نخاوله
نُخاوِلِه طایفه‌ای از اعراب مدینه که به تشیع شهرت دارند و در منابع تاریخ مدینه و سفرنامه‌های حج بسیار از آنها یاد شده است. به سبب قرابت مذهبی میان این طایفه و زائران ایرانی، از دیرباز روابط خوبی میان آنها برقرار بوده است.
نام قوم
گویا کلمه نخاوله (برگرفته شده از نخل) به پیشه و اشتغال این قوم اشاره دارد. نخاوله بیشتر از طریق کار در نخلستان‌های مدینه، مخارج زندگی خویش را تامین می‌کرده‌اند. به این قوم، «نخلیون» نیز می‌گویند.[۱]
در یک سفرنامه حج به قلم نویسنده‌ای ناشناخته، از نخاوله با عنوان «خزیری» یاد شده که لباس‌هایی به رنگ آبی می‌پوشیده و در مزارع اهل سنت به کارگری مشغول بوده‌اند.[۲]
وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی
این طایفه به سبب مذهب خویش، در بسیاری از دوره‌ها با اذیت و آزار معتصبان مذهبی رو به رو بوده‌اند. در برخی منابع نسبت‌های ناروایی نیز به آنها زده شده[۳] ولی هیچ دلیل تاریخی بر این ادعا در دست نیست. صبری پاشا ضمن ذکر نسبت‌هایی که سندی تاریخی بر درستی آنها وجود ندارد، می‌گوید نخاوله شیعه‌اند و از این رو در میان آنها کسانی با نام بزرگان اهل سنت به هیچ وجه دیده نمی‌شود و با مردم دیگر اختلاط ندارند و ازدواج‌های آنها درون‌گروهی است.[۴]
بسیاری از تاریخ‌نگاران مکه و مدینه نسبت یادشده به نخاوله را ناروا و با انگیزه‌های سیاسی می‌دانند. از جمله، احمد سباعی، مورخ نامدار اهل عربستان معتقد است که این شایعات از سوی حکومت عثمانی با انگیزه تفرقه‌افکنی میان مردم عربستان ترویج شده و فاقد اصل و سند تاریخی است.[۵]
بنابر بسیاری از منابع، نخاوله وضعیت اقتصادی مناسبی نداشته‌اند.[۶] بسیاری از زائران ایرانی که به مدینه مشرف می‌شده‌اند، نذوراتی به نخاوله اختصاص می‌داده و به آنان کمک مالی می‌کرده‌اند. سکونت زائران ایرانی در خانه‌های نخاوله در ایام اقامت و زیارت نیز درآمدی برای آنان در پی می‌آورده است.[۷]
نخاوله در مدینه بانی مجالس مذهبی شیعی، از جمله عزاداری محرم و صفر بوده‌اند. بنابر گزارش‌های متعدد، زائران شیعه از جمله ایرانیان و هندیان که در ایام محرم و صفر به مدینه مشرّف می‌شده‌اند، در این مجالس شرکت می‌جسته‌اند.[۸]
برخی عالمان دینی شیعی در میان نخاوله پرورش یافته‌اند. محمدعلی العمری از رهبران مذهبی تاثیرگذار و فعال حقوق شیعیان عربستان، از این طایفه بود. اجداد وی به سبب آنکه در کنار فعالیت‌های علمی و دینی به کشاورزی مشغول بودند به نخاوله به معنای خرماداران شهرت داشتند. در عین حال نسب شیخ عمری به عثمان بن سعید عمری یکی از نواب اربعه امام زمان(عج) و فرزند او محمد بن عثمان عمری می‌رسد و در نهایت سلسله وی به قبيله خزرج يكی از دو قبیله مهم مدینه ختم میشود.[۹] [۱۰] محل سکونت، محل کار و مزرعه شیخ عمری که حسینیه شیعیان مدینه نیز در میان آن بود، همگی در منطقه نخاوله واقع شده است. فعالیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی شیخ عمری طی چند دهه، سبب شده او به عنوان زعیم شیعیان مدینه شناخته شود.[۱۱]
