تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتاب)

تسلیة المجالس و زینة المجالس

اطلاعات کتاب
نویسنده	محمد بن ابى طالب حسينى حائرى
موضوع	پنج تن آل عبا
زبان	عربی
مجموعه	۲ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	مؤسسة المعارف الإسلامية
تاریخ نشر	۱۴۱۸ق

تسلیةُ المُجالس و زینةُ المَجالس کتابی ۲ جلدی به زبان عربی اثر محمد بن ابی طالب حسینی حائری، عالم قرن دهم هجری قمری که در شرح زندگانی پنج تن آل عبا(ع) نگاشته است. این کتاب به دلیل آنکه بخش مربوط به امام حسین(ع) (پنجم تا دهم) در آن مفصل‌تر است، به مقتل الحسین شهرت یافته است. نویسنده اثر خودش را ادیبانه و با فصاحت و بلاغت نگاشته است. علامه مجلسی در بحارالانوار بر این کتاب اعتماد کرده است.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: سید محمد کرکی حائری

محمد بن ابی طالب حائری از خطبای شیعه است که در کرک شام متولد شده و به کربلا نقل مکان کرد. زمان دقیق ولادت و وفات او روشن نیست ولی در نیمه دوم قرن دهم مشغول تألیف کتاب بوده است. او آنگونه که در شرح حالی که در کتابش آورده مدتی در دمشق سکونت داشته و از سکونت در محل دشمنان اهل بیت اظهار ناراحتی کرده است. حائری قریحه شعری هم داشته، اشعاری از خود در این کتاب آورده و دیوان شعری نیز داشت.

مؤلف آثار علمی چندانی ندارد و آنچه در مقدمه کتاب اشاره کرده خطبه‌هایی است که با توجه به خطیب بودنش درباره اهل بیت می‌خوانده و آنها را در کتاب زینة المجالس هم درج کرده است.

نام کتاب

نام کتاب، طبق تصریح مؤلف در مقدمه آن، «تسلیةُ المُجالِسِ و زینَةُ المَجالس» است به معنای (تسلی‌بخش هم‌نشین‌ها و زینت‌بخش مجلس‌ها). اما از این کتاب با اسامی مختصر شده‌ای مثل تسلیة المجالس، یا زینة المجالس و نیز مقتل الإمام الحسین(ع) یاد شده است.

انگیزه تألیف

مؤلف، کتابی به فارسی مشاهده کرده که شامل ده مجلس بود و برای عزاداری دهه اول محرم نوشته شده بود. لذا به تأسی از مؤلف آن کتاب، شروع به تألیف کتاب حاضر، به همان سبک، در ده مجلس برای عزاداری دهه اول ماه محرم، به زبان عربی نمود. او همچنین در مقدمه کتاب از شاه اسماعیل صفوی یاد می‌کند و خدمات وی را در جهت نشر مذهب تشیع می‌ستاید.

محتوا

نویسنده، کتاب را در ده مجلس تنظیم کرده که سه مجلس آن در جلد نخست و بقیه در جلد دوم آمده است. عنوان مجالس ده‌گانه که در واقع فصل‌های کتاب به شمار می‌رود، این‌چنین است:

• مجلس اول در مظلومیت امام حسین(ع) و ثواب گریه بر او، مؤلف در ا دامه این مجلس به مناسبت، مصائب پیامبران را بیان کرده و شرحی از احوال برخی پیامبران را آورده است،
• مجلس دوم زندگانی پیامبر(ص) با تکیه بر همراهی حضرت علی(ع) با او،
• مجلس سوم فضائل و کرامات و شرحی از حوادث دوران زندگی امیرالمؤمنین(ع) و شهادت آن حضرت به اضافه مناقب حضرت زهرا(س) و ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)،
• مجلس چهارم درباره زندگی و مناقب امام مجتبی(ع) و موضوع صلح امام حسن(ع) با معاویه،
• مجلس پنجم تا دهم زندگی، مقتل و فضیلت زیارت امام حسین(ع).

