مسکن الفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شهید ثانی |
| تاریخ نگارش | ۹۵۴ق |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | آل البیت |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۷ق |
مُسَکّنُ الفُؤاد عِنْدَ فَقْدِ الْأحبّة وَ الْأولاد (تسکین‌دهنده دل‌ها هنگام فقدان دوستان و فرزندان) کتابی به زبان عربی نوشته شهید ثانی است. این کتاب درباره مسائل و اموری است که دل داغدیدگان و مصیبت‌زدگان را آرامش می‌بخشد و مؤلف، آن را پس از مرگ فرزندانش برای آرامش خود و کسانی که این مصیبت را دیده‌اند نگاشته است. مسکن الفؤاد مشتمل بر یک مقدمه، چهار باب و یک خاتمه است. این کتاب نزد بزرگان، دارای اعتبار خاصی بوده و چندین ترجمه بر آن نوشته شده است.
درباره مؤلف
زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد عاملی جُبَعی معروف به شهید ثانی از نوادگان علامه حلی و از علما و فقهای نامدار شیعه در قرن دهم هجری قمری است. وی یکی از بزرگترین علمای فقه اسلامی است که دارای تألیفات بسیاری بود و کتاب الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه معروف‌ترین اثر فقهی او است. او در سال (۹۵۵ یا ۹۶۵ق) به شهادت رسید.
سبب تألیف و علت نام‌گذاری
شهید ثانی این کتاب را در سال ۹۵۴ق نگاشته و علت آن نیز مرگ فرزندان او بوده است. به‌طوری که تمام پسران او در چند سال اول زندگی از دنیا می‌رفته‌اند و شهید پس از فوت فرزندش محمد برای آرامش‌دادن به‌خود و نزدیکان و تمام کسانی که مصیبت می‌بینند، این کتاب را نوشت.
شهید ثانی، مرگ را حادثه عظیمی می‌داند که همواره بین دوستان جدایی می‌اندازد و جدایی دوست، از بزرگترین مصیبت‌هاست و این مصیبت به‌قدری بزرگ است که حتی نزدیک است قلب صاحبان عقل و خرد و مردان صاحب‌نظر را از حق منحرف کند. به گفته مؤلف، از عزیزترین دوستان، فرزندِ آدمی است که به‌منزله جان و قلب پدر و مادر است و از همین جهت است که خداوند متعال در فراق او ثواب‌های فراوانی برای پدر و مادرش مقرر فرمود و به آنها وعده شفاعت داده است. از این‌رو در این رساله، احادیثی از پیامبر اسلام(ص) و حکایاتی از حالات اهل کمال و اشخاص بلندمرتبه و مختصری از تنبیهات روشن جمع‌آوری نمود. وی در پایان، اظهار امیدواری کرده که این مجموعه، باعث زدودن زنگار دل محزونان و برطرف‌نمودن غم و رنج مصیبت‌دیدگان گردد و عارفان را شاد و غافلان را از خواب غفلت بیدار نماید.[۱]
روش مؤلف
مؤلف در هر بخش توضیحاتی مانند معنای کلمه، نکات قابل تذکر و روایات پیامبر را در فضیلت آن موضوع می‌آورد. در کنار ذکر روایات، قضایای تاریخی فراوانی را هم یادآور شده که هر مصیبت زده را متوجه این نکته نماید که بلاها و مصیبات امری طبیعی است و لازمه زندگی در این دنیاست و با بیان حالات بزرگان اهل معرفت، خواننده را ترغیب به بردباری هرچه بیشتر می‌کند.[۲]
محتوا
شهید ثانی کتاب خویش را به یک مقدمه، چهار باب و یک خاتمه تقسیم نموده است. وی در مقدمه، مسائلی که رضای به قضاء الهی را موجب می‌شود برشمرده شده است.
ابواب کتاب
- باب اول در بیان اجرهایی که در مرگ فرزند به انسان عطا می‌شود.
