی بود. فضلی تالیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی دارد. او از شخصیت شهید محمد باقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رفت.

شیخ حسن الصَفّار

مقالهٔ اصلی: حسن الصفار

متولد ۱۹۵۸م، امام جمعه قطیف و از رهبران شیعیان عربستان است. او در کشورهای مختلف از جمله عراق، ایران و کویت تحصیل و تدریس علوم حوزوی داشته است. صفار در دهه هفتاد و هشتاد میلادی چهره‌ای انقلابی بود. او در سال ۱۹۷۹م از رهبران انتفاضه شرق عربستان بود و پس از آن مجبور به ترک کشورش شد. اما در دهه آخر قرن بیستم و پس از حمله صدام به کویت، موضع‌گیری میهن‌پرستانه‌ی شیخ صفار و هم‌فکرانش، سبب ایجاد ارتباط آنان با حکومت و بازگشت آنان به کشور شد.

شیخ صفار تلاش بسیاری در وحدت و هم‌زیستی دو گروه شیعه و سلفیه انجام داده و معتقد است این نوع ارتباط می‌تواند در شناخت و درک بهتر گروه دیگر کمک کننده باشد.

در نگاه صفار شیعیان هر کشوری، بخشی از وطن خود هستند و نمی‌توان به شیعیان به عنوان جهانی مستقل و نهادی مجزا نگاه کرد. بنابراین برای بهبود اوضاع شیعیان، آنها می‌بایست از هرگونه انزوا و استقلال از جامعه و محیط پیرامون خود کناره‌گیری کنند.

شیخ نزار آل اسماعیل: مدیر مدرسه امام مهدی(عج) وابسته به مرکز جهانی علوم اسلامی

از دیگر روحانیون فعال سعودی می‌توان به سید هاشم الشخص، شیخ توفیق عامر، شیخ فیصل العوامی، سید السلیمان، شیخ مصطفی الموسی، شیخ محمد حسن الحبیب و شیخ عبدالکریم حبیل اشاره نمود.

جریانات و سازمان‌های شیعی

• جنبش مبلغان طلایه‌دار در قطیف

این جنبش در دهه ۱۳۹۰ق (۱۹۷۰م) در کویت و با حمایت آیت‌الله سید محمد حسینی شیرازی و متأثر از اندیشه‌های وی و به ریاست سید محمدتقی مدرسی کار خود را آغاز کرد. شاخه این جنبش در قطیف به رهبری حسن صفار و شیخ توفیق السیف فعالیت خود را در منطقه قطیف آغاز کرد. آنها به پخش کتاب، نشریه و نوارهای صوتی آیت‌الله شیرازی اقدام می‌نمودند و به دنبال ایجاد تغییرات در وضعیت شیعیان بودند.

• سازمان انقلاب اسلامی

جنبش مبلغان طلایه‌دار در قطیف اندکی پس از آغاز فعالیت، کار خود را در قالب یک سازمان جدید به نام سازمان انقلاب اسلامی ادامه داد. این سازمان به جای حمایت از خشونت، خواستار تعلیم و آگاهی‌دادن به توده‌ها بود. این سازمان فعالیت خود را در سال ۱۳۹۵ق علنی کرد.

رهبران سازمان به سهم جوانان و زنان اعتقاد خاصی داشتند. رهبری این سازمان با شیخ صفار بود.

• الحرکة الاصلاحیه

در سال ۱۴۰۸ق رهبری سازمان انقلاب اسلامی تصمیم گرفت تا پس از صدور فرمان عفو عمومی به‌وسیله پادشاه عربستان، بتدریج به کاهش تنش با رژیم سعودی اقدام کند. بدین ترتیب سازمان از یک گزینه افراطی و تهاجمی به دیدگاهی متعادل و مدرن تغییر جهت داد. این تغییر چند دلیل داشت که عبارت بودند از:

1. تغییر شرایط اجتماعی به دلیل پایان یافتن جنگ اول خلیج فارس
2. درک این نکته توسط رهبران سازمان مبنی بر این که شیعیان با توجه به جمعیتشان نمی‌توانند انقلابی موفق را به راه‌اندازند
3. الگوگیری از نمونه ایران با واقعیت جامعه شیعی عربستان تناسب چندانی ندارد

حسن الصفار و نیروهایش حتی برای این که سازمانش متهم به جانب‌داری از حکومت ایران علیه دولت سعودی نشود، تصمیم گرفتند از ایران خارج شوند. و بعد در سال ۱۴۱۲ق. سازمان انقلاب اسلامی برای حذف لحن انقلابی و مذهبی‌اش به «الحرکة الاصلاحیه» تغییر نام داد و فعالیت‌های خود را در قالب‌هایی مسالمت‌جویانه در داخل و خارج عربستان پی‌گیری نمود. نتیجه این اقدام و تغییرات شرایط منطقه‌ای این شد که دولت سعودی حاضر به گفت‌وگو با نمایندگان جنبش شد.

