محمد بن جعفر بن نَما (متولد حدوداً ۵۶۵ق) از عالمان شیعه در خاندان ابن نما و استاد محقق حلی است. او نزد استادانی چون ابن ادریس حلی، برهان‌الدین محمد قزوینی و جعفر بن نما علم‌آموزی کرد. سید بن طاووس، عبدالکریم بن احمد ابن طاووس، ابن علقمی وزیر، محقق حلی، یوسف بن علی حلی از شاگردان او محسوب می‌شوند.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن جعفر بن نما |
| لقب | نجیب الدین |
| نسب | خاندان ابن نما |
| تاریخ تولد | حدوداً ۵۶۵ق |
| تاریخ وفات | ذیحجه ۶۳۶ یا ۶۴۵ق/۱۲۳۹ یا ۱۲۴۸م |
| محل دفن | کربلا |
| شهر وفات | حلّه |
| خویشاوندان سرشناس | جعفر بن محمد بن نما حلی (فرزند) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | علی بن سعید راوندی، ابن ادریس حلی، محمد بن جعفر مشهدی، برهان الدین محمد قزوینی و پدرش |
| شاگردان | سید بن طاووس، عبدالکریم بن احمد ابن طاووس، ابن علقمی، محقق حلی، یوسف بن علی حلی، یحیی بن سعید حلی |
خاندان
آل نما از جمله خاندان‌های بزرگ حله است. نسبت این خاندان به قبیله ربیعه می‌رسد و از این‌رو آنان را رَبَعی نیز می‌گویند.[۱]
زندگی‌نامه
ابوابراهیم (ابوجعفر) محمد بن جعفر بن محمد (هبةالله) ابن نما، ملقب به نجیب‌الدین از معروف‌ترین عالمان خاندان ابن نما است و پدرش جعفر از فقهای سرشناس حله بود.[۲] از جزئیات زندگی و تحصیل ابن نما آگاهی دقیقی در دست نیست، اما از آنجا که سن وی را در هنگام مرگ، ۸۰ سال بیان کرده‌اند[۳]، احتمالاً در حدود سال ۵۶۵ق متولد شده است. اگر در متون فقهی، ابن نما به‌صورت مطلق بیاید، منظور محمد بن جعفر است که اندیشه‌هایش در میان فقها معروف است.[۴]
وفات
ابن نما در ذیحجه سال ۶۴۵ق یا ۶۳۶ق[۵] در حلّه درگذشت و در کربلا به‌خاک سپرده شد.[۶] برخی نیز درگذشت و دفن او را در نجف ذکر کرده‌اند.[۷]
جایگاه علمی
دوره ابن ادریس و شاگردش ابن نما، دوره بازنگری در اجتهاد و برون‌رفت از رکود و تقلید از آرای فقهی شیخ طوسی بود. یکی از مهم‌ترین منتقدان مکتب شیخ طوسی و تقلید از آن در این دوره، نجیب الدین محمد بن جعفر بن هبه اللَّه بن نما بود که دو شاگردش علامه حلی (متوفای ۶۶۵ق) و أحمد بن طاوس حلی (متوفای ۶۷۳ ق) مشی استاد را پی گرفتند.[۸]
استادان و مشایخ
بر اساس اسناد برخی روایات، وی از بزرگان زیر بهره برده است:
- ابوالفرج علی بن سعید راوندی[۹]،
- ابن ادریس حلی؛[۱۰] ابن نما از وی اجازه نقل روایت دریافت کرده بود.[۱۱]
- محمد بن جعفر مشهدی[۱۲]، عبدالرؤساء؛ ابن نما اجازه نقل تمام کتاب‌های سید مرتضی(متوفای۴۳۶ق) و سید رضی(متوفای۴۰۶ق) را از ابن شهرآشوب(متوفای۵۸۸ق) از طریق محمد بن مشهدی(متوفای۶۱۰ق) دریافت می‌کند.[۱۳]
- هبة الله بن حامد،
- برهان‌الدین محمد قزوینی
- پدرش، جعفر بن هبة الله[۱۴].
- شیخ کمال‌الدین ابوالحسن علی بن شرف‌الدین بن حماد لیثی واسطی؛ شیخ نجم‌الدین از او نقل روایات می‌کند.[۱۵]
- فخّار بن معد موسوی؛ ابن نما از او اجازه نقل روایت دریافت کرده است.[۱۶]
شاگردان
- سید بن طاووس؛ به گفته خود از نجیب‌الدین اجازه روایت داشته و نزد او فقه آموخته است.[۱۷]
- عبدالکریم بن احمد ابن طاووس،
- ابن علقمی وزیر،
- جعفر بن حسن مشهور به محقق حلی،
- یوسف بن علی حلی،
- یحیی بن سعید حلی
- فرزندش جعفر بن محمد بن نما حلی[۱۸]
تألیفات
گرچه در منابع گفته شده که وی دارای تألیفاتی بوده است،[۱۹]، اما نه خود آن تألیفات در دسترس است و نه حتی نام آنها.
