ذبح شرعی
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
| فروع دین |
|---|
 |
| نماز |
|
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز |
| دیگر عبادت‌ها |
|
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری |
| احکام طهارت |
|
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات |
| احکام مدنی |
| وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث |
| احکام خانواده |
| ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات |
| احکام قضائی |
| قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات |
| احکام اقتصادی |
| عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه) |
| احکام دیگر |
| حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف |
| جستارهای وابسته |
| بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
ذَبْح شرعی، از راه‌های تذکیه حیوانات و به معنای بریدن سر آنها به شیوه شرعی است. حیوانات حلال گوشتی که در خشکی زندگی می‌کنند (بجز شتر و ملخ) و حیوانات دریایی که خون جهنده دارند، با ذبح کردن، تذکیه شده و خوردن گوشت آنها حلال می‌شود. قرآن کریم، به بعضی از روش‌های نادرست ذبح کردن حیوانات اشاره کرده است.
شرایط تحقق ذبح شرعی در اسلام عبارتند از: وسیله ذبح از جنس آهن باشد، رو به قبله بودن حیوان، زنده بودن حیوان قبل از ذبح، مسلمان بودن ذبح کننده، بر زبان آوردن نام خدا و بریدن چهار رگ گردن به طور کامل از زیر گلو. دین یهود شرایط متفاوتی برای ذبح حیوانات دارد.
دین اسلام آدابی نیز برای ذبح حیوانات بیان کرده که رعایت برخی از آنها مستحب و انجام برخی مکروه است.
مفهوم‌شناسی
ذَبْح در لغت به معنای بریدن سرِ حیوانات است.[۱] در فقه اسلامی، ذبح یکی از راه‌های تذکیه حیوانات است که با بریدن رگ‌های چهارگانه گردن حیوان، تحقق پیدا می‌کند.[۲] حیوانات حلال گوشتی که در خشکی زندگی می‌کنند (بجز شتر و ملخ) و حیوانات دریایی که خون جهنده دارند، با ذبح کردن به شیوه شرعی، تذکیه می‌شوند.[۳]
قرآن کریم، در آیه سوم سوره مائده، بعضی از روش‌های نادرست ذبح کردن حیوانات را برشمرده و مسلمانان را از خوردن گوشت چنین ذبیحه‌هایی منع کرده است.[یادداشت ۱] در کتاب‌های فقهی، موضوع ذبح حیوانات، در باب مستقلی به نام صید و ذباحه مطرح می‌گردد.[۴] به شخصی که حیوان را ذبح کند «ذابح» و به حیوانی که ذبح شده «ذبیحه» و «مذبوح» می‌گویند.[۵]
شرایط
در دین اسلام برای تحقق ذبح شرعی، شرایطی تعیین شده که رعایت همه آنها ضروری است. این شرایط عبارتند از:
- چهار رگ بزرگ گردن حیوان، به طور کامل از زیر گلو بریده شود.
- هنگام ذبح، نام خدا بر زبان آورده شود.
- هنگام ذبح، حیوان رو به قبله باشد.
- وسیله ذبح، از جنس آهن باشد؛ اما در هنگام ضرورت و ترس از تلف شدن حیوان، می‌توان از سنگ یا وسیله تیز دیگری استفاده کرد.
- ذبح کننده مسلمان باشد. بر اساس این شرط، ذبح کننده نمی‌تواند کافر غیر کتابی یا ناصبی باشد. در ذبیحه اهل کتاب، دو نظریه وجود دارد که بیشتر فقیهان شیعه معتقد به حرام بودن ذبیحه آن هستند.
- حیوان قبل از شروع ذبح، زنده باشد. گروهی از فقیهان می‌گویند حیوان باید پس از ذبح، بدن یا دست و پای خود را حرکت بدهد تا مشخص شود که قبل از ذبح، زنده بوده است.[۶]
فقیهان معتقدند ذبح حیوانات با دستگاه‌های جدید صحیح است؛ ولی باید نام خدا در هنگام ذبح بر زبان آورده شود و دیگر شرایط ذبح نیز رعایت گردد. همچنین درباره خریدن گوشت‌هایی که نمی‌دانیم ذبح شرعی شدند، می‌گویند اگر از شخص مسلمان یا از بازار مسلمانان خریده شوند حلال هستند.[۷]
مستحبات
دین اسلام، رعایت برخی از دستورات درباره ذبح حیوانات را مستحب دانسته است، از جمله اینکه:
- شخص ذبح کننده رو به قبله باشد.
