الامامة و التبصرة من الحیرة (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابنبابویه (پدر شیخ صدوق) |
| تاریخ نگارش | قرن چهارم |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث |
| تاریخ نشر | ۱۴۱۲ق |
الاِمامة و التبصرة من الحیرة از قدیمیترین کتب شیعه درباره امامت و موضوع غیبت امام مهدی(عج) است و به ابنبابویه نسبت داده شده است، هرچند درباره انتساب آن اختلاف نظر وجود دارد و برخی آن را ترکیبی از دو اثر میدانند. این کتاب در پاسخ به حیرت شیعیان در آغاز غیبت صغریٰ نگارش شده و مخاطبان آن کسانی هستند که اصل امامت را پذیرفتهاند اما در مصداق امام اختلاف دارند.
مؤلف با تلفیق روش حدیثی و کلامی، ابتدا فروض عقلی را بررسی و سپس روایات را تحلیل کرده است. کتاب شامل مقدمه و ۲۳ باب با ۸۷ روایت است و موضوعاتی چون ضرورت وجود امام، نقد دیدگاههای فرق مختلف شیعه و اثبات امامت حضرت مهدی(عج) را دربر میگیرد. در پایان نیز روایاتی از شیخ صدوق به کتاب افزوده شده است.
نسخههای خطی کتاب در کتابخانههای سید محمدعلی روضاتی و مرعشی نجفی نگهداری میشود و توسط مؤسسات مختلف تصحیح و منتشر شده است. اولین نقل از این کتاب توسط علامه مجلسی در بحارالانوار صورت گرفته است.
جایگاه و اهمیت
الامامة و التبصرة من الحیرة کتابی عربی است که به علی بن حسین بن موسی بن بابویه (پدر شیخ صدوق) (درگذشت: ۳۲۹ق) نسبت داده شده است.[۱] این اثر در پاسخ به سرگردانی شیعیان در آغاز غیبت صغریٰ نگاشته شده[۲]و از مهمترین منابع شیعه درباره امامت و غیبت امام مهدی(عج) بهشمار میآید.[۳] گفتهاند مخاطبان این کتاب کسانی هستند که اصل امامت را پذیرفته اما درباره مصداق امام اختلاف دارند.[۴]
مؤلف با تلفیق روش اهل حدیث و اهل کلام، ابتدا فروض عقلی را بررسی کرده و سپس با استناد به روایات، امامت و غیبت حضرت مهدی(عج) را اثبات نموده است.[۵]
انتساب کتاب به ابنبابویه
علامه مجلسی نخستین کسی است که در کتاب بحار الانوار از کتاب الامامة و التبصرة من الحیرة نقل کرده است.[۶] درباره انتساب کتاب اختلاف نظر وجود دارد؛ برخی همچون علامه مجلسی این کتاب را نوشته ابنبابویه (پدر شیخ صدوق) میدانند.[۷] هرچند عالمان رجالی همچون نجاشی (درگذشت: ۴۵۰ق)،[۸] شیخ طوسی (درگذشت:۴۶۰ق)[۹] و ابنشهرآشوب (درگذشت:۵۸۸ق)[۱۰] کتابی با این عنوان برای ابنبابویه نقل کردهاند، اما رجالیانی چون عبدالله افندی (درگذشت:۱۱۳۰ق)،[۱۱] محدث نوری (درگذشت:۱۳۲۰ق)،[۱۲] حجت کوهکمرهای (درگذشت:۱۳۷۲ق)[۱۳] و آقابزرگ تهرانی (درگذشت:۱۳۸۹ق)[۱۴] معتقدند نسخه موجود همان کتاب ابنبابویه نیست، چرا که روایاتی از راویان پس از او در آن آمده است.
به گفته شبیری زنجانی (کتابشناس و رجالی)، نسخهای که در اختیار مجلسی بوده، شامل دو کتاب در یک مجلد بوده: «الامامة و التبصره» ابنبابویه و «جامع الاحادیث» از یکی از قدماء. مجلسی در مقدمه بحار تصریح کرده که بخش اول متعلق به ابنبابویه است و بخش دوم به مؤلفی دیگر تعلق دارد.[۱۵] اما برخی شاگردان مجلسی، روایات بخش دوم را نیز به ابنبابویه نسبت دادهاند.[۱۶]
نسخه اصلی کتاب به خط حسین بن علی حمیری در سال ۴۷۹ق نگاشته شده بود که از بین رفته است، اما دو نسخه از روی آن تهیه شده است:[۱۷]
- نسخه اول: نسخه علامه مجلسی (نگاشته شده در رجب ۱۰۹۷ق)، موجود در کتابخانه سید محمدعلی روضاتی در اصفهان که بدون واسطه از نسخه حمیری استنساخ شده است.[۱۸]
- نسخه دوم: نسخه عبدالله بحرانی شاگرد علامه مجلسی[۱۹] که در عوالم العلوم و المعارف آورده شده[۲۰] و به گفته بحرانی از روی نسخهای به خط مصنف اقتباس شده است.[۲۱] این نسخه در کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی نگهداری میشود.[۲۲]
محتوا
کتاب شامل یک مقدمه و ۲۳ باب است که در مجموع ۸۷ روایت را دربر دارد:
- مقدمه: تأکید بر ضرورت وجود امام برای فهم دین؛[۲۳]
- باب ۱، جانشینی حضرت آدم(ع)؛ (یک روایت)[۲۴]
- باب ۲، زمین از حجت خالی نمیماند؛ (پانزده روایت)[۲۵]
- باب ۳، امامت، عهدی الهی است؛ (چهار روایت)[۲۶]
- باب ۴، امامت ویژه آل محمد(ع) است؛ (هشت روایت)[۲۷]
- باب ۵، امامت در نسل امام حسین(ع) است؛ (هشت روایت)[۲۸]
- باب ۶ تا ۱۷، نقد دیدگاههاى شیعیان غیر دوازده امامی؛ (۲۳ روایت)[۲۹]
- باب ۱۸ تا ۲۲، مباحثی درباره مرگ جاهلی، شناخت امام، وظایف پس از وفات امام، انکار امام و شریکسازی امام غیرالهی؛ (۱۲ روایت)[۳۰]
- باب ۲۳، نوادر. (هفت روایت)[۳۱]
در پایان کتاب، استدارکی افزوده شده که شامل روایات شیخ صدوق از پدرش درباره امامت امام مهدی(عج) است.[۳۲]
کتابشناسی
این کتاب بارها توسط انتشارات مختلف منتشر شده است، ازجمله:
- مؤسسه آلالبیت(ع) با تصحیح و مقدمه سید محمدرضا حسینی جلالی که برگرفته از دو نسخه خطی از علامه مجلسی و شیخ عبدالله بحرانی است؛[۳۳]