تأسیس حوزه علمیه حله
در سال ۶۳۶ق نجیب‌الدین بن نما، کلاس‌های درسی را که نزدیک به مکان منسوب به امام زمان بود، تعمیر کرد و جمعی از فقها را در آن سکنی داد. از این زمان به تدریج حوزه علمیه حله اوج گرفت.[۲۰] بسیاری از بزرگان عصر تجدید اجتهاد، نیز از حله برخاسته‌اند. چون مغولان به سوی عراق یورش بردند، گروهی از اهل حله نزد هلاکو، فرمانده لشکریان مغول رفته و از او امان گرفتند، لذا جلسات بحث و تدریس کلام و فقه دایر ماند.[۲۱]
فرزندان
پانویس
- ↑ ابن فوطی، مجمع الآداب، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۳۳.
- ↑ امین،أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۰۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۰۳.
- ↑ پاک‌نیا تبریزی، «آشنایی با منابع معتبر شیعه مقتل مثیر الاحزان و منیز سبل الاشجان»، ص۱۶۸.
- ↑ امین،أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۰۳.
- ↑ حرعاملی، وسایل الشیعه، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ ابن نما، مثیر الاحزان، مقدمه طریحی، ۱۴۰۶ق، ص۹-۱۰.
- ↑ تأریخ الفقه و تطوراته (المنتخب)، بی‌تا، ص۳۸
- ↑ ابن طاووس، فتح الابواب، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۱، ۱۳۴.
- ↑ ابن طاووس، فرحة الغری، ۱۳۶۸ق، ص۴۸، ۷۲، ۸۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۱۷۹.
- ↑ ابن طاووس، الدروع الواقیه، ص۱۱۲.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۱۰ق، ج۱۰۶، ص۴۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۴۷، ۵۲؛ نوری، مستدرک الوسایل، ۱۳۲۱ق، ج۳، ص۴۷۷.
- ↑ امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۲۲۶
- ↑ اعرجی، مناهل الضرب فی أنساب العرب، ۱۴۱۹ق، ص۴۷۵
- ↑ ابن طاووس، الدروع الواقیه، ص۷۵.
- ↑ ابن طاووس، فرحه الغری، ۱۳۶۸ق، ص۴۸؛ ابن فوطی، تلخیص...، ج۴، جزء۱، ص۳۳۲-۳۳۳؛ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۳۱۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰۵، ص۴۴، ج۱۰۶، ص۲۱.
- ↑ حرعاملی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۳۱۰.
- ↑ صدر، تکملة أمل الآمل، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۴۲۴
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها،۱۴۲۱ق، ص۲۲۷
- ↑ قمی، الکنی و الألقاب، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۴۴۲
- ↑ حر عاملی٬أمل الآمل فی علماء جبل عامل، بی‌تا، ج۲، ص۲۴
- ↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۷، ص۳۲۹
یادداشت
منابع
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، الدروع الوافیه، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز.
- ابن‌طاووس، فتح الابواب، به کوشش حامد خفّاف، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م.
- ابن‌طاووس، فرحه الغری، نجف، ۱۳۶۸ق.
- ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، تلخیص مجمع الآداب، به‌کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- ابن‌فوطی، عبدالرزاق بن احمد، مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- ابن‌نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان، قم، مدرسة الإمام المهدی، ۱۴۰۶ق.
- اعرجی، جعفر بن محمد، مناهل الضرب فی أنساب العرب، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- پاک‌نیای تبریزی، عبدالکریم، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: مقتل مثیر الأحزان و منیر سبل الأشجان»، مجله مبلغان، دی و بهمن ۱۳۸۹، ش۱۳۶.
- جمعی از بزرگان، تأریخ الفقه و تطوراته (المنتخب)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- جمعی از بزرگان، تأریخ الفقه و تطوراته (المنتخب)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل فی علماء جبل عامل، بغداد، مکتبة الأندلس، چاپ اول، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، به‌کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، چ۱، ۱۳۹۰ ق.
- سبحانی تبریزی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، بیروت،دار المورخ العربی، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبة الصدر، چاپ پنجم، ۱۳۶۸ش.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقهاء، تهران، مؤسسه سمت، چاپ سوم، ۱۴۲۱ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۲۱ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی