باب جبرئیل
باب جبرئیل یکی از ورودی‌های اصلی مسجدالنبی در زمان پیامبر(ص) که در بازسازی‌ها محل آن را از جای اصلی، کمی تغییر داده‌اند. این در، مجاور دیوار شرقی مسجدالنبی و شمال شرقی مرقد پیامبر(ص) نزدیک باب النساء قرار دارد. علت نام‌گذاری این در به نام جبرئیل، نزدیک بودن آن به مقام جبرئیل و بنا به روایتی، رفتوآمد جبرئیل از آن بوده است. باب جبرئیل در دوره‌های مختلف بازسازی شده است. برخی فقیهان شیعه، ورود به مسجد النّبی از باب جبرئیل را مستحب دانسته‌اند.
معرفی و اهمیت
باب جبرئیل از درهای اصلی مسجدالنبی از زمان پیامبر اکرم(ص) بوده است.[۱] این در مجاور دیوار شرقی مسجد النبی و شمال شرقی مرقد پیامبر(ص) و نزدیکِ باب النساء قرار دارد.[۲]
گفته شده، جبرئیل برای دیدار پیامبر اکرم(ص) از این در رفتوآمد داشته و همچنین بنابر روایتی، جبرئیل در این مکان به شکل دحیه کلبی در حال گفت‌وگو با پیامبر(ص) دیده شده است.[۳] از علل نام‌گذاری این در به «باب جبرئیل»، نزدیک‌بودن این در به مقام جبرئیل،[۴] و رفتوآمد جبرئیل نزد پیامبر(ص) از این در نام برده شده است.[۵]
نام‌های دیگر
نام‌های دیگری برای این در گفته‌اند، از جمله:
- باب عثمان یا آل‌عثمان: این در روبروی خانه عثمان بن عفان واقع شده بود به‌همین دلیل از آن به عنوان باب عثمان،[۶] یا باب آل‌عثمان،[۷] یاد می‌شود.
- باب جَنائز و باب الجَبر: این در به‌جهت نزدیکی به مکانی که بر جنازه‌ها نماز می‌خواندند، باب الجنائز نامیده می‌شد و چون تشییع‌کنندگان مجبور بودند جنازه‌های خود را از این در بیرون ببرند، باب الجبر نیز خوانده می‌شد.[۸]
فضیلت و استحباب ورود به مسجد از این در
طبق نظر فقهای شیعه ورود به مسجد النبی از باب جبرئیل مستحب است.[۹] بنابر گزارش کتب تاریخی و روایی، پیامبر(ص) بعد از تغییر قبله در سال دوم هجری قمری تمام درهای ورودی مسجد النبی به جز باب جبرئیل را بست و از این در وارد مسجد می‌شد.[۱۰] به گفته فقیهان، شاید یکی از دلایل مستحب‌بودن ورود به مسجد النبی از این در، همین مسئله باشد.[۱۱]
مرمت و تزیین
«باب جبرئیل» در دوره‌های مختلف توسط حاکمان اسلامی، بازسازی و تغیراتی در مکان و نقوش آن ایجاد شده است.
قرون اولیه
نخستین جابه‌جایی پس از غزوه خیبر در سال ۷ قمری صورت گرفت، مکان اولیه در که قسمت پایانی دیوار شرقی خانه حضرت فاطمه(س) و حجره پیامبر بود، حدود چهار متر به سمت شمال تغییر یافت.[۱۲] در گسترش دوره عثمان بن عفان، این در همراه با دیوار شرقی مسجد النبی، حدود سه متر عقب‌تر رفت و محل نخستین آن درون مسجد قرار گرفت.[۱۳] همچنین در دوره مهدی عباسی، سمت راست و چپ باب جبرئیل، عبارت: «عمَل اهلُ حمص» و بر سمت بیرونی، آیات «بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیم• لَقَد جاءَکُم رَسُولٌ مِن اَنفُسِکُم»[۱۴] تا پایان سوره توبه نقش بسته بود.[۱۵]
دوره عثمانیان
عبدالحمید عثمانی در سال ۱۲۰۱ق باب جبرئیل را بازسازی کرد و اطراف آن را با سنگ مرمر تزیین نمود و آیاتی از قرآن و یک بیت شعر را بر بالا و سمت چپ و راست آن نوشت.[۱۶] در سال ۱۲۱۲ق بار دیگر باب جبرئیل به فرمان سلطان سلیم سوم بازسازی شد.[۱۷] باب جبرئیل همچنین در گسترش دوره عبدالمجید عثمانی در سال ۱۲۶۵ق برای آسان ساختن ورود و خروج زائران یا امکان اقامه نماز در بیرون مسجد بسته شد و دری دیگر به موازات آن، حدود سه تا چهار متر پایین‌تر، به سوی شمال، در همان دیوار باز شد. «باب جبرئیل» کنونی همین در است.[۱۸] به‌جای درِ قدیمی، پنجره‌ای نهاده شد تا مکان نخست آن مشخص باشد.[۱۹] آیه: «اِنَّ اللهَ وَمَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَسَلِّمُوا تَسلِیمًا». [۲۰] را با خطی زیبا بر بالای آن نگاشتند.[۲۱]
پانویس
- ↑ مطری، التعریف بما آنست الهجره،۱۴۲۶ق، ص۱۰۳.
