عَرَفات یا عَرَفه، سرزمینی به مساحت هجده کیلومتر مربع در شرق مکه. وقوف در عرفات، یکی از ارکان حج تمتع است و حج‌گزاران باید در روز ۹ ذی الحجه، در صحرای عرفات اقامت کنند. بر اساس روایتی از پیامبر اکرم(ص)، گناهانی وجود دارد که تنها با حضور در عرفات بخشیده می‌شود. امام حسین(ع)، دعای عرفه را در سرزمین عرفات بر زبان جاری کرد.
اطلاعات کلی
عرفات، زمین پهناور و همواری در شرق مکه، با هجده کیلومتر مربع مساحت که امروزه ۲۱ کیلومتر از مکه فاصله دارد.[۱]
جبل الرحمة، در شمال شرقی عرفات قرار دارد[۲] و از همین رو «جبل العرفات»، یعنی کوه عرفات نیز خوانده شده است.[۳]
سرزمین عرفات، از نظر فقهی جزء حرم محسوب نشده است،[۴] با این حال حدود آن در ادوار مختلف تاریخی با استفاده از علائم و تابلوها، به طور دقیق مشخص بوده است.[۵]
بنابر روایات محلی، در زمان حضرت ابراهیم(ع) و ماجرای مهاجرت همسر او هاجر به سرزمین مکه، قوم جُرهُم در عرفات سکونت داشته‌اند.[۶] برخی جغرافی‌نگاران قدیم، عرفات را قریه‌ای کوچک معرفی کرده‌اند.[۷]
دلایل نام‌گذاری
بنابر نوشته محمد بن عبدالرحمن سخاوی، تاریخ‌نگار قرن دهم قمری، کلمه عرفات مانند قصبات (جمع قصبه به معنای ده) است که بر این اساس، به هر بخش از سرزمین عرفات، عرفه گفته می‌شده و عرفات، نام کل منطقه است.[۸]برخی هم معتقدند که عرفات اگر چه جمع است ولی منظور یک سرزمین است به نام عرفه؛ مانند اذرعات که جمع اذرع و نام منطقه‌ای در سوریه است.گفته شده در اصطلاح عرفات و اذرعات از کلماتی است که ملحقِ به جمع می باشند. [۹]
بنابر برخی روایات، هنگامی که جبرئیل، مناسک حج را به ابراهیم پیامبر آموزش داد، در عرفات به او گفت: «أعرَفتَ مناسکَک؟»؛ یعنی «آیا مناسک خود را آموختی؟»، و ابراهیم پاسخ داد: «آری». و بدین جهت، در اشاره به «أ عَرفْتَ» در سؤال جبرئیل، آن منطقه عرفات یا عرفه نامیده شد.[۱۰] برخی منابع، عرفات را محل دیدار و آشنایی آدم و حوا دانسته‌اند.[۱۱] همچنین عرفات مکانی معرفی شده که مسلمانان به پیروی از سنت پدرشان آدم [۱۲] در آن به گناهان خود اعتراف کرده و از خداوند طلب بخشش می‌کنند.[۱۳] شیخ صدوق محدث شیعی قرن چهارم هجری قمری در علل الشرایع از امام صادق(ع) روایت کرده که جبرئیل حضرت ابراهیم را روز عرفه به عرفه برد و چون خورشید زوال کرد به او گفت به گناهانت اعتراف کن (اعترف بذنبک) و مناسک خودت را بشناس و این سرزمین به جهت سخن جبرئیل (اعترف) و اعتراف ابراهیم عرفات نامیده شد. [۱۴]
در قرآن کریم، در آیه ۱۹۸ سوره بقره، هنگام ذکر احکام و آداب حج، از عرفات نام برده شده است.[۱۵]
اهمیت
عرفات، با فریضه حج پیوند دارد[۱۶] و از اماکن مقدس اسلامی است.[۱۷] وقوف در عرفات، از ارکان حج تمتع است و حج بدون آن ادا نمی‌شود؛ بر این اساس، حج‌گزاران باید در روز ۹ ذی الحجه، از ظهر شرعی تا مغرب شرعی در صحرای عرفات اقامت کنند.[۱۸] اهميت حضور در عرفات تا آنجاست که پیامبر(ص) در روایتی فرموده «الْحَجُّ عَرَفَة» حج عرفه است. [۱۹] پیش از اسلام، اهالی مکه به واسطه آنکه خود را اهل حرم و برگزیده می‌دانستند، برخی اعمال، از جمله وقوف در عرفات را انجام نمی‌دادند.[۲۰] بنابر برخی روایات در مجامع حدیثی اهل سنت، پیامبر(ص) در حج‌گزاری قبل از اسلام نیز وقوف در عرفات را انجام می‌داده است.[۲۱]
بنابر روایتی که از پیامبر اسلام نقل شده، خداوند در غروب روز عرفه در برابر ملائکه به کسانی که در عرفات وقوف کرده‌اند، مباهات می‌کند و همه گناهان آنها را می‌بخشد.[۲۲] اقامت و وقوف حج‌گزار در عرفات، مایۀ بخشوده شدن گناهان دانسته شده است؛ بنابر روایتی از پیامبر اکرم(ص)، گناهانی وجود دارند که تنها در عرفات بخشیده می‌شوند.[۲۳] بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، گناهکارترین شخص کسی است که از عرفات بازگردد و گمان کند بخشیده نشده است.[۲۴]
عرفات همچنین در روایات مربوط به دحو الارض، در کنار کعبه و سرزمین منا، از مکان‌هایی است که زمین از آن گسترش یافته است.[۲۵] امام حسین(ع)، دعای عرفه را در حالی بر زبان جاری کرد که از چادر خود در سرزمین عرفات بیرون رفت و در حاشیه چپ کوه عرفات، یعنی جبل الرحمة قرار گرفت.[۲۶]
پانویس
- ↑ پورامینی، «نگرشی بر عرفات»، ص۱۶۴.
