 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
قرائت نماز از واجبات غیررکنی نماز است که طبق آن، نمازگزار باید سورهٔ حمد و یک سوره کامل را در رکعت اول و دوم، و سوره حمد یا تسبیحات را در رکعت سوم و چهارم نماز بخواند. عربی و صحیح خواندن کلمات و ترتیب و موالات بین سوره‌ها، از واجبات قرائت، و گفتن آمین و خواندن سوره‌های عزائم بعد از حمد حرام است. همچنین شمرده خواندن و توجه به معانی قرائت، خواندن سورۀ قدر در رکعت اول و سورۀ توحید در رکعت دوم، از مستحبات قرائت، و تکرار یک سوره (غیر از سورۀ توحید) در هر دو رکعتِ نماز مکروه است.
جایگاه و مفهوم
قرائت، یکی از واجبات نماز،[۱] به‌معنای خواندن سورهٔ حمد و یک سوره کامل در رکعت اول و دوم، و خواندن سوره حمد یا تسبیحات در رکعت سوم و چهارم نماز است.[۲] قرائت از واجبات غیررکنی نماز است؛[۳] به این معنا که ترک یا کم و زیاد کردن آن، تنها در صورتی نماز را باطل می‌کند که عمدی باشد.[۴] البته قول ضعیفی هم مبنی بر رکن بودن قرائت وجود دارد.[۵]
به گفته صاحب جواهر از فقهای قرن ۱۳ قمری، دربارهٔ وجوب خواندن سوره بعد از حمد، اختلاف‌نظر است؛[۶] و نظر مشهورتر وجوب آن است؛[۷] مگر اینکه ضرورتی در میان باشد؛ مثل تنگی وقت یا در نماز مستحبی.[۸] فقیهانی مانند فیض کاشانی (متوفای ۱۰۹۱ق)،[۹] محقق سبزواری (متوفای ۱۰۹۰ق)[۱۰] و شبیری زنجانی (زاده ۱۳۰۶ش)[۱۱] خواندن سوره را مستحب شمرده‌اند.
واجبات قرائت
موارد زیر از جمله واجبات قرائت نماز بیان شده است:[۱۲]
- به عربی خواندن و ادای صحیح حروف و کلمات قرائت، از جمله حروف دارای تشدید؛ البته رعایت قواعد تجویدی را در نماز واجب ندانسته‌اند.[۱۳]
- رعایت ترتیب و موالات بین حمد و سوره و بین آیات هر کدام از سوره‌ها؛
- رعایت جهر و ظاهر کردن صدا برای مردان در قرائت نماز صبح و دو رکعت اوّل نماز مغرب و عشا؛
- رعایت اخفات و مخفی کردن صدا برای مردان در قرائت نماز ظهر، عصر و رکعت سوم و چهارم نماز مغرب و عشا.
محرّمات قرائت
موارد زیر از جمله کارهای حرام در قرائت نماز است:[۱۴]
- گفتن آمین بعد از خواندن حمد؛
- خواندن سوره‌ای طولانی که باعث فوت وقت نماز شود؛
- خواندن هر یک از سوره‌های دارای سجده واجب، که عبارت‌اند از: نجم، فصلت، سجده و علق در نمازهای واجب؛
- خواندن بیش از یک سوره پس از حمد؛ مگر سورهٔ ضحی و انشراح و نیز سورهٔ فیل و قریش که یک سوره شمرده شده و پس از حمد، هر دو سوره پشت سر هم خوانده می‌شوند.[۱۵] برخی، خواندن بیش از یک سوره را مکروه دانسته‌اند.[۱۶]
مستحبات قرائت
موارد زیر از جمله کارهای مستحب در قرائت نماز شمرده شده است:[۱۷]
- شمرده خواندن سوره‌ها و تسبیحات و توجه به معانی آنها؛
- گفتن «اعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّیطٰانِ الرَّجِیْم» با صدای آهسته در رکعت اول، پیش از خواندن سورۀ حمد؛
- بلند گفتن «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ» برای مردها، در حمد و سورهٔ نماز ظهر و عصر،
- گفتن «الْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ العٰالَمِین» پس از تمام شدن سورۀ حمد؛
- گفتن «کَذٰلِکَ اللّٰهُ رَبِّی» پس از تمام شدن سورۀ توحید؛
- گفتن «استَغفِرُ اللّٰهَ رَبِّی وَ اتُوبُ الَیْه» پس از تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم؛
- خواندن سورۀ قدر در رکعت اول، و سورۀ توحید در رکعت دومِ تمام نمازها.
مکروهات قرائت
موارد زیر از جمله کارهای مکروه در قرائت نماز شمرده شده است:[۱۸]
- ترک سورهٔ توحید در تمام نمازهای یک شبانه‌روز؛
- خواندن سورۀ توحید با یک نفس؛
- خواندن یک سوره در دو رکعت، مگر سورۀ «توحید» که تکرار آن مکروه نیست؛
- رها کردن یک سوره و شروع سوره‌ای دیگر؛ قبل از آنکه نصف سوره اوّل خوانده شود؛[۱۹] مگر در سوره توحید و کافرون که پس از شروع به خواندن آنها نباید به سوره دیگری عدول کرد.[۲۰]
پانویس
- ↑ شفتی، تحفة الأبرار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۸۰.
- ↑ ذهنی تهرانی، عناوین الاحکام، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۲۵-۱۲۳؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۳.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۱۲۶.
- ↑ منتظری، معارف و احکام نوجوانان، ۱۴۲۳ق، ص۲۳۰.
- ↑ اصفهانی، رساله صلاتیه، ۱۴۲۵ق، ص۲۱۳.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۹، ص۳۱۰.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۹۴.
- ↑ شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۵۹۴؛ توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۷.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، کتابخانه آیة الله مرعشی، ج۱، ص۱۳۱.
- ↑ محقق سبزواری، کفایة الأحکام، انتشارات مهدوی، ج۱، ص۹۲.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۴
- ↑ اصفهانی، رساله صلاتیه، ۱۴۲۵ق، ص۲۱۴-۲۱۶؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۳-۵۴۹.
- ↑ فرهنگ فقه، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۵۵۸.
- ↑ اصفهانی، رساله صلاتیه، ۱۴۲۵ق، ص۲۱۸-۲۱۹؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۴-۵۴۵.
- ↑ اصفهانی، رساله صلاتیه، ۱۴۲۵ق، ص۲۱۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۰۹ق؛ ج۱، ص۶۴۷.
- ↑ منتظری، معارف و احکام نوجوانان، ۱۴۲۳ق، ص۲۳۲؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۹-۵۶۰.
- ↑ شیخ بهایی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۰؛ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۵۹-۵۶۰.
- ↑ شیخ بهایی، جامع عباسی، ۱۴۲۹ق، ص۱۴۰.
- ↑ بنی‌هاشمی خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۵۴۸.
منابع
- اصفهانی، محمدتقی، رساله صلاتیه، شرح محمدباقر نجفی اصفهانی، تحقیق و تصحیح مهدی باقری سیانی، قم، انتشارات ذوی القربی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، توضیح المسائل (محشّی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه، قم، مؤسّسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- ذهنی تهرانی، سید محمدجواد، عناوین الاحکام: ترجمه و شرح اللعمة الدمشقیة، قم، کتابفروشی وجدانی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- شفتی، سید محمدباقر، تحفة الأبرار الملتقط من آثار الأئمة الأطهار، تحقیق و تصحیح سید مهدی رجائی، اصفهان، انتشارات کتابخانه مسجد سید، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شرح سید محمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- شیخ بهایی، نظام بن حسین، جامع عباسی و تکمیل آن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۹ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، بی‌تا.
- محقق سبزواری، محمدباقر، کفایة الأحکام، اصفهان، انتشارات مهدوی، چاپ اول، بی‌تا.
- منتظری، حسینعلی، معارف و احکام نوجوانان، قم، نشر سرایی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق و تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.