الخرائج و الجرائح (کتاب)

الخرائج و الجرائح

اطلاعات کتاب
نویسنده	قطب‌الدین راوندی
موضوع	معجزات پیامبر(ص) و ائمه(ع)
سبک	روایی، کلامی
زبان	عربی
تعداد جلد	۳
اطلاعات نشر
ناشر	مؤسسة الامام المهدی(عج)
تاریخ نشر	۱۴۰۹ق
ترجمه فارسی
نام کتاب	کفایة المؤمنین فی معجزات الأئمة المعصومین(نسخه خطی) جلوه‌های اعجاز معصومین(ع)
مترجم	علامه محمد شریف خادم غلامحسن محرمی

الخرائج و الجرائح نوشته قطب‌الدین راوندی (درگذشت ۵۷۳ق) که به ذکر معجزات پیامبر(ص) و ائمه(ع) پرداخته است. این کتاب مورد توجه عالمان و حدیث‌پژوهان شیعه و اهل‌سنت قرار گرفته است. از آنجایی که معجزه واسطه‌ای در پذیرش ادّعای معصومان(ع) بوده، عنوان کتاب دربردارنده کلمه «الجرائح» است. تنوع در بیان معجزات، پرداختن به مباحثی همچون علائم ظهور، حذف مقدمات حدیث و اختصار در اسماء راویان، از جمله ویژگی‌های این کتاب به شمار می‌رود. این کتاب به زبان فارسی ترجمه شده است و از آن نسخه‌های خطی نیز وجود دارد.

جایگاه و اهمیت

کتاب الخرائج و الجرائح از مشهورترین کتاب‌های قطب‌الدین راوندی بشمار می‌رود. روایات موجود در این کتاب به عنوان اصل و مأخذ برای بسیاری از روایات وارد شده در باب معجزات پیامبر(ص) و ائمه(ع) بشمار می‌رود. این کتاب مورد توجه عالمانی همچون شیخ حر عاملی، محمدباقر مجلسی، سید هاشم بحرانی و اِرْبِلی در کتاب کشف الغُمّة قرار گرفته است. همچنین این کتاب مورد اعتماد شماری از علمای اهل‌سنت همچون ابن الصبّاغ مالکی و القُندوزی بوده است. چنانچه از مقدمه کتاب بدست می‌آید. کلمه الجرائح به معنای اکتساب بوده و از ریشه جَرْح گرفته شده است. از آنجا که واسطه پذیرش و تصدیق سخنان و ادّعای پیامبر(ص) و ائمه(ع) معجزات ایشان بوده است،راوندی در مقدمه کتابش نوشته است که «خرائج» جمع «خارج» است چون که این معجزات به دست پیامبر و ائمه علیهم‌السّلام انجام گرفته است. و «جرائح» جمع «جرح» است به معنی کسب، چون به وسیله ایشان این معجزات تصدیق مدعای خود را کسب می‌کنند. در این کتاب معجزات معصومان(ع) بیان شده و از کلمه الجرائح در عنوان کتاب استفاده شده است. البته در ارتباط با وجود کلمه الخرائج در عنوان کتاب برخی خدشه وارد کرده و آن را جزء عنوان کتاب نمی‌دانند.

مؤلف

مقالهٔ اصلی: قطب‌الدین راوندی

قطب‌الدین راوندی کاشانی متوفای (۵۷۳ق)، محدث، مفسر، متکلم، فقیه، فیلسوف و مورخ شیعه در قرن ششم هجری قمری و از شاگردان فضل بن حسن طبرسی و محمد بن حسن طوسی است. وی تألیفات بسیاری دارد که معروف‌ترین آ‌ن‌ها الخرائج و الجرائح است. ابن‌شهرآشوب و شیخ منتجب الدین رازی از مشهورترین شاگردان او هستند.

ساختار و محتوا

کتاب الخرائج و الجرائح دربردارنده بیست باب است که در سه جلد به رشته تحریر در آمده؛ سیزده باب از آن مربوط به معجزات پیامبر(ص) و ائمه دوازده‌گانه است. عناوینی همچون نوادر المعجزات، الموازاة بین معجزات نبیّنا(ص) و معجزات اوصیائه و معجزات الانبیاء، اُمّ‌المعجزات و هو القرآن الکریم و الفرق بین الحیل و المعجزات در دیگر ابواب ذکر شده است.
روش مؤلف در تألیف این کتاب آوردن دلائل و مسائل کلامی‌ بعد از بیان هر معجزه است. در این کتاب به نوع معینی از معجزات تکیه نشده و تنوع در بیان معجزات مورد توجه بوده است. در بیان روایات آورده شده در این کتاب عملکردی همچون حذف مقدمات حدیث و اختصار در اسماء راویان مشاهده می‌شود. در اواخر کتاب هم مباحثی در ارتباط با علائم ظهور امام مهدی(عج) آورده شده است.

• کتاب با مقدمه‌ای شروع شده و در آن مقدمه امام کاظم(ع) در روایتی یکی از نشانه‌های کسانی که مرتکب بزرگ ترین گناه هستند تکذیب معجزات امامان دانسته است.
• باب اول کتاب با معجزات پیامبر(ص) شروع شده و به معجزاتی که اختصاص به زمان و مکان خاصی ندارند مانند قرآن و معجزاتی که همه مسلمانان شاهدش بودند و نیز معجزاتی که برخی از مسلمانان مشاهده کرده و برای دیگران نقل کرده‌اند تقسیم شده است.
• آخرین باب کتاب در ارتباط با نشانه‌های پیش از قیام امام مهدی(عج) و نشانه ‌های همراه اوست. (باب العلامات الكائنة قبل خروج المهدي و معه) آخرین روایت این باب از امام صادق(ع) است که براساس آن هنگام قیام قائم آل محمد به دست او مسجدی در بیرون کوفه ساخته خواهد شد که هزار در دارد. ( قَالَ الصَّادِقُ «ع‌» إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ «ع» يَبْنِي فِي ظَهْرِ الْكُوفَةِ مَسْجِداً لَهُ أَلْفُ بَابٍ‌)

نسخه‌ها، ترجمه، چاپ

کتاب الخرائج و الجرائح دارای نسخه‌ها، چاپ و ترجمه‌های متعددی است که در ادوار مختلف، مورد توجه عالمان و حدیث‌پژوهان قرار گرفته است. از مهم‌ترین و معتبرترین آن‌ها موارد زیر معرفی شده است:

نسخه‌ها

1. نسخه خطی موجود در کتابخانه شخصی محی‌الدین مامقانی نوه عبدالله مامقانی که در سال (۹۵۸ق) توسط کمال‌الدین حسن بن محمد استرآبادی در ۵۵۴ صفحه کتابت شده است. این نسخه متقن‌ترین، صحیح‌ترین و تمام‌ترین نسخه کتاب الخرائج و الجرائح است.
2. نسخه موجود در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی که در سال (۱۰۹۲ق) در ۲۹۶صفحه کتابت شده است.
3. نسخه موجود در خزانه خطی آیت الله صفائی خوانساری که منتخب کتاب الخرائج و الجرائح است.

ترجمه

«جلوه‌های اعجاز معصومین(ع)» ترجمه غلامحسن محرّمی

از کتاب «الخرائج و الجرائح» دو ترجمه فارسی وجود دارد:

• «کفایة المؤمنین فی معجزات الأئمة المعصومین»، ترجمه شده توسط علامه محمد شریف خادم (نسخه خطی).
• «جلوه‌های اعجاز معصومین(ع)»، ترجمه غلامحسن محرّمی.این ترجمه توسط بوستان کتاب درسال ۱۳۷۶ش. چاپ شده است.

چاپ

1. چاپ سنگی مربوط به سال (۱۳۰۱ق) که به همراه کتاب الأربعون حدیثأ علامه مجلسی و کفایة الأثر خزّاز قمّی به چاپ رسیده است.
2. چاپ سنگی مربوط به سال (۱۳۰۱ق) که در شهر بمبئی هندوستان به چاپ رسید.

منابع

• آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
• خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، ۱۳۹۰ش.
• طباطبائی، عبدالعزیز، «نهج‌البلاغه عبر القرون(۷)»، مندرج در مجله تراثنا، شماره۱-۲، جمادی الثانیة ۱۴۱۵ق.
• قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام المهدی(ع)، ۱۴۰۹ق.
• محققان مؤسسه امام مهدى‏، الخرائج و الجرائح، تألیف قطب راوندی، قم، مؤسسة الامام المهدی(ع)، ۱۴۰۹ق.