نخستین مطلب کتاب نامه پیامبر(ص) به کسری پسر هرمز است که او را دعوت به پذیرش اسلام کرد ( اما بعد فأسلم تسلم، و إلّا فأذن بحرب من الله و رسوله، و السلام على من اتّبع الهدى. اما بعد، اسلام بياور تا به سلامت مانى، در غير اين صورت به خدا و رسول او اعلام جنگ كن. درود بر كسى كه راه هدايت پويد.) اما کسری نامه را پاره کرد و پیامبر را تهدید کرد و پیامبر هم او را نفرین کرد و او توسط فرزندش بشرویه کشته شد.

پایان بخش کتاب، توسل به خداوند و استغاثه به پیشگاه پرودگار از ظلم ظالمان و ستمگران هم عصر خویش است. ودر پایان نیز اشعاری از نویسنده ضمیمه کتاب شده است که مطلعش این است:

عبد لعزّ جلال مجدك يخضع‌

بيد التذلّل باب جودك يقرع‌

بنده تو در برابر عزت و جلال تو خاضع است و با خواری و ذلت بابِ جود تو را می کوبد.

منابع کتاب

مؤلف بر اساس آنچه خود در مقدمه می‌گوید در تنظیم این ده مجلس است از کتاب فارسی روضة الشهداء تبعیت کرده و روش آن را در پیش گرفته است. با این حال به نظر می‌رسد مؤلف چندان محتوای روضة الشهداء و کتبی از این دست را در اثر خود نیاورده و سعی بر نقل کردن از منابع کهن و معتبر داشته است چنانکه در مواردی از ابومخنف و حمید بن مسلم و گاه متأخرین مانند مقتل خوارزمی و لهوف گزارش کرده است. به نوشته صادقی کاشانی تاریخ‌پژوه این کتاب نخستین منبعی است که بعد از لهوف نوشته شده و به لهوف ارجاع داده است.

با این حال، مؤلف مطالب خود را از منابع متعددی که پیش از او رواج داشته نقل کرده و در مواردی به نام منبع تصریح کرده و گاه سلسله اسناد را آورده است. محقق کتاب، منابع کتاب را به تفصیل استخراج کرده است. به دلیل تبعیتی که حائری از روضة الشهداء کرده کتاب خود را فصاحت و بلاغت و سجع زیبا آراسته است.

ویژگی‌ها و اعتبار

سعی مؤلف در این کتاب، بر آن بوده که تاریخ ائمه(ع) را از احادیث صحیح نقل نماید و از آوردن احادیث ضعیف و غیر قابل اعتماد خودداری نماید. مؤلف، قلمی روان و شیوا، طبعی سلیس و ذوقی وافر در نظم اشعار داشته است. سخنان بزرگان و علما در تأیید کتاب و مؤلف تا آنجا که علامه مجلسی در بحارالانوار بر آن اعتماد کرده است.

نسخه و چاپ

نسخه منحصر این کتاب، به همت عالمان خوی، از دستبرد حوادث، محفوظ مانده و در کتابخانه مدرسه نمازی خوی به شماره ۴۵۹ نگهداری می‌شود.این کتاب با تحقیق فارس حسون در قم و توسط انتشارات مؤسسة المعارف الإسلامیة به زیور طبع آراسته شد.

منابع

• حائری، محمد بن ابی طالب، تسلیة المجالس و زینة المجالس، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۸ق.
• صادقی کاشانی، مصطفی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۹ش.
• صدرایی‌نیا، علی، تسلیةُ المجالس و زینة المجالس (کتابی حدیثی از قرن دهم)، علوم حدیث، پاییز ۱۳۷۵ - شماره ۱.
• تسلیة المجالس و زینة المجالس، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۲ اسفند ۱۳۹۸ش.

پیوند به بیرون

• تسلیةُ المجالس و زینة المجالس-بخش۱
• تسلیة المجالس و زینة المجالس-بخش۲