 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
نماز قضای والدین از احکامی است ادای آن پس از مرگ والدین، بر پسر بزرگتر واجب است. در این مسئله اختلاف نظر است که آیا فقط قضای نمازهای پدر، واجب است یا شامل مادر نیز می‌شود. طبق فتوای مشهور فقیهان، فقط قضای نماز پدر واجب است و نسبت به مادر برخی قائل به احتیاط واجب یا مستحب شده‌اند.
همچنین نسبت به اینکه نماز فوت شده والدین در صورت عذر و سهو یا مرض موت و یا عمد باشد، میان فقها اختلاف نظر است و مشهور فقها حتی در موارد ترک عمدی نماز، قائل به وجوب قضا هستند. پسر بزرگتر لازم نیست که خودش نمازها را بخواند بلکه می‌تواند شخصی را اجیر کند و همچنین اگر میت وصیت کرده باشد که برای او نماز بخوانند در صورتی که نماز خوانده شود از پسر بزرگ ساقط است.
حکم روزه قضای والدین همانند نماز است با این تفاوت که برخی از فقها صدقه دادن یک مُد غذا (حدود ۷۵۰ گرم) را به‌جای آن کافی می‌دانند.
تعریف و اهمیت
طبق فتوای مشهور فقیهان خواندن نماز قضای پدر پس از مرگش بر پسر بزرگتر واجب است.[۱] سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خوئی عقیده دارند که اصل مسئله اختلافی نبوده و مورد اجماع علما است، همچنین روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارد.[۲]
نماز قضای مادر
طبق نقل سید محسن حکیم، عقیده مشهور این است که به‌جا آوردن نماز قضای مادر واجب نیست.[۳] آیت‌الله خویی منشأ اختلاف را تفاوت عبارات روایات دانسته است.[۴]
اما در مقابل، به گفته سید محسن حکیم، برخی همچون محقق حلی (۶۰۲-۶۷۶ق)، شهید اول (۷۳۴-۷۸۶ق) و سید یزدی (۱۲۴۸ق-۱۳۳۷ق)[۵] عقیده دارند که قضای نماز مادر نیز واجب است.[۶]
میان فقهای قرن ۱۴ق برخی مانند امام خمینی،[۷] خویی[۸] و سیستانی[۹] نماز قضای مادر را واجب نمی‌دانند و برخی از آنها حکم به احتیاط واجب یا مستحب[۱۰] کرده‌اند. برخی دیگر همچون آیت‌الله خامنه‌ای[۱۱] به وجوب قضای نماز مادر فتوا داده‌اند.
بحث استدلالی
علت وجوب قضای پدر و مادر را چنین گفته‌اند که در روایات کلمه «مَیِّت» به‌کار رفته است که شامل مرد و زن می‌شود.[۱۲]
اما قائلان به اختصاص حکم به پدر، چنین استدلال کرده‌اند که در اکثر روایات کلمه «رَجُل» (به‌فارسی: مَرد) وجود دارد و دیگر روایات هم یا به رجل انصراف دارند[۱۳] و یا از جهت حمل روایات مطلق بر مقید، فقط شامل پدر می‌شود.[۱۴] آیت‌الله خویی هیچ یک از این ادله را تمام ندانسته و نظر به اینکه اصل قضای نماز یک شخص توسط شخص دیگر خلاف قاعده است، اقتصار به مقدار یقینی که پدر باشد را پذیرفته و نسبت به مادر اصل برائت را جاری می‌داند.[۱۵]
کدام نمازها باید قضا شود
به عقیده فقها از جمله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی فقط ادای نمازهای یومیه قضاشده خود پدر واجب است. اما نمازی که از پدرش بر عهده میّت است یا اجیر شده واجب نیست.[۱۶]
براساس گزارش سید محسن حکیم برخی فقها همچون محقق حلی و شهید اول و ثانی بر این نظرند که فقط نمازی را که غیر عمدی نخوانده است باید قضا شود و دلیل آن را انصراف روایات بیان کرده‌اند.[۱۷] سید محمدکاظم یزدی[۱۸] و آیت‌الله سیستانی[۱۹] نیز همین نظر را پذیرفته است.
اما در مقابل، طبق گزارش سید حکیم، نظر مشهور فقها بر این است که قضای نماز چه سهوی و چه عمدی واجب است.[۲۰] فقهای قرن ۱۴ق همچون امام خمینی[۲۱] و خوئی[۲۲] نیز همین نظر را پذیرفته‌اند.
نظر سومی نیز وجود دارد که فقط نمازهای قضا شده در مرض منتهی به فوت، واجب است که قضا شود.[۲۳]
سایر احکام قضای نماز
- بنابر نقل سید محسن حکیم، طبق نظر مشهور فقها قضا فقط بر پسر بزرگ واجب است و چنانچه میّت، فرزند پسر نداشته باشد، قضای نماز او بر فرزندان دختر و نیز سایر اقوام واجب نیست.[۲۴]
- به گفته فقها اگر پسر بزرگتر فوت کرد، قضای نماز پدر به دیگر فرزندان پسر او واجب نیست.[۲۵]
- لازم نیست که پسر بزرگتر، خودش قضای نماز پدر را بخواند، بلکه می‌تواند کسی را برای خواندن نماز اجیر گیرد.[۲۶] همچنین اگر شخصی به صورت رایگان نمازهای پدر را بخواند، از پسر ساقط می‌شود.[۲۷]
- اگر میت وصیت کند که برای نمازهای قضایش کسی را اجیر کنند، در صورتی که نمازها خوانده شود، از پسر ساقط است.[۲۸]
- به نظر برخی فقها همچون آیت‌الله سیستانی اگر فرزند به علتی ممنوع از ارث باشد، قضا واجب نیست.[۲۹]
روزه قضای والدین
احکام روزه قضای والدین همانند نماز است با این تفاوت که برخی همچون سید علی سیستانی صدقه دادن یک مُد غذا (حدود ۷۵۰ گرم) را بجای آن کافی می‌دانند.[۳۰]
پانویس
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۹۹؛ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۶؛ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۲۶۳.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۶؛ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۲۶۳.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۷.
- ↑ خویی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۲۶۳.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۹۹.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۶.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ خویی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ ق، ج۱۶، ص۲۶۶.
- ↑ منهاج الصالحین، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۷؛ حسینی سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ خامنه‌ای، «نماز قضا، نماز استیجاری، نماز قضای پدر و مادر»، وبسایت خامنه‌ای.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۶؛ خویی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ ق، ج۱۶، ص۲۶۶.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۷.
- ↑ خویی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۲۶۳.
- ↑ خویی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۶، ص۲۶۴.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۰۲؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۹۹.
- ↑ حسینی سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۸.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۹۹.
- ↑ حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۱۳۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۰۲؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۰۳؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۰۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۰۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۰۲.
- ↑ حسینی سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۲۲۳.
- ↑ حسینی سیستانی، منهاج الصالحین، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۳۰۵.
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، ۱۳۹۲ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، ۱۴۱۸ق.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، ۱۳۷۴ش.
- حسینی سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، مکتب آیةالله السیستانی، ۱۴۴۳ق.
- خامنه‌ای، سید علی، «نماز قضا، نماز استیجاری، نماز قضای پدر و مادر»، وبسایت خامنه‌ای، تاریخ انتشار: ۴ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۵ خرداد ۱۴۰۲ش.