جنبش در این گفت‌گوها از دولت این موارد را درخواست کرد:

1. به رسمیت شناختن مذهب تشیع در کنار مذاهب اهل سنت؛
2. اجازه دادن به شیعیان برای بازسازی مرقد ائمة بقیع و ساخت مساجد؛
3. آموزش دینی شیعی در مناطق شیعه‌نشین؛
4. اجازه انتشار مجلات و جراید شیعی؛
5. تأسیس دادگاه مستقل شیعی برای رسیدگی به دعاوی آنان براساس مذهب جعفری و‌....

دولت عربستان نیز وعده‌هایی داد و تا حدی از حجم فشارها بر شیعیان کاست اما بسیاری از این وعده‌ها تاکنون عملی نشده است.

• حزب‌الله عربستان

این گروه در سال ۱۴۰۷ق به دست تنی چند از روحانیان مشهور، از جمله شیخ هاشم الشکوس، شیخ عبدالرحمن الجُبیل و عبدالجلیل الما، تأسیس شد. حزب‌الله نسبت به مذاکرات با دولت سعودی مخالفت شدیدی نشان داد و تأکید کرد که باورهای اصلی حزب در وهله اول آن است که حکومت سعودی نماینده همه جمعیت عربستان نیست؛ دوم: این حکومت واجد شرایط حکومت بر این کشور نیست؛ سوم: دولت سعودی، فاسد و دروغگوست و چهارم اینکه کل جمعیت عربستان، به‌ویژه شیعیان، باید با یکدیگر همکاری، و روابط خود را تقویت کنند و هوشیارانه برنامه‌های رژیم را زیر نظر بگیرند.

به اعتقاد گروه حزب‌الله حکومت به تعهداتش پای بند نخواهد بود و پیش از آنکه مخالفان از فشار خود بکاهند دولت باید حسن نیت خود را اثبات کند.

• سنت‌گرایان

این گروه کوچک‌ترین گروه‌بندی سیاسی اسلامی شیعیان عربستان است. آنها متشکل از تعداد معدودی از روحانیان مستقل هستند که فاقد هرگونه سازمان دهی اصولی‌اند. جناح محافظه کار در واقع مجموعه‌ای از فتاوای مذهبی صادر شده از سوی سیدابوالقاسم خویی، مرجع عالی‌قدر شیعه در نجف، را دستاویز خود قرار داده بودند، اینها معتقدند که جامعه شیعی در کل باید از سیاست ملی دوری کند و فقط بر امور جامعه شیعی متمرکز گردد.

• شیعیان لیبرال

شیعیان لیبرال سکولار، به همان میزان همتایان سنی خود، اقلیتی تقریباً کوچک در جامعه شیعی هستند. گرچه از میان آنها برخی همچون نبیل الخنیزی توجه‌های ملی و بین‌المللی را به خود جلب کرده‌اند، به‌طور کلی از نفوذ حاشیه‌ای برخوردارند.

فعالیت‌های شیعیان

شیعیان عربستان بویژه شیعیان ساکن در مناطق شرقی(احساء و قطیف) در طی دهه‌های گذشته مجموعه تلاش‌هایی، برای احقاق حقوق خود انجام داده‌اند که تاکنون به نتیجه مطلوب نرسیده است. بخشی از این اقدامات تشکیل سازمان‌ها و اقدامات فرهنگی و تبلیغی بوده است و بخشی دیگر اعتراضات خیابانی بوده است.

تظاهرات شیعیان علیه تبعیض‌های گسترده حکومت سعودی در مقاطعی بسیار چشمگیر بوده است. مهم‌ترین تظاهرات شیعیان در طول دوران حکومت سعودی عبارت است از:

• سال ۱۹۴۸؛ در این سال شیعیان منطقه قطیف به رهبری محمد بن حسین الحرج دست به اعتراض زدند و خواستار جدایی از پادشاهی بودند که به آسانی در هم کوبیده شدند.
• سال ۱۹۷۰؛ در پی برگزاری سلسله تظاهرات در منطقه، گارد ملی به قطیف فرستاده شد. آنان شهر را محاصره و مردم را سرکوب کردند.
• سال ۱۹۷۸؛ در این سال شیعیان دست به تظاهرات زدند که با دخالت نیروهای امنیتی دستگیریها و تلفات گسترده‌ای به دنبال داشت.
• سال ۱۹۷۹؛در روز عاشورای این سال، شیعیان مراسم روز عاشورا را که در عربستان سعودی ممنوع است، برگزار کردند. جمعیت که عکس‌های امام خمینی را در دست داشت، به سوی قطیف و احساء و دیگر آبادی‌های ایالت شرقی حرکت کردند. در درگیری‌های به وجود آمده با گارد ملی، ۳۶ تن از آنان کشته شدند. جمعیت، سه روز تمام در حال طغیان بود. آن‌ها علیه رژیم سلطنتی شعار دادند و از حکومت می‌خواستند به تبعیض علیه شیعیان پایان دهد. پس از بازداشت شدن صدها نفر، سرانجام آرامش در منطقه برقرار شد. دولت فقط چند تن از مقامات دولتی منطقه شرقیه را عزل کرد.ولی به خواسته واقعی آنان یعنی محرومیت زدایی از مناطق شرقیه و تقسیم عادلانه ثروت در این مناطق وقعی ننهاد.
• ۱۹۸۰؛ هزاران نفر از شیعیان شهر قطیف در استان شرقی کشور، در یک راهپیمایی و تظاهرات شورشی و ضد دولتی شرکت کردند. ارتش سعودی این شهر را محاصره نمودند و کلیه تظاهرات کنندگان را به شدت سرکوب کرد و از پای درآورد.

