مسجد قُبا نخستین مسجدی است که در اسلام به دست حضرت رسول(ص) تأسیس شد. از این مسجد در آیات ۱۰۸ و ۱۰۹ سوره توبه یاد شده است.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | پیامبر اکرم |
| تأسیس | سال اول قمری |
| کاربری | مسجد |
| مکان | مدینه |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | خلافت عثمان• جمال الدین اصفهانی در ۵۵۵ق • قرن ۸و ۹ قمری • حکومت عثمانی • حکومت سعودی |
موقعیت
مسجد قبا در روستایی به همین نام در ۶ کیلومتری مدینه قرار گرفته است که امروزه این مسجد و روستای مذکور جزو شهر مدینه به شمار می‌آید. علت نامگذاری مسجد به این نام را ساخته شدن مسجد در کنار روستای قبا ذکر کرده‌اند، که خود روستا هم به خاطر دارا بودن چاه معروفی به همین نام، قبا نامیده شده است.[۱]
ورود پیامبر(ص) به قبا و ساخت مسجد
پیامبر(ص) در سال اول هجری، پیش از ورود به مدینه به درخواست مردم ساکن در محله یا منطقه قبا، دستور ساخت این مسجد را صادر کرد. ورود آن حضرت به قبا را دوشنبه، دوازدهم[۲] یا چهاردهم ربیع الاول نوشته و آورده‌اند که او در مدت اقامت یک هفته‌ای خود در قبا مسجدی را با همکاری مسلمانان بنا کرد.[۳]در برخی منابع آمده که ساخت این مسجد به پیشنهاد عمار یاسر بوده[۴]و برخی نوشته‌اند که عمار در ساخت این مسجد نقش اول را داشته و بدین رو، او نخستین فرد در اسلام است که مسجد ساخته است.[۵]
فضایل
- رسول خدا(ص) فرمود: هرکس در خانه خود وضو بگیرد و سپس به مسجد قبا آید و در آن نماز بخواند پاداش یک عمره خواهد داشت.[۶]
- مسجد قبا در نزد حضرت رسول(ص) دارای اهمیت و ارزش خاصی بود. به‌گونه‌ای که در روایتی آمده: حضرت بعد از سکونت در مدینه، هر هفته روزهای شنبه به صورت پیاده یا سواره برای اقامه نماز به مسجد قبا می‌آمدند.[۷]
بازسازی‌ها
بنای مسجد قبا در دوران خلافت عثمان بن عفان تعمیر و گسترش یافت.
دومین دگرگونی در مسجد قبا به دوران عمر بن عبدالعزیز مربوط می‌شود که تا سالیان متمادی به همان شکل باقی ماند.
در سال ۵۵۵ق، جمال الدین اصفهانی وزیر زنگیان موصل فرمان تجدید بنای آن را صادر کرد و بر اساس آن مسجد بازسازی شد.
همچنین در قرن هشتم و نهم هجری قمری، تعمیرات اساسی و تجدید بنای برخی قسمت‌ها صورت گرفت.[۸] بعد از آن در زمان حکومت عثمانی و به ویژه در دوران سعودی گسترش یافته و به چندین برابر رسید.
در حال حاضر مسجد دارای چندین شبستان است که هر کدام گنبد مخصوص دارند.[۹]
مسجد قبا در قرآن
براساس نظر بسیاری از مفسران مراد از مسجدی که در آیه ۱۰۸ توبه که آنجا را برای اقامه نماز، سزاوارتر می‌داند، همان مسجد قبا است[۱۰]:
لَا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَیٰ مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یحِبُّونَ أَن یتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ﴿۱۰۸﴾ (ترجمه:هرگز در آن جا نایست، چرا که مسجدی که از روز نخستین بر پایه تقوا بنا شده، سزاوارتر است که در آن [به نماز] ایستی. [و] در آن، مردانی‌اند که دوست دارند خود را پاک سازند، و خدا کسانی را که خواهان پاکی‌اند دوست می‌دارد.)[توبه–۱۰۸]
آیه مذکور برای مسجد قبا دو ویژگی مهم بیان می‌کند، یکی سزاوارتر بودن اقامه نماز در این مسجد و دیگری وجود مردانی که دوستدار طهارت و پاکی هستند. قرائتی در تفسیر نور نکات دیگری را از ایه استفاده کرده مانند: معرفی مكان‌هاى سالم و مفيد( به عنوان جایگزین) در صورت نهی کردن مردم از رفتن به مکان های فاسد؛ نفش نیت سازندگان در ارزشمندی مکان‌ها؛ زمینه داشتن مسجد برای پاکی از پلیدهای جسمی وروحی؛ ارزشمندی هم‌نشینی با صالحان؛ نقش افراد در ارزشمندی مکان‌ها. [۱۱]
نام دیگر مسجد قبا
هنگامی که نمازگزاران در مسجد قبا در حال خواندن نماز صبح بودند، شخصی خبر آورد که بر پیامبر(س) آیه تغییر قبله نازل شده است و نمازگزاران در میان نماز، به سوی کعبه گشتند[۱۲] و لذا مسجد قبا به «ذو قبلتین» نام گرفت.[۱۳]
پانویس
- ↑ عبدالغنی، المساجد الاثریه فی المدینه النبویه،ص۲۵وبهرام نسب، استوانه نور ص۱۰
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۱،ص۶۳۴
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره،ص۲۲۶
- ↑ المکی الصدیقی، حسن البناء فی فضل مسجد قبا، ۱۴۱۸ق، ص۳۴.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۰۱.
- ↑ ابن کثیر،البدایه والنهایه، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۱۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۸.
- ↑ محمدباقر نجفی، مدینه شناس، ص۱۴تا ۱۶
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ص۱۹۵
- ↑ ابوالفتح رازی، روح الجنان و روح الجنان،ج۶،ص۱۱۱، طباطبایی، همان،ص۶۱۸، سید قطب، فی ظلال القرآن، ص۳۰۵
- ↑ قرائتی، تفسیر نور،۱۳۸۳ش، ج۳، ص۵۰۵.
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۸، ص۱۳۳.
- ↑ غزالی، إحیاء علوم الدین، دار الکتاب العربی، ج۶، ص۱۳۰.
منابع
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
- بهرام نسب، محمدسهیل، استوانه نور(نگاهی به مسجد قبا، نخستین بنیان تقوا)، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، اول، ۱۳۸۳.
- حافظ محمد بن محمود بن النجار، اخبار مدینة الرسول، مکتبة الثقافه، الطبعة الثالثه،۱۴۰۱.
- رازی، ابوالفتح، روح الجنان و روح الجنان، تهران، کتابفروشی اسلامیه، بی‌تا.
- سید قطب، فی ظلال القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعه الخامسه، ۱۳۸۴ه.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان، محمدباقر موسوی همدانی، بنیاد علمی و فکر علامه طباطبایی، ۱۳۶۳.
- غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربی.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، مشعر، دوم، ۱۳۷۴.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۸۳ش.
- محمدباقرنجفی، مدینه شناسی، بی‌نا، بی‌تا، بی‌جا.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی هشتم، ۱۳۸۷.
- المکی الصدیقی، محمدبن علی، حسن البناء فی فضل مسجد قبا، ریاض، دار الشریف للنشر و التوزیع، الطبعه الاولی، ۱۴۱۸ق.
پیوند به بیرون