- ↑ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۷۹.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء،۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۶.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینه،۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵، قائدان، تاریخ و آثار اسلامی،۱۳۸۶ش، ص۲۱۱.
- ↑ خیاری، تاریخ معالم المدینه، ۱۴۱۹ق، ص۸۹؛ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۸۰.
- ↑ مطری، التعریف بما آنست الهجره،۱۴۲۶ق، ص۱۰۳؛ ابن الضیاء، تاریخ مکه المشرفه،۱۴۲۴ق، ص۲۹۱؛ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۸۰.
- ↑ ابن شبه، تاریخ المدینه،۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۳.
- ↑ شهید اول، الدروس الشرعیه،۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۹؛ طرابلسی، المهذب،۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۷۵.
- ↑ حلبی، السیرة الحلبیه،۱۴۰۰ق، ج۱، ص۵۳؛ مطری، التعریف بما آنست الهجره، ۱۴۲۶ق، ص۱۰۳؛ ابن الضیاء، تاریخ مکة المشرفه،۱۴۲۴ق، ص۲۹۱.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه،۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۶۶؛ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۳۹۷؛ سید بکری دمیاطی، اعانة الطالبین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۵۵-۳۵۶.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۳-۲۱۴.
- ↑ قائدان، تاریخ و آثار اسلامی،۱۳۸۶ش، ص۲۱۳-۲۱۴.
- ↑ سوره توبه، آیه۱۲۸.
- ↑ حربی، المناسک،۱۴۰۱ق، ص۱۴۴.
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۶۲۵.
- ↑ انصاری، تعمیر و توسعه مسجد نبوی،۱۳۷۸ش، ص۱۵۵.
- ↑ خیاری، تاریخ معالم المدینه،۱۴۱۹ق، ص۹۰-۹۱.
- ↑ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۷۹. صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین،۱۴۲۴ق، ج۴، ص۶۲۵.
- ↑ احزاب، آیه۵۶.
- ↑ رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج۱، ص۴۷۹. صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین،۱۴۲۴ق، ج۴، ص۶۲۵.
منابع
- ابن شبه، تاریخ المدینة المنوره، به کوشش شلتوت، قم،دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
- الحربی، المناسک و اماکن طرق الحج، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق.
- الحلبی، السیرة الحلبیه، بیروت،دار المعرفه، ۱۴۰۰ق.
- الدمیاطی، السید البکری، اعانة الطالبین، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
- المهذب، ابن براج طرابلسی، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۶ق.
- النجار، محمد بن محمود، الدرة الثمینة فی اخبار المدینه، به کوشش شکری، بیروت، دار الارقم.
- انصاری، ناجی محمد حسن، تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۸ش.
- بیهقی، دلائل النبوه، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق.
- خیاری، احمدیاسین، تاریخ معالم المدینة المنوره، ریاض، ۱۴۱۹ق.
- رفعت پاشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه.
- سمهودی، علی بن عبد الله بن أحمد الحسنی الشافعی، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
- شهید اول، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- صدوق، من لا یحضره الفقیه، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- فیض کاشانی، محسن، مفاتیح الشرائع، قم، مکتبة النجفی.
- قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- محمد ابن الضیاء، تاریخ مکة المشرفه، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
- محمد بن احمد، رحلة ابن جبیر، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م.
- مطری، محمد،، التعریف بما آنست الهجره، به کوشش الرحیلی، ریاض،دار الملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق.
- واقدی (م،۲۰۷ق)،المغازی، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.