سَلام جزء پایانی نماز است که پس از تشهد آخر نماز خوانده می‌شود. سلام از واجبات غیر رکنی نماز است و در همه نمازها به جز نماز میت وجود دارد.

تعریف

سلام در لغت به معنای سلامتی، امنیت و صلح است[۱] که در فارسی به درود ترجمه شده است.[۲]

فقیهان شیعه، سلام اصطلاحی را یکی از اجزا و واجبات نماز معرفی کرده‌اند[۳] که پس از تشهد رکعت آخر گفته می‌شود.[۴]

تفسیر روایی سلام

در روایت است که مردی از امیرمؤمنان(ع) پرسید: معنای "السلام علیکم..." چیست؟ امام فرمود:

«امامِ جماعت مترجم(منتقل کننده پیام) فرمایش خداست و در وقتی که خطاب به همگان می گوید:"السلام علیکم..." ، به معنای آن است که همگی از عذاب خدا در روز قیامت مصون هستید.»[۵][یادداشت ۱]

همچنین در روایتی دیگر از امام صادق(ع) نقل شده است:

«معنای سلام در آخر هر نماز امان است، یعنی کسی که امر پروردگار متعال را به جا آورد و به سنت پیغمبر خدا به حال خضوع و خشوع عمل کند، پس او از بلای دنیا و از عذاب آخرت در امان می‌ماند.»[۶]

معنای سلام‌های نماز

 
حالت قرارگرفتن بدن در سلام نماز

سه سلام در آخر نماز خوانده می‌شود:

  • «اَلسَّلامُ عَلَیک اَیُهَا النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ»؛ یعنی سلام بر تو‌ای پیغمبر و رحمت و برکات خدا بر تو باد.
  • «اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلی عِبادِ اللَّهِ الصّالِحینَ»؛ یعنی سلام از خداوند عالم بر نمازگزاران و تمام بندگان خوب او.
  • «اَلسَّلامُ عَلَیکمْ وَ رَحْمَةُ اللَّه وَ بَرَکاتُهُ»؛ یعنی سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما مؤمنین باد.[۷]

مخاطب سلام‌های نماز

مخاطب سلام اول رسول خداست. مخاطب سلام دوم همه مؤمنین و بندگان صالح خدا هستند. مخاطب جمله سوم: «السّلام علیکم و رحمة الله برکاته» مبهم است امّا در روایات مصادیقی از این مخاطب را بیان کرده‌اند، از جمله گفته شده: این سلام‌ها خطاب به ملائکه موکل انسان هستند. در بعضی از روایات گفته شده که این سلام خطاب به تمام ملائکه و فرشتگان است و در بعضی آمده که این سلام‌ها به انبیاء الهی است.[۸] شاید هم بتوان گفت: بعد از آن که نمازگزار در سلام اول به رسول خدا سلام کرد و در سلام دوم به تمام نمازگزاران و بندگان شایسته اعم از انبیاء و مؤمنین و ملائکه سلام کرد در سلام سوم به صورت جمعی به همه آنها سلام می‌دهد و همه را مورد مخاطب خود قرار می‌دهد.[۹]

سلام در روایت معراج

در حدیث معراج خداوند به پیامبرش امر می‌کند ابتدا بر خودش و اهل بیتش صلوات بفرستد و پس از آن به فرشتگان و انبیاء و مرسلین که پشت سر ایشان صف کشیده بودند سلام و درود بفرستد، پیامبر فرمود: اَلسَّلامُ عَلَیکم و رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ.[۱۰]

چرایی سلام در پایان نماز

امام رضا(ع) در باره فلسفه اینکه چرا پایان نماز با ذکر سلام است و نه ذکری مانند حمد یا تسبیح فرمود: نمازگزار با شروع نماز وگفتن «اَللَّهُ أَكْبَرُ» صحبت با مخلوقین را بر خود حرام و رو به سوی خالق کرد، در پایان نماز اولین چیزی که گفته می‌شود«السَّلامُ عَلَيْكُم ورَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ» است که با گفتنش آنچه را حرام کرده مجدداً حلال اعلان می‌کند: زیرا آغاز کلام با مخلوقین سلام است.[۱۱]

می‌توان گفت آخرین مرحله نماز، سلام و درود فرستادن بر پیامبر(ص)، بندگان صالح و همه نمازگزاران است. همان گونه که نماز معراج مؤمن دانسته شده و با گفتن "تکبیرة الاحرام " این معراج آغاز می‌شود، با گفتن "سلام " فرود آمده و به افراد صالح و نیکوکار سلام می‌دهد و این، علامت خروج از نماز است.[۱۲]

احکام سلام نماز

  • سلام اول و دوم مستحب است. یعنی نمازگزار می‌تواند فقط سلام سوم را بگوید.[۱۳]
  • اگر نمازگزار سلام را فراموش کرد و هنگامی یادش آمد که صورت نماز به هم نخورده و کاری هم که عمدی و سهوی آن نماز را باطل می‌کند، مثل پشت کردن به قبله، انجام نداده بود، باید سلام را بگوید و نمازش صحیح است.[۱۴]

پیوند به بیرون

پانویس

  1. معجم الوسیط، ذیل سلم
  2. «کلمه سلام»، سایت واژه‌یاب.
  3. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۳۰.
  4. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، بخش واجبات نماز، مسئله ۱۱۰۵.
  5. وسائل الشیعة، ج۶، ص۴۱۷، ابواب التسلیم.
  6. مصباح الشریعة، ترجمه مصطفوی، ص۷۲.
  7. «ترجمه تشهد و سلام نماز»، پایگاه اطلاع رسانی آقا مجتبی تهرانی.
  8. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۲، ص۳۰۶.
  9. «در نماز مي‌خوانيم «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته» مورد خطاب سلام، کيانند؟»، وبگاه مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات.
  10. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‌۳، ص۴۸۶.
  11. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۲، ص۳۰۶؛ و وسائل، ابواب تسلیم، باب ۱، ح ۱۱.
  12. «معنای سلام آخرر نماز»، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی.
  13. شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۶۲۴.
  14. «واجبات نماز- ذکر، تشهد، سلام»، سایت آیت‌الله خامنه‌ای.

یادداشت

  1. إنّ الإمام يترجم عن الله عزّ وجلّ ، ويقول في ترجمته لأهل الجماعة : أمان لكم من عذاب الله يوم القيامة

منابع

  • امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
  • «در نماز مي‌خوانيم «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته» مورد خطاب سلام، کيانند؟»، وبگاه مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات، تاریخ بازدید: ۱۳ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب‌، الکافی، تهران، دار الكتب الإسلامية‌، ۱۴۰۷ق،
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • مصباح الشریعة، منسوب به جعفر بن محمد علیه‌السلام، ترجمه حسن مصطفوی، تهران، انتشارات انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
  • وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، مصحح مؤسسة آل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.