جمعیت و محل زندگی
شمار دقیق جمعیت نخاوله در دوره‌های تاریخی و این که از چه زمانی در مدینه با این نام شهرت یافتند، دانسته نیست. بنابر گزارش تحفةالحرمین سفرنامه حج نایب الصدر شیرازی جمعیت آنها در اوایل قرن ۱۴ قمری(۱۳۰۵ق) بالغ بر دو هزار نفر بوده و در حومه شهر مدینه زندگی می‌کرده‌اند[۱۲] ولی ایوب صبری پاشا، جمعیت آنها را در قرن ۱۴هجری قمری، دوازده هزار نفر دانسته است.[۱۳] به نقل یک منبع، محله نخاوله در پشت حصار متصل به خندق مدینه بوده است.[۱۴]
روابط با ایرانیان
نخاوله در طول قرن‌ها، میزبان زائران شیعه در مدینه بوده‌اند.[۱۵] نظر به قرابت مذهبی میان نخاوله و ایرانیان، از دیرباز روابط و مناسبات نیکی میان آنها بر قرار بوده است. تا پیش از آن که سازمانی ویژه برای ساماندهی امور و حج و زیارت و اسکان حج‌گزاران و زائران ایرانی از سوی دولت ایران تشکیل شود، ایرانیان هنگام حضور در مدینه ترجیح می‌داده‌اند در محله نخاوله اقامت و محل اسکان خود را از آنها اجاره کنند. این امر جدا از قرابت مذهبی، گویا در امنیت آنها هم دخیل بوده است.
پانویس
- ↑ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۵، ۲۱۰.
- ↑ جعفریان، ص۸۰۷.
- ↑ برای نمونه نک: صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین، ۵، ۲۱۰.
- ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ۵، ۲۱۰.
- ↑ نک: تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه (۱۳۴۴ ق)، سباعی، ص۱۳۶.
- ↑ جعفریان، ص۸۰۷.
- ↑ برای نمونه: هسته‌ای اصفهانی، ص۷۰۲؛ نایب الصدر شیرازی، ص۳۸۰-۳۸۳؛ حسینی، ۵۸۰؛ فراهانی، ص۲۲۰
- ↑ قشقایی، ص۴۶۲، ۴۵۹، ۴۶۰؛ مرجانی آئین کلائی، ص۷۷۷.
- ↑ حسينيه شيعيان مدينه، محل نيايش با پروردگار، خبرگزاری حج و زیارت.
- ↑ گفت‌و‌گوی منتشر‌نشده‌ای با فرزند شیخ عمری، پایگاه خبری تحلیلی فردا.
- ↑ الشيعة النخليون اصرار رغم تكالب الأعداء، نشریه ماهیانه صدی المهدی.
- ↑ نایب الصدر شیرازی، ص۳۸۰-۳۸۳.
- ↑ موسوعة مرآة الحرمین، ۵، ۲۱۰.
- ↑ حسینی، ص۵۸۴.
- ↑ صبری پاشا، موسوعةالحرمین، ۵، ۲۱۱.
منابع
- جعفریان، رسول، «سفرنامه حج ابوالقاسم مرجانی آئین کلائی»، تهران، نشر علم، اول، ۱۳۸۹ش.
- جعفریان، رسول، «تحفة الحرمین و سعادة الدارین: سفرنامه حج نوشته محمدمعصوم نایب الصدر شیرازی»، همان.
- جعفریان، رسول، «سفرنامه حاج ایازخان قشقایی»، همان.
- جعفریان، رسول، «سفرنامه مکه معظمه؛ نوشته میرزا داود حسینی»، همان.
- جعفریان، رسول، «سفرنامه مکه: گزارش سفر حج نوشته نویسنده ناشناخته»، همان.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین و جزیرة العرب،دار الافاق العربیه، قاهره، ۱۴۲۴ ه. ق.
- سباعی، احمد، تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه(۱۳۴۴ ق)، ترجمه رسول جعفریان، نشر مشعر، تهران، ۱۳۸۵ش.
- حسينيه شيعيان مدينه، محل نيايش با پروردگار، خبرگزاری حج و زیارت.
- گفت‌و‌گوی منتشر‌نشده‌ای با فرزند شیخ عمری، تاریخ انتشار: ۶ بهمن ۱۳۸۹ش.
- الشيعة النخليون اصرار رغم تكالب الأعداء، نشریه ماهیانه صدی المهدی.