مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) مسجدی در شهر مدینه و در منطقه مناخه که پیامبر اکرم(ص) در سال ششم هجرت در آنجا نماز اعیاد را اقامه کرد. این مسجد در زمان عمر بن عبدالعزیز در سال ۸۷ق ساخته شد و در قرون مختلف نیز تعمیر گردیده است. بنا بر گزارش منابع تاریخی، امام علی(ع) در زمان محاصره عثمان در این مکان، نماز عید را خواند. حُجاج نیز در ایام حج برای اقامه نماز به این مکان می‌روند.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | قرن اول هجری قمری |
| کاربری | مسجد |
| مکان | مدینه |
| مشخصات | |
| مساحت | ۸۸۲ مترمربع |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| سبک | اسلامی |
| بازسازی | در قرن‌های مختلف |
این مسجد چندین بار در سال‌های مختلف بازسازی شده است، تا اینکه در سال ۱۴۱۱ق به‌طور کامل تخریب و بازسازی شد. مساحت فعلی این مسجد ۸۸۲ متر مربع و نسبت به بنای قدیمی، بسیار بزرگ‌تر است. مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) در امتداد جنوب غربی مسجد النبی و نزدیک به مسجد غمامه واقع شده است.
مسجد دیگری نیز به همین نام در دامنه کوه سَلْع مدینه (در جنوب مسجد سلمان فارسی) قرار دارد که در محل عبادت امام علی(ع) در جنگ خندق بنا شده است.
تاریخچه و جایگاه
طبق نقل منابع تاریخی، پیامبر اکرم(ص) پس از ورود به مدینه هر ساله نمازهای عید فطر، قربان و یا باران[۱] را در منطقه مَناخه در یک فضای باز و بدون دیوار اقامه می‌کردند،[۲] که امروزه به آن مسجد مُصَلّا گفته می‌شود.[۳] به‌گفته مورخان، پیامبر(ص) نمازهای عید را در قسمت‌های مختلف مناخه اقامه می‌کرد[۴] و در سال ششم هجرت (ششمین) نماز عید را در مکانی خواند که به‌نام مسجد علی بن ابی‌طالب نامیده شد.[۵] بنابر قول دیگری، پیامبر(ص) دو سال نماز عید را در این مکان اقامه کرد.[۶]
به گزارش مورخان، امام علی(ع) نیز در زمان محاصره عثمان توسط مخالفانش، در این مکان، اقامه نماز عید کرد.[۷] به‌گفته علی‌اصغر قائدان نویسنده کتاب تاریخ آثار اسلامی مکه و مدینه، مسلمانان برای بزرگداشت و حفظ جایگاه و محل نماز پیامبر(ص)، مساجد متعددی در مناخه ساختند[۸] و مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) به عنوان مسجد عیدگاه[۹] در زمان عمر بن عبدالعزیز در سال ۸۷ هجری قمری ساخته شد.[۱۰] این مسجد در امتداد جنوب غرب در فاصله ۳۰۰ متری مسجد النبی(ص) و ۱۲۲ متری مسجد غمامه قرار دارد.[۱۱] در ایام حج، حجاج برای اقامه نماز به این مسجد می‌روند.[۱۲]
تجدید بنا
به‌گفته رسول جعفریان مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) در قرون مختلف، مکرّر تعمیر می‌شد.[۱۳] این مسجد در قرن نهم قمری، رو به تخریب رفت و زائرانی که در آن نواحی از دنیا می‌رفتند در همان‌جا دفن می‌شدند.[۱۴] تا اینکه در سال ۸۸۱ق توسط امیر مدینه، زین‌الدین ضیغم منصوری تعمیر شد.[۱۵] حکمرانان دوره عثمانی اهتمامی خاصی به تعمیر و حفظ مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) داشتند.[۱۶] طبق گزارش شیعه‌نیوز، در سال ۱۲۹۶ق در زمان «سلطان عبدالمجید اول» دوباره بازسازی شد.[۱۷] در سال‌های اخیر بنای کُهن این مسجد تخریب و در سال ۱۴۱۱ق به صورت کامل و سه برابر بنای قبلی در مساحت ۶۹۰ متر مربع بازسازی شد.[۱۸]
معماری مسجد
مساحت فعلی علی بن ابی‌طالب ۸۸۲ متر مربع است.[۱۹] بنای این مسجد، مستطیل‌شکل بوده و طول آن از شرق به غرب به ۳۵ متر و عرض آن به ۹ متر می‌رسد. این مسجد دارای یک رواق است که از دو جهت غرب و شرق به حجره‌ای کوچک می‌رسد. دری از سمت شمالی به سمت صحن مستطیل شکل باز می‌شود و سقف رواق آن دارای پنج گنبد است و بالای آن گنبد محراب قرار دارد.[۲۰] محراب به سمت قبله متمایل است و سه متر ارتفاع دارد و مناره مسجد در بخش شرقی مسجد نزدیک در ورودی واقع شده است و ارتفاع بلندی دارد. این مسجد از سنگ بازلت ساخته شده و با ورق سفید و آهک پوشیده شده و دیوار شرقی آن با سنگ سیاه پوشیده شده است.[۲۱]
مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) در دامنه کوه سَلع
در شمال غربی مدینه در دامنه کوه سلع تعدادی مسجد قرار دارد که آنها را مساجد فتح می‌نامند.[۲۲] فرماندهان سپاه اسلام که در جنگ خندق در چند نقطه کوه سلع مستقر شده بودند و به روایت د‌یگر در آن مکان نماز خواندند و بعدها مساجدی در محل عبادت آنها ساختند. یکی از آن مساجد، مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) است که در جنوب مسجد سلمان فارسی قرار دارد.[۲۳] طبق نقل حضرت علی(ع) در شب‌های جنگ خندق در این مکان نماز خوانده و از مدینه پاسداری می‌کرد.[۲۴]
پانویس
- ↑ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۶.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۷.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۷.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م، ج۳، ص۴؛ ابن شبة، تاریخ المدینة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۷.
- ↑ غروی قوچانی و خویلد، «مساجد تاریخى مدینه منوره»، ص۱۱۸.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء، ۲۰۰۶م،قم، ج۳، ص۶.
- ↑ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۶.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۷.
- ↑ «دَر بسته مسجد حضرت علی (ع) در مدینه»، خبرگزاری ایسنا؛ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹.
- ↑ مسجد امام علی بن ابی‌طالب(ع) در مدینه منوره، خبرگزاری رسا.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹.
- ↑ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۹.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۰.
- ↑ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۹.
- ↑ «مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) غربتکدهای در مدینه منوره»، شیعه نیوز.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۰؛ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۵۹.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۰.
- ↑ «مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) غربتکدهای در مدینه منوره»، شیعه‌نیوز.
- ↑ «مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) غربتکده ای در مدینه منوره»، شیعه نیوز.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۰ش، ص۳۲۰.
- ↑ قائدان، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، ۱۳۸۹ش، ص۲۶۴.
- ↑ قمی، سفینة البحار، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۷۹.
منابع
- ابن‌شبة، عمر، تاریخ المدینة، تحقیق: محمد شلتوت، جدة، بی‌نا، ۱۳۹۹ق.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۰ش.
- سمهودی، علی بن عبدالله، وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی، تحقیق: خالد عبدالغنی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- غروی قوچانی، یوسف و عبدالرحمان خویلد، «مساجد تاریخى مدینه منوره»، در مجله میقات حج، شماره ۲۰، تابستان ۱۳۷۶ش.
- قائدان، اصغر، تاریخ آثار اسلامی مکه مکرمه و مدینه منوره، قم، مؤسسه فرهنگی هنری مشعر، چاپ یازدهم، ۱۳۸۹ش.
- قمی، عباس، سفينة البحار، قم، اسوه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- «مسجد امام علی بن ابی‌طالب(ع) در مدینه منوره» خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۳۰ مهر ۱۴۰۳.
- «مسجد علی بن ابی‌طالب(ع) غربتکدهای در مدینه منوره»، شیعه نیوز، تاریخ درج مطلب: ۸ شهریور ۱۳۹۴ش، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر۱۴۰۳ش.
- منقری، نصر بن مزاحم، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، قم، مكتبة آيةالله المرعشی النجفی، بی‌تا.