- نشر مدرسة الامام المهدی(عج) قم با تصحیح و تحقیق محمدباقر موحد ابطحی؛[۳۴]
- انتشارات دار زینالعابدین.[۳۵]
این کتاب توسط سجاد خانی آرانی به زبان فارسی ترجمه و به همت انتشارات مجلسی منتشر شده است.[۳۶]
پانویس
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۶؛ ابطحی، مقدمه الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۱۱.
- ↑ حسینزاده شانهچی، اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۱۴و۳۳۴.
- ↑ حسینزاده شانهچی، اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۳۳۴؛ ابطحی، مقدمه الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۱۱.
- ↑ مروجی طبسی و لطفی، «معرفی کتاب الامامة والتبصرة من الحیرة»، انتظار.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۱۰۴-۱۰۶؛ مروجی طبسی و لطفی، «معرفی کتاب الامامة والتبصرة من الحیرة»، انتظار.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۳.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۲۶۱.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۱۵۷.
- ↑ ابنشهرآشوب، معالم العلماء، ۱۳۸۰ق، ص۱۰۰.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۵-۷.
- ↑ نوری، خاتمه مستدرک، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۸۲-۲۸۳.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۶۳ش، ج۸، ص۱۷۹-۱۸۲.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۳۴۱.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۶.
- ↑ «کتاب «الإمامة و التبصرة» و نقل بحارالأنوار از آن»، پایگاه اطلاعرسانی آیتالله العظمی شبیری زنجانی.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۵-۹۶.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۳-۹۴.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۷.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۴-۹۶.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۶.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۹۴-۹۶؛ خانی آرانی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۳۸۶ش، ص۱۱.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۷-۲۳.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۲۱-۲۴.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۲۵-۳۶.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۳۷-۳۹.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۴۰-۴۶.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۴۷-۵۸.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۵۹-۸۱.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۸۲-۹۱.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۹۲-۹۶.
- ↑ ابنبابویه، الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۹۷-۱۶۰.
- ↑ حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۴۱۲ق، ص۱۱۸-۱۲۰.
- ↑ موحد ابطحی، مقدمه الامامة و التبصره، ۱۴۰۴ق، ص۳۲.
- ↑ الامامه و التبصره من الحیره، کتاب گیسوم.
- ↑ خانی آرانی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیره، ۱۳۸۶ش، ص۱۲.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- ابنبابویه، علی بن حسین، الامامة و التبصره من الحیرة، (تصحیح و تحقیق: محمدباقر موحد ابطحی)، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۴ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنّفین قدیما و حدیثا، نجف، مطبعه حیدریه، ۱۳۸۰ق.
- افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعة خیام، ۱۴۰۱ق.
- الامامه و التبصره من الحیرة، کتاب گیسوم، تاریخ بازدید: ۱۱ آبان ۱۴۰۴ش.
- حسینزاده شانهچی، حسن، اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، ۱۳۸۶ش.
- حسینی جلالی، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیرة، بیروت، مؤسسة آلالبیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۲ق.
- خانی آرانی، سجاد، مقدمه الامامة و التبصرة من الحیرة، قم، انتشارات مجلسی، ۱۳۸۶ش.
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
- «کتاب «الإمامة و التبصرة» و نقل بحارالأنوار از آن»، پایگاه اطلاعرسانی آیتالله العظمی شبیری زنجانی، تاریخ بازدید: ۸ آبان ۱۴۰۴ش.
- مروجی طبسی، نجمالدین طبسی و محمدمهدی لطفی، «معرفی کتاب الامامة و التبصرة من الحیرة»، نشریه انتظار، بهار ۱۳۸۵ش، شماره۱۸.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- موحد ابطحی، محمدباقر، مقدمه الامامة و التبصره من الحیرة، قم، مدرسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۴ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ۱۳۶۵ش.
- نوری، حسین، خاتمة المستدرک، قم، مؤسسة آلالبیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق.