ابطح
اَبْطَح (مُحَصّب)، ناحیه‌ای بین مکه و منا، بر سر راه مدینه، است. طبق روایات اسلامی در این مکان حضرت آدم به امر جبرئیل، شیطان را با سنگ راند. عبدالمطّلب جدّ پیامبر اسلام(ص) را که ابوالبطحاء و سید البطحاء گفته‌اند، به علّت انتساب به قصّی و بطاح است.
معنای بطحاء
این واژه در لغت به معنی اعماق دره، مسیل آکنده از سنگ‌ریزه و زمین فراخ آمده است.[۱]
جغرافیا
ابطح، ناحیه‌ای بین مکه و منا، بر سر راه مدینه است که در یک فرسخی شهر مکه قرار دارد. از یک سوی به کوه حُجون و بطن وادی و از جانب دیگر به مسجد سلسبیل محدود است.[۲] به گفته بکری، ابطح منطقه‌ای است در شمال مکه که هر وقت سیل جاری می‌شود همه آن را فرا می‌گیرد[۳] و منزلگاه (خَیف) بنی کنانه بوده است.[۴]
این ناحیه را بدان سبب ابطح خوانده‌اند که هموار یا بستر سیل بوده است. در منابع تاریخی و جغرافیایی آن را اَباطِح و بَطحاء نیز نامیده‌اند و همچنین محصّب، از آن رو که پر از سنگ ریزه و شن است.[۵]
انتساب عبدالمطلب به ابطح
طبق روایات در این مکان بود که حضرت آدم به امر جبرئیل، شیطان را با سنگ ریزه زد.[۶]
عبدالمطّلب جدّ رسول خدا(ص) را که ابوالبطحاء و سید البطحاء گفته‌اند، نیز به علّت انتساب به قصّی و بطاح است[۷] و پیامبر اسلام(ص) را که ابطحی نامیده‌اند به دلیل انتسابش به عبدالمطلب و سکونت در بطحاء بوده است.[۸]
سابقه تاریخی
در دوران جاهلیت
در دوره جاهلیت، قُصَی بن کلاب بن مرّة بن لؤی از نیاکان حضرت محمد(ص) خاندان قریش را که در حجاز پراکنده بودند، گرد آورد و بر سر ریاست بر کعبه و مکه با قبایل خُزاعه و بنی بکر در ابطح جنگید. عدّه بسیاری از دو طرف کشته شدند و سرانجام کار به مصالحه انجامید و یعمر بن کعب بن لیث از بزرگان عرب بین آنان داوری کرد که در نتیجه سیادت و امارت مکه به قصّی داده شد و قبایل خُزاعه و بنی بکر از مکه کوچ کردند. قصّی خاندان قریش را به دو دسته تقسیم کرد: دسته‌ای را در ابطح فرود آورد که به قریش بِطاح شهرت یافتند.این ناحیه تیره‌های عدی، جُمَح، تَیم، سَهم، مخزوم، اسد، زُهره، عبدمناف، عبدالدار، عبدالعزی، امیه و هاشم را در برمی‌گرفت.[۹] دسته دوم در ظَهرِ (بیرون) مکه سکنی گزیدند که به قریش ظواهر مشهور شدند.[۱۰]
بوستان‌های سبز و خرم و مناطق خوش آب و هوا بطحاء را تفرجگاه قریشیان ساخته بود. وجود چاه‌های فراوان چون چاه بذَّر که به دست هاشم بن عبد مناف، و نیز چاه خم و طوی که به وسیله عبد شمس بن عبد مناف در آنجا حفر شده بود، نه تنها به آبادانی بطحاء کمک کرد، بلکه در موسم حج، موجبات رفاه و آسایش حُجاج را فراهم می‌ساخت.[۱۱]
در دوران پیامبر(ص)
- پیامبر اکرم(ص) در این منطقه پرورش یافت[۱۲]
- نخستین باری که پیامبر(ص) به دستور پروردگار دعوت خود را آشکار ساخت، در ابطح بود.[۱۳]
- در ۷ق /۶۲۸م رسول خدا(ص) پس از صلح حدیبیه برای گزاردن عمره مفرده به مکه رفت. نقل شده است که وی در هیچ منزلی فرود نیامد مگر در ابطح.
- پیامبر در فتح مکه نیز در ابطح منزل کرد و مردم مکه در آنجا با وی بیعت کردند.[۱۴]
- پیامبر در همان جا بود که به مصاف قبیله هوازن شتافت.[۱۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نک: یاقوت،ج۱، ص۶۶۲
- ↑ ازرقی، اخبار مکة، ج۲، ص۱۲۹
- ↑ بکری، ۱/۲۵۷
- ↑ ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۰
- ↑ ابن کثیر، تقویم البلدان، صص۸۰-۸۱
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۶
- ↑ نویری، تقویم البلدان، ج۱۶، صص۴۰-۴۲
- ↑ حمیری، الرّوض المعطار، ص۷
- ↑ دمشقی، ص۴۲۷؛ عبدالمؤمن، ج۱،ص۲۰۳؛ ابن عبدالمنعم، ص۷
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۷۱
- ↑ ازرقی، ج۲، ص۱۷۶و۲۲۴؛ ابن عبدالمنعم، ۲۲۱؛ علی، ج۴، ص۶۵
- ↑ نگاه کنید:ابن سعد، ج۱، ص۷۶
- ↑ یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۴
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۱۲۲، ج۸، ص۲۳۶
- ↑ ابن سعد، ج۲(۱)، ص۱۱۱و۱۱۲
منابع
- ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت،
- دارصادر؛ ابن کثیر، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
- ازرقی، محمد، اخبار مکة، به کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۷ق.
- حمیری، محمد، الرّوض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۰م.
- نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب، قاهره، ۱۳۷۴ق.
- یاقوت، بلدان، بیروت، ۱۳۷۴ق /۱۹۵۵م.
- یعقوبی، احمد، البلدان، به کوشش محمد صادق بحر العلوم، نجف، ۱۳۳۷ق.
- یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دایرة المعارف بزرگ اسلامی