 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
| مناصب شرعی | |
| پیامبر | |
| امام | |
| قاضی | |
| حاکم شرع | |
| امام جمعه | |
| امام جماعت | |
| ولی فقیه | |
| مرجع تقلید | |
| امیر الحاج | |
| نایب خاص | |
| نایب عام | |
امام جَماعت یا پیش‌ْنَماز کسی است که در نماز جماعت جلو می‌ایستد و دیگران به او اقتدا می‌کنند. در فقه، امام جماعت باید واجد شرایطی باشد که بلوغ، عقل و عدالت، شیعه دوازده امامی بودن و حلال‌زادگی از جمله آنهاست.
در انتخاب امام جماعت، امام معصوم(ع) بر همه مقدّم است و در صورت عدم حضور امام معصوم، امام راتب، امیر منصوب از سوی حاکم عادل، صاحب‌خانه و سادات بر دیگران مقدم‌اند. همچنین فقیهان متاخر، روحانی‌بودن پیشنماز را از اولویت‌های انتخاب امام جماعت می‌دانند.
شرایط امام جماعت
در فقه شیعه برای فردی که تصدی امامت جماعت را می‌پذیرد، شرایطی ذکر شده است. این شرایط عبارتند از:
- بلوغ.[یادداشت ۱]
- عقل.[۱]
- عدالت.[یادداشت ۲]
- مؤمن (شیعه دوازده امامی) بودن.[۲]
- حلال‌زادگی.[۳]
- مرد بودن (اگر همه یا بعض مأمومان، مرد هستند).[۴] به قول مشهور، امامت زن برای زنان در صورت دارا بودن سایر شرایط امام جماعت، جایز است.[۵]
- درست بودن قرائت نماز.[۶][یادداشت ۳]
- اگر مأمومان ایستاده هستند، امام جماعت نیز باید ایستاده باشد.[۷][یادداشت ۴]
کسانی که امامت آنان مکروه است:
- حاضر برای مسافر و بر عکس.[۸]
- مبتلا به بیماری خوره (جذام) و پیسی (برص).[۹]
- کسی که حد شرعی بر او جاری شده است، پس از توبه.[۱۰]
- کسی که ختنه نیست،[۱۱] امام خمینی گفته است کسی که به جهت عذری ختنه نکرده است.[۱۲]
- اعرابی برای غیر اعرابی به قول مشهور میان متأخّران.[۱۳]
- کسی که با تیمم نماز می‌گزارد برای کسی که با وضو نماز می‌خواند.[۱۴]
- کسی که مأمومان از امامت او ناخشنودند.[۱۵]
برخی، امامت اسیر، بافنده، حجامت‌گر، دباغ، حبس‌کننده ادرار و مدفوع و نیز امامت ناقص[یادداشت ۵] برای کامل و کامل برای کامل‌تر را مکروه شمرده‌اند.[۱۶]
احکام
در رابطه بین امام جماعت و مأمومان و نیز نماز هریک، احکامی وجود دارد که عبارتند از:
- بطلان نماز امام اگر به دلایلی مانند فقدان شرط صحّت، مانند طهارت یا اخلال در ارکان نماز و یا به دلیل فسق یا کفر، بعد از نماز محرز گردد، نماز مأموم بنا بر نظر مشهور، صحیح است.[۱۷]
- صحیح بودن نماز مأموم در صورتیکه پس از نماز مشخص شود امام سایر شرایط یک پیشنماز مانند بلوغ و عقل را ندارد، از موارد مورد اختلاف میان فقیهان است.[۱۸]
- صحیح بودن نماز ماموم اگر در میان نماز به باطل بودن نماز امام یا فقدان شرایط پیشنمازی در او علم پیدا کند، محل اختلاف فقهاست؛ به نظر برخی نماز باید دوباره خوانده شود. [۱۹]و بنابر سخن دیگران کافی است که نیت فرادا کرده و نماز را ادامه دهد.[۲۰]
- در صورت مرگ یا بیهوش شدن امام جماعت در اثنای نماز، جایز است یکی از مأمومان واجد شرایط، نماز را با دیگر مأمومان به آخر رساند.[۲۱]
- امام می‌تواند در حال ضرورت، مانند باطل شدن وضو یا ابتلا به خون دماغ در اثنای نماز، فردی را به جای خود بگذارد تا نماز را به اتمام رساند.[۲۲]
اولویت در امامت
بر اساس فقه شیعه، در انتخاب امام برای نماز جماعت، امام معصوم(ع) بر همه مقدّم است.[۲۳] در صورت عدم حضور امام معصوم بنابر استحباب یا افضلیت عمل[۲۴] اولویتی به ترتیب زیر بین افراد برقرار است:
- امام راتب (فردی که به صورت مستمر و ثابت امام جماعت مسجد یا هر مکان دیگری را برعهده دارد.)
- امیر منصوب از سوی امام عادل.
