تسبیحات اربعه، ( «سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الّا و اللّه اکبر» )چهار ذکری است که در نمازهای روزانه سه یا چهار رکعتی و در برخی اذکار خوانده می‌شود. این چهار ذکر عبارتند از: «سُبْحانَ اللهِ»، و «اَلْحَمْدُ لِلهِ»، و «لا إلهَ إلاّ اللهُ»، و «اللهُ أکْبَرُ» (پاک و منزّه است خداوند، و ستایش مختصّ خداست، و معبودی جز خدا نیست، و خداوند بزرگتر است).
علت نامگذاری
تسبیحات اربعه از چهار ذکر سُبْحانَ اللهِ(تسبیح)، الْحَمْدُ لِلهِ(تحمید)، لا إلهَ إلاّ اللهُ(تهلیل)، و اللهُ أکْبَرُ(تکبیر) تشکیل شده است. با این حال به این چهار ذکر تسبیحات اربعه گفته می‌شود با این که فقط بخش اول تسبیح است و بقیه تحمید و تهلیل و تکبیر. شیخ انصاری علت این نامگذاری را یا ناشی از غلبه دادن تسبیح بر سایر اذکار دانسته و یا علت را این دانسته که چون مفهوم همه این اذکار به نوعی پیراسته ساختن و نتزیه خداوند از صفات بشری است و این مفهوم همان مفهوم تسبیح است به همین دلیل این چهار ذکر، به تسبیحات اربعه معروف شده است.[۱] «الحمد الله» به توحید افعالی،«لا اله الا الله» به توحید اسمائی و صفاتی، و «الله اکبر« اشاره به توحید ذاتی خداوند دارد. و «سبحان الله» نشان دهنده تنزیه خدا از تمام مراتب تصور شده است.
جایگاه معنوی
در روایاتی چهار گوشه کعبه، به تسبیحات اربعه مرتبط شده است: «امام صادق علیه‌السلام فرمود: « كعبه چهارگوش است چون محاذى بیت المعمور است. بیت المعمور چهارگوش است، چون محاذى عرش است. عرش چهارگوش است چون كلماتى كه دین اسلام بر آن استوار است چهار است: ۱ـ سبحان الله ۲ـ الحمد لله ۳ـ لا إله إلاّ الله ۴ـ الله اكبر.»[۲]
ثواب و فضیلت
علامه مجلسی در جلد ۹۰ بحار الانوار، فصلی را به معنا و فضیلت‌های تسبیحات اربعه اختصاص داده است.[۳] درروایتی پیامبر(ص) از تسبیحات اربعه به عنوان «سید التسابیح» (سید وسرور تسبیحات) یاد کرده که ۳۰ بارگفتنش در هر روز دارای آثاری است که آمرزش گناهان یکی از آنهاست. [۴] خواندن تسبیحات اربعه همچنین برای نزدیک شدن به خداوند و دفع بلاهای دنیوی [یادداشت ۱] و استجابت دعاها[یادداشت ۲] سفارش شده است.[۵]
حکم شرعی
در نمازهای روزانه، (نماز ظهر، عصر و عشا) ذکر تسبیحات اربعه (سُبْحانَ اللهِ والْحَمْدُ لِلهِ و لا إلهَ إلاّ اللهُ و اللهُ أکْبَرُ) در رکعت‌های سوم و چهارم به جای حمد و سوره خوانده می‌شود.[۶] به فتوای برخی مراجع تقلید، در رکعت سوم و چهارم، تسبیحات اربعه باید سه مرتبه خوانده شود و بعضی دیگر مراجع، خواندنِ یک مرتبه را کافی می‌دانند.[۷] هم چنین هنگامی که وقت نماز تنگ است، نمازگزار باید فقط یک بار این ذکر را بخواند. [۸]
علاوه بر نمازهای روزانه، ذکر تسبیحات اربعه در نماز جعفر طیار پس از خواندن سوره (سیصد مرتبه)[۹]، در نماز مشترک شب‌های ماه رمضان (هفت مرتبه)[۱۰] و در اعمال ماه جمادی‌الآخر بعد از اتمام نمازِ مشترک (هفتاد مرتبه) خوانده می‌شود.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الصلاة، الناشر : تراث الشيخ الاعظم، ج۱، ص ۳۴۵.
- ↑ من لا یحضره الفقیه،شیخ صدوق، ج۲، ص ۱۹۱.
- ↑ نگاه کنید به: مجلسی، بحار الأنوار، ۱۹۸۳م، ج۹۰، ص۱۶۶ - ۱۷۵.
- ↑ بحار الانوار، ج۹۰، ص۱۷۳، حدیث۱۹
- ↑ ابن طاووس، ادب حضور، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۲۹۳ و ۲۹۴.
- ↑ فاضلی، عرفان نماز، ۱۳۸۸ش، ص۸۵.
- ↑ بنی هاشمی خمینی، توضیح المسائل مراجع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۵۵۲.
- ↑ العروة الوثقی(المحشی)، ج۲، ص ۵۳۵.
- ↑ قمی، دستورالعمل و مرواریدهای درخشان، ۱۳۸۱ش، ص۲۶۷.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، نمازهای ماه رمضان، پس از دعای افتتاح.
یادداشت
- ↑ امام صادق(ع) فرمود: «روزی رسول خدا(ص) به اصحابش فرمود: اگر جامه‌ها و ظروفی را که دارید جمع کنید و روی هم بگذارید، آیا به آسمان می‌رسد؟ عرض کردند: خیر، ای رسول خدا! فرمود: وقتی از خواندن نماز فراغت پیدا کردید، سی بار بگویید: «سبحان الله، و الحمد لله، و لا إله إلاّ الله، و الله أکبر.» پاک و منزّه است خداوند، و ستایش مختصّ خداست، و معبودی جز خدا نیست، و خداوند بزرگتر است؛ زیرا این کلمات ویرانی، غرق شدن، سوختن، افتادن در چاه، خوراک درندگان قرار گرفتن، جان سپردن به صورت بد و هرگونه نکبت و گرفتاری و مصیبتی را که بر بنده در آن روز فرو می‌آید، دفع می‌کنند و آنها معقّبات هستند.»
- ↑ حضرت صادق (ع) فرمود: «هرکس در تعقیب نمازهای واجب پیش از آنکه آسوده بنشیند، چهل بار بگوید: «سبحان الله، و الحمد لله، و لا إله إلاّ الله، و الله أکبر» سپس از خداوند درخواست نماید، هر چه بخواهد به او عطا می‌شود.»
منابع
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، ادب حضور، مترجم محمد روحی، قم، نشر انصاری، ۱۳۸۰ش.
- بنی هاشمی خمینی، سید محمدحسن، توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید، گردآورنده بنی هاشمی خمینی با همکاری اصولی و دیگران، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- فاضلی، قادر، عرفان نماز، تهران، نشر فضیلت علم، ۱۳۸۸ش.
- قمی، عباس، دستور العمل و مرواریدهای درخشان (لئالی منثوره)، گردآورنده محمدحسین ربانی، قم، نشر عهد، ۱۳۸۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.