- ↑ بروسوی، أوضح المسالک، ۱۴۲۷ق، ص۴۶۸؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۱.
- ↑ کردی، التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ۱۴۲۰ق، ج۱، ۴۹۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۶۴؛ هروی، الإشارات إلی معرفة الزیارات، ۱۴۲۳ق، ص۷۴.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۹ و ۱۳۰؛ ابن الفقیه، البلدان، ۱۴۱۶ق، ص۷۸؛ بروسوی، أوضح المسالک، ۱۴۲۷ق، ص۴۶۸؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۶۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۸۸-۲۸۹ و ۲۹۴.
- ↑ الإستبصار فی عجایب الأمصار، ۱۹۸۶م، ص۳۵.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۵.
- ↑ https://qamus.inoor.ir/fa/1H190F/%D8%A7%D8%B0%D8%B1%D8%B9%D8%A7%D8%AA
- ↑ أزرقی، أخبار مکه، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۶۷؛ فاکهی، أخبار مکة، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۹.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۵؛ بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۲۴۰.
- ↑ المحمدي الري شهري، الحج والعمرة في الكتاب والسنة، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۴۸.
- ↑ سخاوی، البلدانیات، ۱۴۲۲ق، ص۲۲۵.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، منشورات المكتبة الحيدرية، ج۲، ص۴۳۶.
- ↑ «لَیسَ عَلَیکمْ جُناحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکمْ فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ وَ اذْکرُوهُ کما هَداکمْ وَ إِنْ کنْتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّالِّین: اگر هنگام حج طالب روزی خدا باشید، مرتکب گناهی نشده‌اید، و چون از عرفات بازگشتید خدا را در مشعر الحرام یاد کنید، از آن رو که شما را هدایت کرده، در حالی که پیش از آن گمراه بوده‌اید (سوره بقره، آیه ۱۹۸).
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۳۷۶.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۳۷۵.
- ↑ موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۷۳ و ۱۷۴.
- ↑ التلخیص الحبیر، العسقلانی، التالحبیر، ۱۴۱۶ق، ج۲، ص۸۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۲، ص۸۰.
- ↑ مدیرشانه‌چی، «حج پیامبر(ص)»، ص۸۳.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۳۶.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۳۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۱؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۳۰.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۱.
- ↑ عمرانی، «بررسی سند و ذیل دعای عرفه امام حسین(ع)»، ص۶۵.
منابع
- قرآن کریم.
- ابن‌الفقیه، احمد بن محمد، البلدان، تصحیح یوسف الهادی، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۱۶ق.
- ازرقی، ابوالولید، أخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، تصحیح ملحس و رشدی صالح، بیروت، ۱۴۱۶ق.
- الإستبصار فی عجایب الأمصار، مؤلف ناشناخته، تصحیح سعد زغلول عبدالحمید، بغداد، دار الشؤون الثقافیه، ۱۹۸۶م.
- بروسوی، محمد بن علی، أوضح المسالک إلی معرفة البلدان و الممالک،بیروت، دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۷ق.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- پورامینی، محمدامین، «نگرشی بر عرفات»، در مجله میقات حج، ش۱۱ و ۱۲، تابستان ۱۳۷۴ش.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش.
- سخاوی، محمد بن عبد الرحمن، البلدانیات، تصحیح حسام بن محمد قطان،ریاض، دار العطاء، ۱۴۲۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۳ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، منشورات المكتبة الحيدرية ومطبعتها في النجف، بی تا.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
- العسقلانی، احمد بن علی۷ التلخیص الحبیر فی تخریج احادیث الرافعی الکبیر، تحقيق: أبو عاصم حسن بن عباس بن قطب
الناشر: مؤسسة قرطبة - مصر، الطبعة: الأولى، ١٤١٦هـ/١٩٩٥م.
- عمرانی، مسعود، «بررسی سند و ذیل دعای عرفه امام حسین(ع)»، در مجله مشکوة، ش۱۱۰، بهار ۱۳۹۰ش.
- فاکهی، محمد بن اسحاق، أخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، مکه، مکتبه الاسدی، چاپ چهارم، ۱۴۲۴ق.
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، تحقیق و تألیف مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، ج۵، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، ۱۳۹۲ش.
- کردی، محمد طاهر، التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
- المحمدی الری شهری، الحج و العمرة في الكتاب والسنة، قم، ناشر: دار الحديث، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- مدیرشانه‌چی، کاظم، «حج پیامبر(ص)، در مجله میقات حج، ش۲۵ و ۲۶، زمستان ۱۳۷۷ش.
- موسوی شاهرودی، سید مرتضی، جامع الفتاوی مناسک حج: با روشی جدید مطابق با فتاوای ده تن از مراجع عظام تقلید، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۸ق.
- نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
- هروی، علی بن ابوبکر، الإشارات إلی معرفة الزیارات، تصحیح عمر علی، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، ۱۴۲۳ق.