ابطح

مقاله قابل قبول
رده ناقص
بدون جعبه اطلاعات
بدون عکس
عدم رعایت شیوه‌نامه ارجاع
کپی‌کاری از منابع خوب
شناسه ناقص
از ویکی شیعه

اَبْطَح (مُحَصّب)، ناحیه‌ای بین مکه و منا، بر سر راه مدینه، است. طبق روایات اسلامی در این مکان حضرت آدم به امر جبرئیل، شیطان را با سنگ راند. عبدالمطّلب جدّ پیامبر اسلام(ص) را که ابوالبطحاء و سید البطحاء گفته‌اند، به علّت انتساب به قصّی و بطاح است.

معنای بطحاء

این واژه در لغت به معنی اعماق دره، مسیل آکنده از سنگ‌ریزه و زمین فراخ آمده است.[۱]

جغرافیا

ابطح، ناحیه‌ای بین مکه و منا، بر سر راه مدینه است که در یک فرسخی شهر مکه قرار دارد. از یک سوی به کوه حُجون و بطن وادی و از جانب دیگر به مسجد سلسبیل محدود است.[۲] به گفته بکری، ابطح منطقه‌ای است در شمال مکه که هر وقت سیل جاری می‌شود همه آن را فرا می‌گیرد[۳] و منزلگاه (خَیف) بنی کنانه بوده است.[۴]

این ناحیه را بدان سبب ابطح خوانده‌اند که هموار یا بستر سیل بوده است. در منابع تاریخی و جغرافیایی آن را اَباطِح و بَطحاء نیز نامیده‌اند و همچنین محصّب، از آن رو که پر از سنگ ریزه و شن است.[۵]

انتساب عبدالمطلب به ابطح

طبق روایات در این مکان بود که حضرت آدم به امر جبرئیل، شیطان را با سنگ ریزه زد.[۶]

عبدالمطّلب جدّ رسول خدا(ص) را که ابوالبطحاء و سید البطحاء گفته‌اند، نیز به علّت انتساب به قصّی و بطاح است[۷] و پیامبر اسلام(ص) را که ابطحی نامیده‌اند به دلیل انتسابش به عبدالمطلب و سکونت در بطحاء بوده است.[۸]

سابقه تاریخی

در دوران جاهلیت

در دوره جاهلیت، قُصَی بن کلاب بن مرّة بن لؤی از نیاکان حضرت محمد(ص) خاندان قریش را که در حجاز پراکنده بودند، گرد آورد و بر سر ریاست بر کعبه و مکه با قبایل خُزاعه و بنی بکر در ابطح جنگید. عدّه بسیاری از دو طرف کشته شدند و سرانجام کار به مصالحه انجامید و یعمر بن کعب بن لیث از بزرگان عرب بین آنان داوری کرد که در نتیجه سیادت و امارت مکه به قصّی داده شد و قبایل خُزاعه و بنی بکر از مکه کوچ کردند. قصّی خاندان قریش را به دو دسته تقسیم کرد: دسته‌ای را در ابطح فرود آورد که به قریش بِطاح شهرت یافتند.این ناحیه تیره‌های عدی، جُمَح، تَیم، سَهم، مخزوم، اسد، زُهره، عبدمناف، عبدالدار، عبدالعزی، امیه و هاشم را در برمی‌گرفت.[۹] دسته دوم در ظَهرِ (بیرون) مکه سکنی گزیدند که به قریش ظواهر مشهور شدند.[۱۰]

بوستان‌های سبز و خرم و مناطق خوش آب و هوا بطحاء را تفرجگاه قریشیان ساخته بود. وجود چاه‌های فراوان چون چاه بذَّر که به دست هاشم بن عبد مناف، و نیز چاه خم و طوی که به وسیله عبد شمس بن عبد مناف در آنجا حفر شده بود، نه تنها به آبادانی بطحاء کمک کرد، بلکه در موسم حج، موجبات رفاه و آسایش حُجاج را فراهم می‌ساخت.[۱۱]

در دوران پیامبر(ص)

  • پیامبر اکرم(ص) در این منطقه پرورش یافت[۱۲]
  • نخستین باری که پیامبر(ص) به دستور پروردگار دعوت خود را آشکار ساخت، در ابطح بود.[۱۳]
  • در ۷ق /۶۲۸م رسول خدا(ص) پس از صلح حدیبیه برای گزاردن عمره مفرده به مکه رفت. نقل شده است که وی در هیچ منزلی فرود نیامد مگر در ابطح.
  • پیامبر در فتح مکه نیز در ابطح منزل کرد و مردم مکه در آنجا با وی بیعت کردند.[۱۴]
  • پیامبر در همان جا بود که به مصاف قبیله هوازن شتافت.[۱۵]

جستارهای وابسته

بطحاء

پانویس

  1. نک: یاقوت،ج۱، ص۶۶۲
  2. ازرقی، اخبار مکة، ج۲، ص۱۲۹
  3. بکری، ۱/۲۵۷
  4. ازرقی، اخبار مکه، ج۲، ص۱۳۰
  5. ابن کثیر، تقویم البلدان، صص۸۰-۸۱
  6. یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۶
  7. نویری، تقویم البلدان، ج۱۶، صص۴۰-۴۲
  8. حمیری، الرّوض المعطار، ص۷
  9. دمشقی، ص۴۲۷؛ عبدالمؤمن، ج۱،ص۲۰۳؛ ابن عبدالمنعم، ص۷
  10. ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۷۱
  11. ازرقی، ج۲، ص۱۷۶و۲۲۴؛ ابن عبدالمنعم، ۲۲۱؛ علی، ج۴، ص۶۵
  12. نگاه کنید:ابن سعد، ج۱، ص۷۶
  13. یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۲۴
  14. ابن سعد، طبقات الکبری، ج۱، ص۱۲۲، ج۸، ص۲۳۶
  15. ابن سعد، ج۲(۱)، ص۱۱۱و۱۱۲

منابع

  • ابن سعد، محمد، طبقات الکبری، به کوشش احسان عباس، بیروت،
  • دارصادر؛ ابن کثیر، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
  • ازرقی، محمد، اخبار مکة، به کوشش رشدی صالح ملحس، مکه، ۱۳۵۷ق.
  • حمیری، محمد، الرّوض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۰م.
  • نویری، شهاب الدین احمد، نهایة الارب، قاهره، ۱۳۷۴ق.
  • یاقوت، بلدان، بیروت، ۱۳۷۴ق /۱۹۵۵م.
  • یعقوبی، احمد، البلدان، به کوشش محمد صادق بحر العلوم، نجف، ۱۳۳۷ق.
  • یعقوبی، تاریخ، بیروت، ۱۳۷۹ق.

پیوند به بیرون