- وسیله ذبح، تیز باشد و ذبح سریع صورت بگیرد.
- قبل از ذبح، آب جلو حیوان گذاشته شود.
- با ملایمت و نرمی حیوان را برای ذبح آماده کنند.
- در ذبح گوسفند، دو دوست و یک پای آن، بسته شود و پای دیگر آن رها باشد.
- در ذبح گاو، چهار دست و پای آن بسته شود و دُم آن رها باشد.
- پس از ذبح مرغ، آن را رها کنند تا بال و پر بزند.[۸]
مکروهات
بر اساس منابع فقهی، کارهایی که در ذبح حیوانات مکروه هستند، عبارتند از:
- فرو بردن چاقو در پشت حلقوم و کشیدن آن به سمت جلو، به گونه‌ای که حلقوم از پشت بریده شود.
آثار
در فقه اسلامی، پس از ذبح حیوانات حلال‌گوشت، خوردن گوشت آنها حلال می‌شود و اجزای بدن آنها نیز پاک باقی می‌ماند؛ اما هرگاه حیوانات حرام گوشت، ذبح شوند، تنها اجزای بدن آنها پاک می‌گردد و به اعتقاد بسیاری از فقهاء، می‌توان در غیر نماز، از چرم و پوست آنها استفاده کرد.[۱۰] بنا بر فقه اسلامی، هرگاه حیوانات ذبح نشوند یا یکی از شرایط ذبح شرعی در آنها رعایت نشود، حیوان تذکیه نخواهد شد واجزای بدن آن نیز مردار و نجس است.[۱۱]
ذبح در دیگر ادیان و فرهنگ‌ها
در دین یهود به ذبح شرعی، «شهیتا» و به ذبح کننده «شوهت» می‌گویند.[۱۲] در تلمود دستورات بسیاری درباره شیوه ذبح ذکر شده است، از جمله اینکه حیوان نباید بیهوش یا ناتوان از ایستادن باشد.[۱۳] همچنین ذبح را باید شخصی که نزد عالمان یهود (حاخام‌ها) آموزش دیده باشد، با یک ضربه دقیق و سریع انجام دهد.[۱۴] در بیشتر کشورهای مسیحی، ذبح حیوانات، با دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شود و در بعضی از کشورها، قبل از ذبح، حیوان را بیهوش می‌کنند.[۱۵]
پانویس
- ↑ فرهنگ لغت دهخدا، ذیل واژه ذبح.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ص۷۴۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۰۲.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۰۱.
- ↑ فرهنگ لغت دهخدا، ذیل واژه ذبیحه و مذبوح؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۷۰۱.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۴۵.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۴۷.
- ↑ توضیح المسائل مراجع، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۴۸.
- ↑ نجفی، مجمع الرسائل (محشی صاحب جواهر)، ۱۴۱۵ق، ص۷۷.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۷۰۸.
- ↑ شیخ بهایی، حرمة ذبائح اهل الکتاب، ۱۴۱۰ق، ص۵۰.
- ↑ کهن، گنجینه‌ای از تلمود، ۱۳۵۰ش، ص۲۵۷.
- ↑ کهن، گنجینه‌ای از تلمود، ۱۳۵۰ش، ص۲۵۷.
- ↑ سجادی، «ذبح و نحر در فقه اسلامی»، ص۱۵۰.
- ↑ سوره مائده، آیه ۳؛ حُرِّمَتْ عَلَيْکُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزيرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّيَةُ وَ النَّطيحَةُ وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَکَّيْتُمْ وَ...؛ برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه ای که به نام غیر خدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان، جز آن را که قبلًا تذکیه کرده باشید حرام است و... .
منابع
- توضیح المسائل مراجع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- دهخدا، علی اکبر، فرهنگ لغت، تهران، مؤسسه لغت نامه دهخدا، ۱۳۴۱ش.
- رساله توضیح المسائل مراجع، قم، انتشارات تفکر، ۱۳۷۲ش.
- سجادی، مرضیه سادات، «ذبح و نحر در فقه اسلامی»، در مجله مطالعات اسلامی، شماره ۴۳، بهار و تابستان ۱۳۷۸ش.
- شیخ بهایی، محمد بن حسین، حرمة ذبائح اهل الکتاب، بیروت، موسسةالاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۰ق.
- کهن، آبراهام، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمه امیر فریدون گرگانی، تهران، نشر یهودا، ۱۳۵۰ش.
- نجفی، محمد حسن، مجمع الرسائل (محشی صاحب جواهر)، موسسه صاحب الزمان، مشهد، ۱۴۱۵ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون