آل‌عُصفُور از خاندان‌های بزرگ شیعه که در کرانه‌های خلیج فارس همچون بحرین، قطیف، احساء و بوشهر زندگی می‌کنند. یوسف بن احمد بحرانی، حسین بن محمد آل‌عصفور و فرزندش حسن بن حسین از عالمان برجسته این خاندان بودند. عده‌ای از عالمان آل‌عصفور از اخباریان بوده و علاوه بر علوم دینی در زمینه‌های شعر و طب اسلامی نیز تبحر داشتند. پاره‌ای منابع از حکومت محلی آل‌عصفور در مناطق احساء و بحرین در قرن ۷ هجری قمری سخن به میان آورده‌اند.
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| نام خاندان | آل‌عصفور |
| صدر خاندان | عصفور بن راشد |
| وجه نام‌گذاری | انتسابشان به عصفور / هوش و ذکاوت بالا |
| موقعیت | |
| خاستگاه | بحرین، احساء |
| مکان استقرار | بحرین، بوشهر |
| افراد سرشناس | |
| عالمان | یوسف بن احمد بحرانی، حسین بن محمد آل‌عصفور، حسن بن حسین آل‌عصفور |
| سایر اطلاعات | |
برخی از عالمان این خاندان چون حسن بن حسین آل‌عصفور به علت بی‌ثباتی و ناامنی محل زندگی، به مناطق جنوبی ایران چون بوشهر مهاجرت کردند و علاوه بر تأثیرات اجتماعی و فرهنگی، سبب تقویت جایگاه شیعیان در این مناطق شدند.
معرفی
آل‌عصفور، یکی از خاندان‌های بزرگ و برجسته شیعه در کرانه‌های خلیج فارس چون بحرین، قطیف و احساء بوده[۱] که عالمان بزرگ و مشهوری از آن ظهور کردند.[۲] این خاندان با اسامی دیگری چون عصفوری،[۳] عصفور،[۴] ابن‌عصفور،[۵] عصافره، حدائقی، بن‌یوسف و بنی‌عصفور شناخته شده[۶] و به دلیل اینکه در دراز و شاخوره، از توابع منامه بحرین، زندگی می‌کردند[۷] درازی،[۸] شاخوری[۹] و بحرانی[۱۰] خوانده شده‌اند.
گفته شده تاریخ آل‌عصفور به پیش از قرن ۷ هجری قمری باز می‌گردد.[۱۱] دلیل ملقب شدن آنها به آل‌عصفور وجود شخصی به نام عصفور در نسب آنها[۱۲] و یا حافظه قوی جد این خاندان و همچنین افراد دیگر این خاندان دانسته شده به گونه‌ای که هرچه را می‌شنیدند، حفظ می‌کردند.[۱۳]
حکومت محلی
نام آل‌عصفور به‌عنوان یکی از حاکمان منطقه احساء ذکر شده است.[۱۴] گفته شده آل‌عصفور در قرن ۷ هجری قمری، حکومت محلی را در مناطق جنوبی خلیج فارس تشکیل داد.[۱۵] بزرگان و شخصیت‌های پرنفوذ ناحیه احساء همزمان با ضعف حکومت عیونی در تأمین امنیت و ثبات منطقه، امیر عیونی را برکنار کرده و حکومت را به عصفور بن راشد که از پیشوایان دینی بود، واگذار کردند. به تدریج نفوذ او در منطقه گسترش یافت و منطقه بحرین نیز تحت سیطره او درآمد.[۱۶] حاکمان آل‌عصفور نزدیک به ۱۵۰ سال حکومت کردند.[۱۷] بروز اختلافات داخلی بین خاندان، زمینه مداخله نیروهای خارجی چون طیبیان و ملوک هرمز را فراهم کرد و در نهایت سبب بی‌ثباتی سیاسی و فروپاشی حکومت آل‌عصفور شد.[۱۸]
مهاجرت از بحرین به بوشهر
عده‌ای از آل‌عصفور در سال ۱۲۱۶ هجری قمری به علت بی‌ثباتی و ناامن شدن شرایط زندگی در منطقه بحرین به بوشهر مهاجرت کردند.[۱۹] در میان آنها افراد برجسته و صاحب‌نظر در مسائل دینی وجود داشت که یکی از آنها حسن بن حسین آل‌عصفور بود.[۲۰] تعارضات مذهبی با فرقه خوارج و آزار و اذیت آنها، قدرت‌گیری آل‌عتوب و شخص احمد بن سلمان آل‌خلیفه و ستمگری به شیعیان[۲۱] و ظلم و جور پرتغالی‌ها که بر خلیج فارس مسلط شده بودند،[۲۲] از جمله دلایل مهاجرت این خاندان به ایران قلمداد شده است.
اعضای این خاندان در تحولات اجتماعی و فرهنگی شهر بوشهر و ساخت سیاسی در عصر قاجار نقش مهمی ایفا کرد و سبب تقویت جایگاه شیعیان در این شهر شد.[۲۳] گفته شده قبل از ورود حسن آل‌عصفور به این شهر، اکثریت جمعیت شهر را سنی‌های شافعی تشکیل داده و شیعیان در اقلیت بودند؛ اما با ورود و تلاش‌های فراوان او، شیعیان از اقلیت در آمدند.[۲۴] خاندان مشایخ آل‌عصفور در بوشهر را از نسل حسن آل‌عصفور دانسته‌اند.[۲۵]
عالمان سرشناس
محققان شخصیت‌های فراوانی از آل‌عصفور برشمردن که برخی از آنها عبارتند از:
یوسف بن احمد بن ابراهیم بحرانی(درگذشته ۱۱۸۶ق)
یوسف بحرانی معروف به صاحب حدائق،[۲۶] عالم و مجتهد و از بزرگان عراق و بحرین و نویسنده کتاب‌های مختلف[۲۷] چون الحدائق الناظره، لؤلؤة البحرین، انیس المسافر و جلیس الخواطر.[۲۸] گفته شده او از اخباریان میانه‌رو بود.[۲۹]
حسین بن محمد بن احمد آل‌عصفور(درگذشته ۱۲۱۶ق[۳۰])
حسین بن محمد، برادرزاده یوسف بحرانی[۳۱] علامه، محدث و از بزرگان اخباری زمان خود قلمداد شده است.[۳۲] او نویسنده کتاب‌های فراوان[۳۳] و استاد عالمان زیادی از منطقه بحرین، قطیف، احساء و اطراف آنها بود.[۳۴]
حسن بن حسین آل‌عصفور بحرانی(درگذشته ۱۲۶۱ق)
حسن بن حسین از فقیهان شیعه که در سال ۱۲۱۶ق از بحرین به بوشهر مهاجرت کرد. او را عالم به علوم مختلف دینی دانسته‌اند.[۳۵] وی پس از مهاجرت مورد تعظیم و تکریم فتحعلی شاه قاجار قرار گرفت[۳۶] و امام جمعه، قاضی و حاکم شرع شهر بوشهر شد.[۳۷] حسن بن حسین در مواقعی به مسائل سیاسی که مرتبط با عزت و آبروی مسلمانان بود، ورود می‌کرد؛ چنان‌که از اقدامات او علیه انگلیس در بوشهر سخن به میان آمده و حتی فتوای جهاد بر علیه آنها را صادر کرد و مانع اشغال بوشهر توسط انگلیس شد.[۳۸] وی را نویسنده کتب مختلفی چون شرح شارح الصدور و رافعة المحذور که در شرح کتاب منظومه پدرش شیخ حسین است[۳۹] و کتاب مناسک الحج[۴۰] دانسته‌اند.
عالمان دیگر
- ابراهیم آل‌عصفور بحرانی (درگذشته ۱۱۲۵ق[۴۱])، از بزرگان شیعه در بصره.[۴۲]
- احمد بن ابراهیم آل‌عصفور درازی (درگذشته ۱۱۳۱ق در قطیف[۴۳]) وی پدر یوسف بحرانی[۴۴] و از فقها و اصولیین[۴۵] و عالم به علوم مختلف عقلی و ریاضی[۴۶] بود.