- صاحب‌خانه در منزل خود بر دیگران مقدم است.[۲۵]
- سادات و هاشمیون، در امامت جماعت بر دیگران که از سایر جهات با او مساوی‌اند، اولویت دارند.[۲۶]
در صورت اختلاف دو یا چند نفر درباره امامت، بنابر تصریح برخی، منتخبِ مأمومان بر دیگران مقدّم است و در فرض اختلاف مأمومان در تقدیم فردی، به مرجّحات یا امتیازات فردی رجوع می‌شود. در شمار مرجّحات و نیز ترتیب بین آنها و تقدیم یکی بر دیگری اختلاف است. قول مشهور، تقدیم «أقْرَأ» (آن که قرائتش نیکوتر است) بر «أفْقَه» (داناترین به مسائل و احکام شرعی) و «أفْقَه» بر سایر امتیازات، مانند سبقت در ایمان، مسنّ‌تر بودن و زیباتر بودن است. در صورت تساوی از همه جهات، قرعه زده می‌شود و آن که قرعه به نامش درآمد مقدّم می‌گردد.[۲۷]
مستحبات
انجام و رعایت اموری برای امام جماعت مستحب است؛ برخی از آنها عبارتند از:
- قرار گرفتن در وسط صف [۲۸]
- مراعات حال ناتوان‌ترین مأمومان در افعال نماز، مگر آنکه خود آنان خواهان طولانی شدن نماز باشند.[۲۹]
- بلند کردن صدا به‌اندازه متعارف تا قرائت و ذکرهای نماز به گوش مأمومان برسد.[۳۰]
- طول دادن رکوع به دو برابر زمان معمول به منظور رسیدن کسی که قصد پیوستن به جماعت را دارد.[۳۱]
- برنخاستن از جای خود پس از اتمام نماز تا زمانی که نماز مأمومان تمام نشده است.[۳۲]
اقتدا به امام جماعت غیر روحانی
فقیهان متاخر، روحانی بودن پیشنماز را از اولویت‌های انتخاب امام جماعت می‌دانند. نظر برخی از آنان عبارتست از:
امام خمینی شرط جواز اقتدا به غیر روحانی را عدم دسترسی به روحانی می‌داند.[۳۳]
آیت الله صافی گلپایگانی اقتدای روحانی و مجتهد به غیرمجتهد و روحانی جایز دانسته؛ اما در جماعت مساجد به علت ثواب بیشتر، اقتدا به عالم دینی همچنین وجود سیره بر این روش و نیز مصالح دیگری امامت شخص روحانی را توصیه می‌کند.[۳۴]
آیت‌الله خامنه‌ای نیز توصیه می‌کند که با وجود دسترسی به روحانی به غیر روحانی اقتدا نشود.[۳۵]
آیت الله مکارم شیرازی امامت غیر روحانى واجد شرایط را در صورت عدم دسترسی به روحانى واجد شرایط بدون اشکال دانسته و در صورت دسترسی به روحانى واجد شرایط، به احتیاط در مقدم داشتن او معتقد است.[۳۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، دارالتراث، ص۴۸.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۴
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۰.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۴
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۳۷.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۰.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱،ص۶۰۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۷۴.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۸۳.
- ↑ محقق حلی، المختصر النافع، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۸.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۸۷.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۴
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۹۰-۳۹۱؛ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۴
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۷؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۴، ص۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۴، ص۱۱ و ص۹-۱۰.
- ↑ ر.ک: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۴، ص۱۱.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، دارالتراث، ص۴۸؛ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۵۹۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۶۸-۳۶۹.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، آلالبیت(ع)، ج ۴، ص ۳۰۵
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۷؛ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۴۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۵۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۵۷-۳۶۶.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۵.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۵.
- ↑ شهید اول، اللمعة الدمشقیة، دارالتراث، ص۴۸.
- ↑ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، آلالبیت(ع)، ج ۴، ص ۳۲۸.
- ↑ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۶.
- ↑ نگاه کنید به: امام خمینی، استفتاءات، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ نظر آیت‌الله صافی گلپایگانی پیرامون امام جماعت غیر روحانی، خبرگزاری ابنا.
- ↑ استفتائات نماز جماعت، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ امامت شخص غیر روحانی، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.
یادداشت
- ↑ ممیز در آستانه بلوغ بنابر نظر مشهور نمی‌تواند امام جماعت باشد. نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۲۵.
- ↑ فرد فاسق و یا مجهول الحال یعنی کسی که عدالت یا فسقش معلوم نیست، نمی‌تواند امام جماعت باشد. ر.ک به: امام خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۴
- ↑ بنابراین امام جماعت این افراد صحیح نیست:
- کسی که قرائت نماز را نمی‌داند
- لال برای غیر همسانشان.
- کسی که حرفی را به جای حرفی دیگر تلفظ می‌کند مانند تلفظ سین به جای شین. ر.ک به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۳، ص۳۳۴.
- ↑ بنابراین فرد نشسته نمی‌تواند امام جماعت مأمومین ایستاده باشد. نگاه کنید به: خمینی، تحریرالوسیله، ۱۳۷۹، ج۱، ص۲۷۵؛ یزدی، عروةالوثقی، مرکز فقه الائمة الأطهار، ج۱، ص۶۰۰.
- ↑ چه نقص علمی باشد؛ چه جسمی و یا دیگر جنبه‌های فردی
منابع
- امام خمینی، روح الله، استفتائات، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۲ش.
- امام خمینی، سید روح‌الله، استفتاءات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، بی‌تا.
- امام خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، ١٣٧٩.
- پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریح بازدید:۱۰ مهر ۱۳۹۶ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة في فقه الإمامیة، محقق: علی‌اصغر و محمدتقی مروارید، بیروت، دار الاسلاميه؛ دار التراث.
- صافی گلپایگانی، نظر آیت‌الله صافی گلپایگانی پيرامون امام جماعت غير روحانی، سایت ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید:۱۰ مهر ۱۳۹۶ش.
- طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، محقق: محمدباقر بهبودی، تهران، مکتبه المرتضویه، ١٣٨٧.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آلالبیت(ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.
- محقق حلی، جعفر بن حسین، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیه، ۱۴۱۸ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاءالثراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- یزدی، محمدکاظم، عروة الوثقی (مع تعلیقات الفاضل اللنکراني)، تعلیق: محمد فاضل موحدی لنکرانی، قم، مرکز فقه الأئمة الأطهار (ع)، بی‌تا.