 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمی‌تواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
جَهْر بلند کردن صدا و بنابر مشهور در خواندن حمد و سوره بر نمازگزار مرد در نماز صبح و دو رکعت اول نمازهای مغرب و عشا، واجب است. جهر در ابواب نماز، حج و دیه دارای احکامی است. گروهی از فقیهان ملاک جهر را آشکارشدن جوهر صدا دانسته و تشخیص آن را بر عهده عُرف می‌دانند. فقها جهر در مواردی مانند نماز آیات، نماز جمعه، نماز عیدین، نماز باران، قنوت و تلبیه مردان را مستحب می‌دانند. به نظر مشهور فقیهان جهر در سایر ذکرهای نماز بر مأموم مکروه است. البته در تسبیحات اربعه اِخفات (آهسته خواندن) واجب است.
کسی که بر دیگری آسیبی وارد کرده که به سبب آن نمی‌تواند جوهر صدای خود را آشکار کند، باید به او دیه کامل پرداخت نماید.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
جهر در مقابل اِخفات و به معنی بلند و آشکار کردن صدا است.[۱] گروهی از فقیهان ملاک جهر را آشکار شدن جوهر صدا دانسته[۲] و تشخیص آن را بر عهده عرف می‌دانند.[۳] به‌گفته فقیهان در رعایت جهر نباید صدا از حد متعارف بالاتر رود و شبیه فریاد‌زدن شود.[۴] از این موضوع در بخش‌های نماز، حج و دیه سخن به میان آمده است.[۵] اصطلاح جهر در علم تجوید نیز به معنی حبس شدن جریان نفَس و آزادشدن یکباره آن، هنگام تلفظ برخی حروف به‌کار‌رفته است.[۶] ۱۸ حرف از ۲۸ حرف زبان عربی که چنین صفتی دارند به «حروف مَجْهوره» (در مقابل مَهْمُوسه که به دیگر حروف اشاره دارد.) معروف‌اند.[۷]
احکام جهر
فقیهان شیعه موارد وجوب، استحباب، جواز و کراهت جهر را بیان کرده‌اند که عبارتند از؛
موارد وجوب جهر
بنابر مشهور جهر در خواندن حمد و سوره پس از آن بر نمازگزار مرد در نماز صبح و دو رکعت اول نمازهای مغرب و عشا، واجب است.[۸] گفته شده بر وجوب جَهر به بَسمله در نمازهای صبح، مغرب و عشا و جمعه و بر مستحب‌بودن آن در نمازهای اخفاتی، اجماع وجود دارد.[۹] به‌نظر فقیهان اگر نمازگزار از روی عمد موارد واجب آهسته یا بلند‌خواندن را رعایت نکند، نمازش باطل و اگر از روی فراموشی یا ندانستن مسئله باشد، صحیح است.[۱۰]
اگر فردی بر کسی آسیبی وارد کند که نتواند جوهر صداى خود را آشكار نماید، پرداخت دیه کامل بر کسی که به او آسیب وارده کرده واجب است.[۱۱]
موارد جهر مستحب و جایز
جهر در موارد زیر از دیدگاه فقیهان مستحب دانسته شده است:
- نماز آیات[۱۲]
- نماز جمعه[۱۳]
- حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه برای مردان[۱۴]
- نماز عیدین (عید فطر و قربان)[۱۵]
- نماز باران[۱۶]
- نمازهای مستحبی شبانه[۱۷]
- ذکر قنوت بنابر مشهور[۱۸]
- بسمله در موارد وجوب اخفات قرائت حتی در فرض انتخاب حمد به‌جای تسبیحات اربعه[۱۹]
- تکبیرهای نماز میت بر امام جماعت[۲۰]
- تکبیرة الاحرام بر امام جماعت[۲۱]
- تلبیه بر مردان[۲۲]
همچنین جهر در موارد زیر جایز شمرده شده و نمازگزار می‌تواند آنها را با صدای بلند یا آهسته بخواند:
جهر مکروه
مشهور فقها جهر در ذکرهای نماز جز حمد و سوره و تسبیحات اربعه را بر مأموم مکروه می‌دانند.[۲۶] در تسبیحات اربعه اخفات واجب است.[۲۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱۳؛ دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۱۰، م۲۶؛ خمینی، تحریر الوسیله، دارالعلم، ج۱، ص۱۶۶، م۱۱.
- ↑ خویی، موسوعة الإمام الخوئی، ۱۴۱۸ق، ج۱۴، ص۴۰۲؛ «جهر و اخفات در نماز»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله سیستانی.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۵۱۱.
- ↑ نگاه کنید به مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه فارسی، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۱۳.
- ↑ علامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۷.
- ↑ علامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۱۳۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۶۴-۳۶۵؛ خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۹.
- ↑ شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۱-۳۳۲؛ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۱۳، ص۳۰۸.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل(محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۰، م۹۹۵.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، دار العلم، ج۲، ص۵۹۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۴۵۷.
- ↑ حکیم، مستمسک العروه، ۱۴۱۶ق، ج۶، ص۲۰۳.
- ↑ خمینی، تحریرالوسیله، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى( ره)، ج۱، ص۱۵۸
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۳۹۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۱۵۲.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۱۸۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۰، ص۳۷۳.
- ↑ کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۱۲، ص۹۹.
- ↑ میرزای قمی، مناهج الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۴۹۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۶۶۸.
- ↑ امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۹، م۹۹۴.
- ↑ «مخیر بودن نسبت به جهر و اخفات در اذکار»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
- ↑ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۳۰.
- ↑ میرزای قمی، غنائم الایام، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۵۳۸؛ اراکی، المسائل الواضحه، ج۱، ص۲۵۷.
- ↑ خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۶، م۱۰۰۳.
منابع
- اراکی، محمد‌علی، المسائل الواضحه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- «جهر و اخفات در نماز»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید: ۷ مهر ۱۴۰۲ش.
- حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، موسسه دار التفسیر، ۱۴۱۶ق.
- خمینی، سید روح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.
- خمینی، سید روح‌اللّٰه، توضیح المسائل(محشی)، تحقیق: سید محمد‌حسین بنی‌هاشمی خمینی، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، موسسة احیاء آثار الامام الخویی، ۱۴۱۸ق.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تحقیق محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، موسسه لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷ش.
- طباطبایی یزدی، سید محمد‌کاظم، العروة الوثقی(محشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، تحقیق: جمعی از نویسندگان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
- علامی، ابوالفضل، پژوهشی در علم تجوید، قم، یاقوت، ۱۳۸۱ش.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، قم، موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۹۱ش.
- «مخیر بودن نسبت به جهر و اخفات در اذکار»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت الله مکارم شیرازی، تاریخ بازدید: ۱۰ مهر ۱۴۰۲ش.
- میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد‌حسن گیلانی، غنائم الایام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد‌حسن گیلانی، مناهج الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- نجفی، محمد‌حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق.
- نراقی، احمد بن محمد‌مهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.