- عبدالعلی بن احمد بن ابراهیم درازی بحرینی، برادر شیخ یوسف و پدر شیخ خلف[۴۷] فقیه و محدث و نویسنده کتاب‌های معالم الدین،[۴۸] و احیاء معالم الشیعة باخبار الشریعة.[۴۹]
- خلف بن عبدعلی آل‌عصفور بحرانی از علما و محدثین و شاگرد یوسف بحرانی.[۵۰] وی از بحرین به بوشهر رفت و تا آخر عمر در آنجا ماند.[۵۱]
- عبدعلی بن خلف (درگذشته ۱۳۰۳ق در بوشهر[۵۲]) عالم و محدث و مرجع اخباریان و همچنین امام جماعت و امام جمعه شهر بوشهر و نویسنده کتب مختلف در فقه و کلام[۵۳] چون کتاب لئالی الافکار و کتاب تحفة الاریب فی ابطال العول و التعصیب.[۵۴]
- محمد بن احمد بن ابراهیم آل‌عصفور (درگذشته ۱۱۸۲ق،[۵۵])، پدر حسین آل‌عصفور و برادر یوسف بحرانی.[۵۶] وی را فقیه و محدث و از بزرگان آل‌عصفور بعد از پدرش دانسته‌اند.[۵۷] مرآة الاخبار فی احکام الاسفار[۵۸] و کتاب الضرام الثاقب[۵۹] از جمله آثار او دانسته شده است.
- محمد بن علی بن محمد بن احمد آل‌عصفور بحرانی، عالم و متقی و امام جمعه و جماعت در شاخوره بحرین. گفته شده او قائل به وجوب نماز جمعه بود.[۶۰]
- احمد بن محمد بن احمد بن ابراهیم آل‌عصفور درازی از بزرگان طایفه آل‌عصفور،[۶۱] برادرزاده یوسف بحرانی و برادر حسین آل‌عصفور.[۶۲] او متولی امور حسبیه و امام جمعه و جماعت در بحرین و نویسنده کتب مختلف بود.[۶۳]
- محمد بن حسین آل‌عصفور بحرانی، فرزند بزرگ حسین آل‌عصفور، عالم و قائم مقام پدر که در همان سال شهادت پدر از دنیا رفت.[۶۴]
- احمد بن حسین بن محمد (درگذشته ۱۲۵۸ق)، فرزند حسین آل‌عصفور، عالم و امام جماعت و مسئول امور شرعیه شهر بوشهر.[۶۵]
- عبدالله عصفوری، فرزند حسین آل‌عصفور که بعد از وفات پدر، امامت جماعت و امامت جمعه و نشر احکام را تا زمان وفاتش به عهده داشت.[۶۶]
- احمد بن سلمان آل‌عصفور، از بزرگان آل‌عصفور و از نوادگان حسین آل‌عصفور که در بحرین و سپس در قطیف حضور داشت. او مدتی در بوشهر و شیراز ساکن شد و نهایت به بحرین بازگشت.[۶۷]
- خلف بن عبدعلی بن حسین بن محمد، از عالمان و بزرگان شهر بوشهر و امام جمعه و جماعت این شهر. او نویسنده کتاب مزیل الشبه فی اصول الفقه بود.[۶۸]
- محمد بن ابراهیم (درگذشته ۱۳۲۵ق)، از نوادگان حسین آل‌عصفور، عالم و امام جمعه شهر بوشهر.[۶۹]
- خلف بن عبدعلی از نوادگان حسین آل‌عصفور، از علما و فقها و امام جمعه و جماعت بوشهر و نویسنده کتاب‌های مختلف.[۷۰]
ویژگی عالمان؛ مهارت در شعر و طب
برخی از عالمان آل‌عصفور علاوه بر تبحر در علوم دینی در پاره‌ای از علوم از جمله شعر و ادب و همچنین علوم طب مهارت داشته و کتاب‌هایی در این زمینه‌ها نگاشته‌اند. دیوان العصفوری اثر محمد بن احمد آل‌عصفور در مرثیه امام حسین(ع) است.[۷۱] در این کتاب به اشعار یکی از شاعران زن این خاندان با نام امیره نیز اشاره شده است.[۷۲] شارح الصدور حسین بن محمد معروف به دیوان حسین بن محمد آل‌عصفور که منظومه‌ای بیش از هفت هزار بیت[۷۳] در اصول دین است.[۷۴] مصارع الشهداء و مقاتل العداء در باب وفات ائمه(ع) با بیش از ۱۰ هزار بیت از سلیمان بن عبدالله نوه حسین آل‌عصفور[۷۵] و دیوان فی المراثی از احمد بن محمد عقیری بحرانی از جمله آثار دیگر این خاندان در زمینه شعر و ادب است.[۷۶] کتاب الطب الاحمدی اثر احمد بن صالح آل‌عصفور متوفای ۱۱۲۴ق است که روایات پزشکی را گردآوری کرده است.[۷۷]
تک‌نگاری
«علمای آل عصفور از بحرین تا بوشهر» نوشته ابوالحسن حسینی که توسط انتشارات آینه کتاب چاپ شده است. این کتاب به فراز و فرود آل‌عصفور و زندگی علمای آن پرداخته است.[۷۸]
پانویس
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۱۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۵، ص۱۱۴۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۰، ص۱۰۷.
- ↑ کحاله، معجم المؤلفین، ۱۳۷۶ق، ج۲، ص۶۳.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۲۱۵.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۰.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۰.
- ↑ کنتوری، کشف الحجب و الأستار، ۱۴۰۹ق، ص۶۹؛ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۲۶؛ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۰۲
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، القسم الثالث، ص۹۸۰.
- ↑ کنتوری، کشف الحجب و الأستار، ۱۴۰۹ق، ص۶۹؛ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۲۶؛ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۰۲.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۱۸.
- ↑ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص: ۲۲۸
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۰.
- ↑ آل‌سیف، المبتداء و الخبر لعلماء فی القرن الرابع عشر و بعض تلامیذهم، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۲۹۰.
- ↑ قمر، جایگاه بحرین در دریانوردی و تجارت دریایی، ۱۳۹۶ش، ص۴۳.
- ↑ شاکر، موسوعة التاریخ الخلیخ(فارسی)، ۲۰۰۳م، ص۱۵۶-۱۵۷.
- ↑ قمر، جایگاه بحرین در دریانوردی و تجارت دریایی، ۱۳۹۶ش، ص۴۳.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۱.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۱،
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۱،
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۱، به نقل از خجسته، بحرین در دو قرن اخیر، ص۴۰-۴۱.
- ↑ یاحسینی، مشایخی، یادگارنامه حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی، ۱۳۸۲ش، ص۴۸.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۱۸.
- ↑ یاحسینی، مشایخی،یادگارنامه حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی، ۱۳۸۲ش، ص۳۰۷.
- ↑ یاحسینی، مشایخی،یادگارنامه حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی، ۱۳۸۲ش، ص۵۸.
- ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۹- ۵۷۰.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: بحرانی، أنوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۹۳-۱۹۷؛ بحرانی، لولوة البحرین، ص۴۲۹ تا ۴۳۲.
- ↑ زرکلی، الأعلام، ۱۹۸۹م، ج۸، ص۲۱۵.
- ↑ کشمیری، نجوم السماء، ۱۳۰۳ق، ص۲۷۹؛ تنکابنی، قصص العلماء، ۱۳۶۹ق، ص۲۷۱؛ مدرس، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۶۰
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۸۹.
- ↑ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص: ۲۲۸؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۵.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۰۲.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۵۰۲.
- ↑ بحرانی، أنوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۲۰۷-۲۱۱.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۷۹.
- ↑ یاحسینی، مشایخی، یادگارنامه حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی، ۱۳۸۲ش، ص۴۸.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۳۴۶.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۵.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۳۴۶؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۲، ص۲۵۹.
- ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۹.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۲۳
- ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۹.
- ↑ بحرانی، أنوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۱۶۱-۱۶۳.
- ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۶۹.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۹.
- ↑ تبریزی، مرآة الکتب، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۱۲؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۹، ص۴۳۸.
- ↑ بحرانی، أنوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۲۰۳-۲۰۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۰۹؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۹، ص۴۳۸.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۱۶.
- ↑ منصوری مقدم، لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، ص۲۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۵، ص۱۱۴۰.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۲۹۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۵، ص۱۱۴۱.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۴۱.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۷۱؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص: ۵۷۰.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷ به نقل از تاریخ بحرین
- ↑ بحرانی، أنوار البدرین، ۱۴۰۷ق، ص۲۰۵؛ شبر، أدب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۴۹؛ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۷۱؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۵۷۰.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۸۷؛ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۴۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۴۳۱.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۳.
- ↑ شبر، أدب الطف، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۴۹؛ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۳.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۷۴-۷۵.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۴۷۷؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۲، ص۳۹۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۰، ص۸۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۲۰، ص۷۷۵.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۵۹۹.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۳۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ج۱۷، ص۱۵۲.
- ↑ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۲۰۴۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، القسم الثالث، ص۹۸۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، القسم الثالث، ص۹۸۰.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۴۸-۲۴۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۳، ص۴.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۹۸.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۲۶۱.
- ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت(ع)، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۴.
- ↑ حسینی، علمای آل‌عصفور از بحرین تا بوشهر، ۱۳۹۳ش.
منابع
- امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- امین، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- آل‌سیف، ابراهیم بن محمد، المبتداء و الخبر لعلماء فی القرن الرابع عشر و بعض تلامیذهم، ریاض، دار العاصمة، ۱۴۲۶ق.
- بحرانی، علی بن حسن، أنوار البدرین فی تراجم علماء القطیف و الأحساء و البحرین، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، ۱۴۰۷ق.
- بحرانی، یوسف، لؤلؤة البحرین، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، قم، چاپ مؤسسه آل البیت، بی‌تا.
- تبریزی، علی بن موسی، مرآة الکتب، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجف، ۱۴۱۴ق.
- تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۶۹ق.
- حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، اصفهان، کمال، ۱۳۶۲ش.
- حسینی، ابوالحسن، علمای آل‌عصفور از بحرین تا بوشهر، آینه کتاب، ۱۳۹۳ش.
- رفاعی، عبد الجبار، معجم ما کتب عن الرسول و أهل البیت صلوات الله علیهم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۱ش.
- زرکلی، خیر الدین، الأعلام (قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۸۹م.
- شاکر، محمود، موسوعة التاریخ الخلیخ(فارسی)، عمان، دار اسامه، ۲۰۰۳م.
- شبر، جواد، أدب الطف، بیروت، دار المرتضی، ۱۴۰۹ق.
- صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، بیروت، دار المؤرخ العربی، ۱۴۲۹ق.
- قمر، محمود، جایگاه بحرین در دریانوردی و تجارت دریایی(از صدر اسلام تا سقوط خلافت عباسی)، ترجمه نعمت الله مقصودی و غلامرضا زارعی، تهران، انتشارات گیوا، ۱۳۹۶ش.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۷۶ق.
- کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء، چاپخانه جعفری، ۱۳۰۳ق.
- کنتوری، اعجازحسین بن محمدقلی، کشف الحجب و الأستار عن أسماء الکتب و الأسفار، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- منصوری مقدم، محمد، فرشید لاری منفرد، «مهاجرت خاندان آل‌عصفور از بحرین به بوشهر و تأثیر آن بر تحولات سیاسی و اجتماعی-فرهنگی آن شهر در عصر قاجار»، مطالعات خیج فارس،، شماره ۱۷، تابستان ۱۳۹۸ش.
- یاحسینی، سید قاسم، عبدالکریم مشایخی، یادگارنامه حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی، بوشهر، انتشارات بوشهر، ۱۳۸۲ش.