از آن سال به بعد از حجم و میزان فعالیت‌های اعتراضی خیابانی کاسته شد تا این که در پی وقوع بیداری اسلامی سلسله اعتراض‌هایی از سوی شیعیان آغاز شد و حکومت عربستان نیز به مقابله برخاسته است. در این مدت گروه‌های سلفی نیز حملات خود را علیه شیعیان گسترش دادند. یکی از آخرین اقدامات گروه‌های سلفی منفجر کردن یکی از مساجد شیعیان در قدیح بود که طی آن حدود ۲۰ نفر کشته و ۱۰۰ نفر زخمی شدند.

اقدامات دولت سعودی در قبال شیعیان

دولت سعودی به خاطر سیاست‌های مذهبی خود رفتاری تبعیض آمیز علیه شیعیان در پی گرفته و انواع محدودیت‌ها را بر ضد شیعیان اتخاذ کرده است. برخی از محدودیت‌های اعمال شده در مورد شیعیان عبارت است از:

1. دریافت مالیات‌های مختلف از کشاورزان، باغداران، ماهیگیران، نخل‌داران، کارگران، کاتبان و قضات دادگستری در صورتی که از شیعیان باشند.(این مشاغل برای اهل سنت مالیات ندارد)
2. شیعیان موظف‌اند ۵-۸درصد از سود فروش حیوانات خود را به دولت بپردازند.
3. غصب و تملک اراضی شیعیان
4. اهمال‌کاری در ساخت زیربناهای رفاهی و شهری در مناطق محل سکونت شیعیان
5. محروم بودن از آزادی‌های فردی و اجتماعی
6. جلوگیری از استخدام و به‌کارگیری شیعیان در مصادر کلیدی و مشاغل امنیتی و سیاسی جامعه خویش
7. منع انتخاب نمایندگان شیعه در مجالس مختلف کشور
8. ممانعت از تشکیل احزاب و گروه‌های سیاسی
9. اعمال فشار بر گروه‌ها واقشار مختلف بدون دلیل به سبب اتخاذ سیاست شیعی
10. جلوگیری از ارتباط و تعامل شیعیان با سایر شیعیان منطقه و جهان
11. و...

شیعیان در طول این سال‌ها هر چند کوشیده‌اند تا به خواسته‌های خود برسند و این محدودیت‌ها برطرف شوند اما تاکنون موفق نشده‌اند و علاوه بر محدودیت‌ها و فشارهای حکومت، مورد آزار و هجمه گروه‌های سلفی و افراطی تکفیری نیز هستند. محمد بن سلمان(ولیعهد ونخست وزیر عربستان)، پس از ورود به دستگاه قدرت در عربستان سعودی، تغییرات بزرگی را در راهبرد سیاست خارجی عربستان ایجاد کرد. او با خروج از راهبرد سنتی سیاست‌ تدافعی، راهبردی تهاجمی را در قبال ایران و مسائل منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در پیش گرفت.او هم‌چنین اصلاحات داخلی، آموزشی، قضایی و نیز در حوزه قانونگذاری را در دستور کار خودش قرار داده است.

منابع

• «انتقاد شیخ حسن صفار به بخشی از گفتمان شیعی»، سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب:۱۰خرداد ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲۹ دی ۱۳۹۷ش.
• الشیخ، حسین منصور، المسیره الفکریه، بی‌جا، بی‌تا.
• الصفار، حسن، السلفیون و الشیعه نحو علاقه افضل، بیروت، العارف، ۲۰۰۵م.
• صفوی، سید حمزه، عربستان، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۹۴ش.
• عدنان، احمد، «الشيعة في السعودية»، سایت العرب، تاریخ درج مطلب: ۱۵\۳\۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۲۹بهمن ۱۳۹۷ش.
• قدیحی، انیس، «شیعیان عربستان به دنبال چه هستند؟» سایت بی بی سی، تاریخ درج مطلب: ۴فروردین ۱۳۸۸ش، تاریخ بازدید:۲۹ دی ۱۳۹۷ش.