بین الطلوعین
بِینَ الطُّلوعَین ، فاصله زمانی میان دمیدن صبح صادق ( طلوع فجر ) و طلوع آفتاب است. در قرآن از ساعاتی پیش از طلوع خورشید برای دعا و ذکر خدا، یاد شده و دعاها و اذکاری از معصومین برای این ساعات ذکر شده است. در فقه شیعه و سنی نیز در برخی ابواب فقهی، احکامی خاص برای بین الطلوعین آمده است.
تعریف
بِینَ الطُّلوعَین، فاصله زمانی میان دمیدن صبح صادق (طلوع فجر) و طلوع آفتاب است. اطلاق بین الطلوعین به زمان میان صبح کاذب و صبح صادق[۱] غیر مستند و سهو است.
پیشینه این اصطلاح در فرهنگ اسلامی
در قرآن کریم، پیامبر اکرم(ص) و گاه مؤمنان، به تسبیح خدا در ساعتی پیش از طلوع و غروب خورشید خوانده شده‌اند.[۲] در روایات هم از دعاهایی یاد شده است که پیامبر(ص) و امامان(ع) هر صبح و شام می‌خواندند.[۳] دعای ششم صحیفه سجادیه که همه مضمون‌های موجود در آن متناسب با دعاهای صبحگاهی است ، دعای صباح و مساء نامیده شده است.[۴] بنابراین، نزد مسلمانان سده‌های نخست، صبح و عصر تفاوتی از لحاظ اهمیت و ارزش تسبیح خداوند نداشته‌اند. حتی بیرونی [یادداشت ۱]نیز آن‌گاه که به رواج برخی آداب در میان ایرانیان، در فاصله زمانی بین طلوع فجر تا طلوع خورشید اشاره کرده[۵] از واژه‌های خاص برای این زمان یاد نکرده است. کاربرد اصطلاح بین الطلوعین برای اشاره به فاصله زمانی یاد شده، تنها در دوره‌های متأخرتر از سدۀ ۱۰ق/۱۶م و در ضمن بحث‌های فقهی رواج یافته است.[۶]
اهمیت
واقع شدن نماز صبح، تعقیبات و تسبیح پس از آن در بین الطلوعین و نیز تقارن این ساعت با آغاز روز و شروع کسب و کار، فرهنگ و آداب خاصی درباره آن پدید آورده است.[۷] در این میان، بین الطلوعین صبح روز جمعه از اهمیت بیشتری برخوردار است.[۸] مطهری مجتهد و پژوهشگر شیعی(۱۳۵۸ش.) براین باور است آنهایی که بویی از معنویت برده‌اند برای بیداری آخر شب و بین‌الطلوعین ارزش زیادی قائل‌اند. حتی برخی برای تربیت بچه‌هایشان، از وقتی که شیرخوار بوده‌اند، کوشش می‌کردند آنها را به هر بهانه‌ای در بین‌الطلوعین بیدار نگه دارند.[۹] احادیث زیادی در بیان اهمیت این زمان از روز وارد شده است. برخی از مباحثی که در مورد جایگاه این زمان در روایات بیان شده عبارتند از:
- ساعت استجابت دعا [۱۰]
- توقف عذاب قبر مردگان [۱۱]
- احتمال بیشتر استجابت دعا[۱۲]
- تقسیم روزی هر روز بندگان در این ساعت[۱۳]
- نهی شدید از خواب در این ساعت[۱۴]
- زیارت اموات در این ساعت [۱۵]
- ساعتی است ازساعت‌های بهشت [۱۶] [یادداشت ۲]
- ساعت ولادت پیامبر(ص) [۱۷]
بین الطلوعین در فقه
فقیهان شیعه در بحث از آداب بیع ـ به استناد احادیثی ـ کراهت معامله و تجارت را در زمان بین الطلوعین یادآور شده[۱۸] و بین الطلوعین را زمان دعا و عبادت دانسته‌اند.[۱۹] وقوف در مشعر، در بین الطلوعین روز عید قربان نیز از ارکان حج شمرده شده است.[۲۰]
فتوا دادن در برخی مسائل فقهی، مستلزم تعیین زمان دقیق آغاز روز است.[۲۱] از این رو، در میان فقیهان متأخر شیعه، در اینکه بین الطلوعین را جزء روز باید شمرد یا شب، وحدت نظر نبوده است.[۲۲] گسترش بحث‌های فقهی برای تعیین زمان دقیق آغاز روز، به نگارش کتاب‌ها و رسالاتی برای تعیین دقیق زمان بین الطلوعین انجامیده است.[۲۳][یادداشت ۳]
پانویس
- ↑ نک: لغت نامۀ دهخدا
- ↑ طه، آیه ۱۳۰؛ روم، آیه ۳۰، ۱۷؛ ق، آیه ۵۰، ۳۹.
- ↑ نسایی، ص۲۰-۲۱؛ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ مهروش، ص۱۱۱-۱۱۲.
- ↑ بیرونی ص ۲۲۹.
- ↑ نک: مقدس اردبیلی، ج۷، ص۲۹۳.
