حسن الصفار

حسن الصفار

از رهبران شیعیان عربستان
اطلاعات فردی
نام کامل	حسن بن موسی الصفار
تاریخ تولد	سال ۱۹۵۸م، قطیف
خویشاوندان سرشناس	شیخ رضی الصفار (پدربزرگ)
اطلاعات علمی
استادان	سید محمد شیرازی، حسن حائری أحقافی، سید محمدتقی مدرسی
محل تحصیل	حوزه علمیه نجف، حوزه علمیه قم و کویت
تألیفات	بیش از ۱۳۵ کتاب و مقاله
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	رهبر جنبش مبلغان طلایه‌دار در دهه ۱۹۷۰م • تشکیل سازمان انقلاب اسلامی در شبه جزیره • امام جمعه شهر قطیف
اجتماعی	دعوت به وحدت میان شیعیان و سلفی‌ها
وبگاه رسمی	مکتب سماحة الشیخ حسن الصفار

حسن الصَفّار (متولد ۱۹۵۸م) روحانی شیعه ساکن عربستان، امام جمعه قطیف و از رهبران شیعیان عربستان است. او در کشورهای مختلف از جمله عراق، ایران و کویت تحصیل و تدریس علوم حوزوی داشته است. صفار در دهه ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی چهره‌ای انقلابی داشت و در سال ۱۹۷۹م از رهبران انتفاضه شرق عربستان بود که مجبور به ترک کشورش شد. در دهه آخر قرن بیستم و پس از حمله صدام به کویت، موضع‌گیری میهن‌دوستانه صفار و هم‌فکرانش، سبب بهبود رابطه آنان با حکومت و بازگشت به عربستان شد. او پس از بازگشت به عربستان، رویکرد صلح‌جویانه‌ای با حکومت داشت.

صفار تلاش بسیاری در وحدت و هم‌زیستی دو گروه شیعه و سلفیه انجام داده و معتقد است این نوع ارتباط می‌تواند در شناخت و درک بهتر گروه دیگر کمک‌کننده باشد. در نگاه صفار شیعیان هر کشوری بخشی از وطن خود هستند و نمی‌توان به شیعیان به عنوان جهانی مستقل و نهادی مجزا نگاه کرد؛ بنابراین برای بهبود اوضاع شیعیان، آنها می‌بایست از هرگونه انزوا و استقلال از جامعه و محیط پیرامون خود بپرهیزند.

صفار در مورد برخی از آموزه‌های شیعه دیدگاه‌های خاصی دارد؛ مثلاً درباره تقیه معتقد است با توجه به گسترش آزادی‌های دینی و فکری در کشورهای مختلف،‌ تقیه چندان موضوعیتی پیدا نمی‌کند، یا در موضوع ولایت فقیه معتقد است امروزه ولایت مجموعه‌ای از فقها به‌جای یک فقیه مناسب‌تر است.

زندگی‌نامه

حسن بن موسی الصفار معروف به شیخ حسن الصفار& در سال ۱۹۵۸م در شرق عربستان، شهر قطیف به دنیا آمد. شیخ رضی، پدربزرگ حسن، در نجف تحصیل کرد و از سید کاظم یزدی و محمدحسین کاشف‌الغطاء، وکالت شرعی داشت.

شیخ حسن صفار دروس ابتدائی و متوسطه را در قطیف خواند. در سال ۱۹۷۱م به حوزه علمیه نجف رفت، در سال ۱۹۷۳م به حوزه علمیه قم، و پس از یک سال به حوزه علمیه رسول اعظم در کویت رفت. سه سال در کویت بود و بعد به قطیف بازگشت تا امام جماعت مسجد فتح باشد.

صفار در سال ۱۴۰۰ق برابر با ۱۹۸۰م، به دلیل درگیری‌های سیاسی و انتفاضه منطقه شرقیه، مجبور به ترک کشورش شد و تا ۱۹۸۸م در ایران ماند. در این مدت علاوه بر اشتغال به دروس حوزوی به فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی نیز مشغول بود و همچنین با رادیوی جمهوری اسلامی ایران همکاری داشت. سپس به سوریه و پس از آن به مسقط در عمان رفت.

شیخ حسن صفار در نهایت در سال ۱۹۹۵م به قطیف بازگشت و به فعالیت‌های دینی، اجتماعی و فرهنگی مشغول بوده، و نیز امام جمعه شهر قطیف است.

صفار در شهرهای مختلفی همچون تهران، مسقط، کویت، دمشق و قطیف تدریس داشت. اساتید معروف او سید محمد شیرازی، حسن حائری أحقافی و سید محمدتقی مدرسی بوده‌اند. او همچنین وکالت شرعی از مراجع مختلف همچون سید علی سیستانی، سید محمد شیرازی، فاضل لنکرانی، ناصر مکارم شیرازی، یوسف صانعی و حسینعلی منتظری دریافت کرده است. از صفار بیش از ۱۳۵ کتاب و مقاله به چاپ رسیده که برخی از آن‌ها به زبان‌های دیگر ترجمه شده است.

از انقلابی‌گری تا صلح‌طلبی

صفار رویکردهای مختلفی در مواجهه با حاکمان کشورش، عربستان سعودی، داشته است:

از جنبش مبلغان طلایه‌دار تا انتفاضه منطقه شرقی

شیخ حسن الصفار به همراه شیخ توفیق السیف در دهه ۱۹۷۰م جنبش مبلغان طلایه‌دار (به عربی: حركة الرساليين الطلائع) را در قطیف رهبری می‌کردند. جنبش مبلغان طلایه‌دار در کویت با حمایت سید محمد شیرازی و متأثر از اندیشه‌های وی و به ریاست سید محمدتقی مدرسی کار خود را آغاز کرد و مدرسه رسول‌الاعظم در کویت پایگاه آنان بود.

پس از انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹م صفار به همراه دوستانش گروهی با عنوان سازمان انقلاب اسلامی در شبه جزیره (منظم الثورة الاسلامیة فی جزیرة العرب) تشکیل دادند که به ارائه یک اسلام انقلابی می‌پرداخت. آنان حاکمان عربستان سعودی را منافقانی می‌دانستند که لباس اسلام به تن کرده‌اند.

شیعیان مناطق شرقی عربستان در ماه محرم سال ۱۹۷۹م، عزاداری امام حسین(ع) را به بیرون از حسینیه‌ها و داخل خیابان‌ها کشاندند. این حرکت تبدیل به تظاهرات سیاسی علیه حکومت شد و با شعارهای سیاسی نیز همراه بود.

این تظاهرات به درگیری میان شیعیان و نیروهای نظامی کشیده شد و به کشته و مجروح شدن ده‌ها تن انجامید. در نهایت پس از فروکش‌کردن قیام، بسیاری از رهبران و بزرگان این جنبش مجبور به ترک عربستان شدند که از جمله آن‌ها شیخ حسن الصفار بود. شیعیان از این رویدادها با عنوان انتفاضة المنطقة الشرقیة (انقلاب استان شرقی) یاد می‌کنند.

حرکة الإصلاحیة و سازش با حکومت

پس از حمله صدام حسین به کویت و شمال عربستان در سال ۱۹۹۰م، شیخ صفار و هم‌فکرانش این حمله را محکوم کرده و آمادگی خود را برای دفاع از سرزمین‌شان اعلام کردند. این مواضع مورد توجه مسئولان عربستانی قرار گرفت. این تحول، نوعی آشتی و مصالحه میان آنان به وجود آورد. در دهه آخر قرن بیستم، سازمان انقلاب اسلامی شبه‌جزیره برای حذف لحن انقلابی و مذهبی‌اش به الحرکة الاصلاحیة تغییر نام داد و اعلام کرد خود را جنبشی وطن‌پرست می‌داند. شیخ حسن صفار که از جمله برجسته‌ترین رهبران این گروه بود خواستار تسامح، تساهل و نظام سیاسی مبتنی بر انتخابات آزاد شد.

در نهایت با مذاکره دوطرف و برگزاری کنفرانس‌های صلح و آشتی ملی، زندانیان سیاسی آزاد شدند و تمام شهروندان سعودی خارج از عربستان بدون اینکه مورد تعرض قرار بگیرند به کشور بازگشتند. این آغاز فرایند جدید میان حکومت عربستان و شیعیان بود که با وجود محدودیت‌ها، آزادی‌های نسبی نیز به آنان داده شد.

مشارکت شیخ صفار در دو جلسه اجلاس گفتگوی ملی، دیدگاه‌های مختلفی را برانگیخت. برخی معتقد بودند این اجلاس به شناسایی جامعه شیعه و لزوم احترام به آن منجر شده و برخی دیگر مشارکت صفار در گفتگوی ملی را فقط تأیید کننده نظرات سعودی‌ها دانسته‌اند. با این حال، صفار معتقد است تعامل با دولت ایده شخصی او نیست، بلکه شخصیت‌ها و اندیشمندان شیعه عربستان هم حامی این ایده هستند.

دعوت به وحدت میان شیعیان و سلفی‌ها

شیخ حسن صفار معتقد است که شرائط زمانه به نحوی است که می‌توان به وحدت و نزدیکی اهل‌سنت و شیعیان امیدوار بود. صفار علاوه بر مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها، کتابی در این موضوع با نام «السلفیون والشیعة نحو علاقة أفضل» نوشته و در این کتاب به مسئله وحدت و هم‌زیستی این دو گروه پرداخته است.

گفته شده که صفار ملاقات‌های بسیاری با مسئولان و عالمان سلفی داشته است؛ از جمله ملاقات با بن‌باز، مفتی بزرگ وهابی در عربستان. صفار معتقد است این نوع ملاقات‌ها عموماً اثری مناسب داشته و به دو گروه در شناخت یکدیگر کمک کرده است.

صفار در مقابل برخی گفتارها و رفتارهای روحانیان تندرو وهابی علیه شیعیان و مراجع شیعه، موضع گرفته و از شیعیان و بزرگان آنها دفاع کرده است.

دعوت به میهن‌دوستی

صفار در کتاب «وطن و شهروندی» تلاش کرده از وابستگی‌های قومی، منطقه‌ای و طایفه‌ای فراتر رود تا احساس ملی را به ویژه در میان شیعیان، تقویت کند. او در سخنرانی‌های خود مخاطبان را تهییج می‌کرد تا به وطن خود احترام بگذارند. در این زمینه، گفته شده که احساس شکنندگی و ضربه‌پذیری در میان اقلیت شیعه عربستان، پذیرش موضوعاتی مانند وحدت ملی را محسوس و مورد پذیرش ساخته است.

از دید صفار، اقلیت شیعه باید از هر عملی که آن‌ها را به عنوان یک گروه متعلق به خود و دور از جامعه نشان دهد، دوری کنند. حسن صفار، در سال ۲۰۰۴م که امریکا درباره آزادی دینی و حقوق بشر علیه عربستان بیانیه داد، در مقابل این بیانیه موضع گرفته و دخالت خارجی در مسائل داخلی کشورش را نپذیرفت. او اعلام کرد که شیعیان مانند دیگر مردم مشکلات خود را با کمک حکومت حل خواهند کرد. او در مورد اعدام شیخ النمر در عربستان معتقد بود که در کشورش مشکلاتی وجود دارد و زمانی که افرادی آن‌ها را اعلام می‌کنند، درست نیست حکومت، خود شخص را مشکل بداند و با آن برخورد کند، بلکه باید اصل مشکلات مردم را حل کند.

تقیه و ولایت فقیه

صفار در موضوع ولایت فقیه معتقد است که با توجه به اوضاع زمان و وضعیت مسلمانان، ولایت مجموعه‌ای از فقها به جای یک فقیه مناسب‌تر است. همچنین با قمه‌زنی مخالفت کرده و آن را بدعتی می‌داند که از خارج مذهب وارد آن شده است.

صفار پیرامون تقیه معتقد است با توجه به تغییر شرائط سیاسی و اجتماعی کشورها که آزادی‌های دینی و فکری را گسترش داده است،‌ تقیه چندان موضوعیت پیدا نمی‌کند و تنها در برخی جوامع خاص امکان وقوع دارد.

صفار با تأکید بر تقریب مذاهب معتقد است شیعه و سنی نباید براساس میراث گذشتگان خود مورد ارزیابی قرار گیرند؛ آنان باید قسمت‌های منفی این گذشته را به فراموشی بسپارند و بر نکات مثبت تأکید کنند تا شرائط فعلی را بهبود بخشیده و مسائل را حل کنند.

صفار در سخنرانی‌های خود زنان را به دلیل استقلال در دارایی‌های خود و شرایط علمی و معرفتی‌شان، به حضور بیشتر در فعالیت‌ها و پیشرفت‌های اجتماعی و دینی کشور دعوت می‌کند.