- باب دوم در صبر
- باب سوم در رضا
- باب چهارم در گریه
- خاتمه؛ خاتمه کتاب شامل تسلیت گفتن به بازماندگان و لزوم یادآوری رنج‌های پیامبر(ص) در هر مصیبت و اینکه بیشترین بلاها مربوط به انبیاء است.[۳]
مقدمه کتاب درباره نعمت عقل و ضرورت درک حکمت‌های الهی در تکالیف ابتلائات مختلف در پرتو نعمت عقل است. شهید ثانی در بخش اول کتابش تصریح کرده است که راضی بودن به قضاء الهی و مقدرات و اطمینان داشتن به این که خداوند برای بنده اش جز خیر و رحمت چیزی نمی خواهد آدمی را در برابر مصائب و مشکلات آرام و صبور می‌کند. [۴] دومین روایتی که شهید ثانی در باب نخست کتاب (که در باره پاداش مصیبت از دست دادن فرزند است) نقل کرده از پیامبر(ص) که فرموده هر مرد و یا زنی سه نفر از فرزندانشان پیش از رسیدن به بلوغ از دنیا بروند این مصیبت سبب مصونیت آنها از آتش دوزخ خواهد شد. [۵] [یادداشت ۱] مطلب پایانی کتاب نامه‌ای است از امام صادق(ع) وقتی عبدالله‌بن حسن و خانواده‌اش را به زندان بردند و منصور آنها را گرفت، امام صادق (جهت تسلیت از این پیشامد نامه‌ای برایش نوشت. حضرت نامه اش را این گونه شروع کرده است : بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ؛ این نامه‌ای است برای بازمانده‌ی صالح و اولاد پاک امام حسن (از طرف پسر برادر و پسرعمویش جعفربن‌محمّد. بدان که اگر تو و خانواده‌ات مبتلا به این گرفتاری شدید، این حزن و اندوه و ناراحتی تنها برای تو نبوده و من نیز به همان اندازه که تو ناراحت و اندوهگین شده‌ای در جَزَع و ناراحتی هستم امّا من به دستور خداوند توجّه می‌کنم که پرهیزکاران را به صبر و تسلیت یافتن امر فرموده است، چنانچه در این آیه به پیامبر خود (می‌فرماید: واصبر لحكم ربّك فانّك بأعيننا آیه ۴۸ سوره طور «و در برابر دستور پروردگارت شكيبايى پيشه كن كه تو خود در حمايت مايى» ) ودر فرازهای پایانی‌اش آنان را به صبر پیشه کردن در برابر قضای الهی و راضی بودن به رضای الهی و تسلیم بودن در برابر او و اطاعت از او دعوت کرده است.[۶] [یادداشت ۲]
اعتبار کتاب
مسکن الفؤاد به لحاظ بزرگی نویسنده و اعتبار او و به لحاظ مطالب ارزشمندی که بصورت خلاصه و با اجتناب از اطاله کلام در آن جمع شده بسیار مورد عنایت بزرگان مانند مجلسی در بحارالانوار، شیخ حر عاملی در الجواهر السنیة و محدث نوری در مستدرک الوسائل قرار گرفت؛[۷] به طوری که چندین کتاب بر طبق روش آن نوشته شد و کتاب نیز چندین بار ترجمه گردید.
ترجمه
ترجمه‌های موجود کتاب عبارتند از:
- «تسلیة العباد» از میرزا اسماعیل خان دبیرالسلطنه ملقب به مجد الأدباء مجاور در مشهد رضوی.[۸]
- «فرج الحزین بالمَکاره و فوت البنین» که ترجمه کتاب است با اضافات از محمد مهدی بن حاج علی اصغر که در پنج باب تنظیم شده است..[۹]
- «روح و ریحان» از شیخ جمال بن محمد تقی عراقی که دقیقا متن کتاب مسکن الفؤاد در آن نیامده بلکه شبیه آن است.
- «آرام‌بخش دل داغدیدگان» ترجمه حسین جناتی
- «ارمغان شهید» ترجمه عباس مخبر دزفولی.[۱۰] [۱۱]
- «اسلام در کنار داغدیدگان» ترجمه سید محمدباقر حجتی.
تلخیص
مسکن الفؤاد توسط مؤلف آن (شهید ثانی) با نام «مختصر مسکن الفؤاد فی فقد الاحبة و الاولاد» خلاصه شده تا استفاده از آن به آسانی امکانپذیر گردد.[۱۲]
چاپ‌ها
برخی از چاپ‌های مسکن الفؤاد به این شرح است:
- چاپ سنگی، در حدود سال ۱۳۱۰ق در تهران؛
- چاپ کتاب‌فروشی بصیرتی (افست همان چاپ سنگی) قم؛
- چاپ سنگی بمبئی؛ (رک: فهرست کتاب‌های چاپی عربی خان‌بابا مشار، ص ۸۴۳)؛
- چاپ مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث (سلسلة مصادر بحارالانوار)، ۱۳۶۶ش/۱۴۰۷ق، قم؛
- چاپ دفتر تبلیغات اسلامی ضمن المصنفات الأربعة.[۱۳]
پیشینه کتابشناسی
برخی از عالمان شیعه نیز در این موضوع، کتاب نگاشته‌اند که می‌توان به برخی کتاب‌ها اشاره کرد:
- تسلیة الأحزان از سید محمد باقر خوانساری، متوفای ۱۳۱۳ق، که بر طبق کتاب شهید ثانی نوشته شده است.
- تسلیة الحزین من فقد الأقارب و البنین، از شیخ صالح بحرانی، متوفای ۱۲۸۱ق.
- تسلیة الحزین فی فقد العافیة و الأحباب من الأقارب و البنین، از سید عبدالله شبر، مفسر شیعه، متوفای ۱۲۴۲ق.
- تسلیة الفؤاد فی فقد الأولاد، از سید عبدالله شبر
- تسلیة الملهوفین و تسکین المغمومین تألیف میرزا ابوالقاسم بن میرزا کاظم موسوی زنجانی متوفای ۱۲۹۲ق.[۱۴]
پانویس
- ↑ آرام‌بخش دل داغدیدگان، ۱۳۸۰ش، ص ۲۲.
- ↑ کتابشناسی نرم‌افزار جامع الاحادیث.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق،ج ۲۱، ص ۲۰.
- ↑ شهیدثانی، مسکن الفؤاد، نشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج۱، ص۱۸.
- ↑ شهیدثانی، مسکن الفؤاد، نشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج۱، ص۲۹.
- ↑ شهیدثانی، مسکن الفؤاد، نشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج۱، ص۱۱۸.
- ↑ شهید ثانی، مسکن الفؤاد، ۱۴۰۷ق، ص ۷.
- ↑ تهرانی الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۷۹.
- ↑ تهرانی الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۶، ص۱۵۶.
- ↑ شهید ثانی، مسکن الفواد، ۱۴۰۷ ق، ص ۹.
- ↑ مختاری، مسکن الفؤاد و ترجمه‌های فارسی آن، ۱۳۶۷ش.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج ۲۰، ص ۲۰۹.
- ↑ مختاری، مسکن الفؤاد و ترجمه‌های فارسی آن، ۱۳۶۷ش.
- ↑ مختاری، مسکن الفؤاد و ترجمه‌های فارسی آن، ۱۳۶۷ش.
یادداشت
منابع
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
- شهید ثانی، زین‌الدین، مسکن الفؤاد، قم، آل البیت، ۱۴۰۷ ق.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسکن الفؤاد، آرام بخش دل داغدیدگان، ترجمه حسین جناتی، قم، روح، ۱۳۸۰ ش.
- مختاری، رضا، مسکن الفؤاد و ترجمه‌های فارسی آن، نشر دانش فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۷ش، شماره ۴۵.