- ↑ برای آشنایی با دعاها، آداب و باورهایی مربوط به این ساعت، نک: صحیفۀ سجادیه، دعای۶؛ نسایی، ص۱۹؛ طوسی، مصباح...، ص۵۱۲؛ کفعمی، ص۹۴بب، ص۱۷۸-۱۸۰؛ فهری، ص۲۲۹-۲۳۳؛ مجلسی، ج۱۰۲، ص۲۹۷؛ قمی، ص۳۱-۳۸.
- ↑ نووی، ص۹۴.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۸، ص۵۲۹.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ مجلسی، ج۶، ص۲۵۶
- ↑ نووی، ص۹۴
- ↑ صفار، ج۱، ص۳۳۴
- ↑ ابن بابویه، ج۴، ص۲۰
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۲۵۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار،۱۴۰۳ ق، ج۸۰، ص۱۰۷
- ↑ مطهری، سیره نبوی، ص۲۳۳؛ مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۱۶، ص۱۹۳.
- ↑ نک: ابن بابویه، ج۳، ص۱۲۲؛ طوسی، تهذیب، ج۷، ص۸؛ حرعاملی، ج۱۷، ص۳۹۹.
- ↑ نراقی، ج۱۴، ص۲۵؛ جزایری، ص۲۲۷.
- ↑ ابن بابویه، ج۲، ص۵۴۵-۵۴۶؛ نراقی، ج۱۲، ص۲۴۹.
- ↑ برای نمونه، نک: نراقی، ج۱۳، ص۵۷؛ خویی، ج۶، ص۱۴۴، ج۹، ص۲۷۷-۲۷۸.
- ↑ برای نمونه، نک: نراقی، ج۸، ص۲۵۷؛ نجفی، جواهرالکلام، ۱۳۶۲ش، ج۷، ص۲۳۱؛ حسینی مراغی، ج۱، ص۱۹۷؛ خویی، ج۱، ص۲۷۱بب.
- ↑ برای نمونه، نک: آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۴۶-۴۷، ج۱۵، ص۷، ج۲۵، ص۱۳۵؛ موسوعة...، ج۱، ص۴۰۴.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۴۶.
یادداشت
- ↑ ابوریحان محمد بن احمد بیرونی خوارزمی (۳۶۲- پس از ۴۴۰ق. دانشمند بزرگ، ریاضیدان، ستاره شناس و تاریخ نگار
- ↑ سأل نصراني الشام الباقر عليه السلام عن ساعة ما هي من الليل ولا هي من النهار، أي ساعة هي؟ قال أبو جعفر عليه السلام: ما بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس، قال النصراني: إذا لم تكن من ساعات الليل ولا من ساعات النهار فمن أي ساعات هي؟ فقال: أبو جعفر من ساعات الجنة
- ↑ رسالة في زمان بين الطلوعين و إنه من الليل أو النهار نوشته سيد إبراهيم بن محمد الموسوي الدزفولي الكرمانشاهي.[۲۴]
منابع
- آقابزرگ، الذریعة.
- ابن بابویه، محمد، من لایحضره الفقیه، به کوشش حسن موسوی خرسان، قم، جامعۀ مدرسین.
- بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیة، به کوشش زاخاو، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
- جزایری، عبدالله، التحفةالسنیة، نسخه خطی آستان قدس، شم ۲۲۶۹.
- حرعاملی، محمد، وسائل الشیعة، بیروت، ۱۴۱۳ق.
- حسینی مراغی، عبدالفتاح، العناوی الفقهیة، قم، ۱۴۱۷ق.
- خویی، ابوالقاسم، التنقیح، تقریر علی تبریزی غروی، قم، ۱۴۱۰ق.
- صحیفۀ سجادیه.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد، محقق: محسن کوچه‌باغی، قم، مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق، چاپ دوم.
- طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، به کوشش حسن موسوی خرسان، تهران، ۱۳۹۰ق.
- طوسی، محمد، مصباح المتهجد، به کوشش علی اصغر مروارید، بیروت، ۱۴۱۱ق.
- عده‌ای از علماء، الاصول الستة عشر، قم، دار الشبستری للمطبوعات، ۱۳۶۳ش.
- فهری، محمد، الدعاءالمآثور و آدابه، به کوشش محمد رضوان دایه، بیروت، دار الفکر المعاصر.
- قمی، عباس، الباقات و الصالحات فی الادعیة و الصلوات المندوباب، همراه، مفاتیح الجنان، تهران، ۱۳۴۰ش.
- کفعمی، ابراهیم، المصباح، به کوشش حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۱۴ق.
- کلینی، محمد، الکافی، به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران، ۱۳۶۵ق.
- لغت‌نامه دهخدا.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ناشر صدرا، ۱۳۸۹ش، بی جا.
- مقدس اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة والبرهان، به کوشش مجتبی عراقی و دیگران، قم، ۱۴۰۹ق.
- موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، ۱۴۲۰ق.
- مهروش، فرهنگ، هویت و انتساب صحیفۀ سجادیه، با تکیه بر شاخصه‌های متن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ۱۳۸۲ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۳ق.
- نراقی احمد، مستندالشیعة، قم، ۱۴۱۷ق.
- نسایی، احمد، عمل الیوم و اللیلة، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- نووی، یحیی، الاذکار، به کوشش محیی‌الدین شامی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی