 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
جمع بین دو نماز یا جمع بین الصلاتین، با هم خواندن نمازهای ظهر و عصر و نمازهای مغرب و عشاء در وقت مشترک است. برای جواز جمع بین دو نماز به سنت پیامبر(ص) و سیره ائمه(ع) استناد شده است. عالمان اهل سنت به وقت مشترک دو نماز معتقد نیستند، از این رو جمع بین دو نماز را فقط در شرایط خاص مانند سفر و بیماری جایز می‌دانند.
درباره جمع بین دو نماز آثاری نوشته شده که کتاب الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب و السنة، اثر جعفر سبحانی، از جمله آنها است.
تعریف
جمع بین دو نماز اصطلاحی فقهی است که به باهم خواندن نمازهای ظهر و عصر یا مغرب و عشاء بنا بر مذهب شیعه در هر زمان از وقت مشترک[۱] و بنا بر مذهب اهل‌سنت در وقت مخصوص دیگری[۲] اشاره دارد. شیعیان معمولاً نمازهای ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء را با هم و اهل‌سنت جداگانه میخوانند.[۳]
در کتاب‌های فقهی در بخش اوقات نماز از جمع بین الصلاتین بحث می‌شود[۴]. همچنین در باب‌های طهارت[۵] وحج نیز از آن سخن گفته شده است.
دلیل مشروعیت
به گفته شهید اول، از نظر فقیهان شیعه جمع بین دو نماز جایز است.[۶] چرا که بر اساس احادیث، پیامبر(ص)[۷] و امامان معصوم(ع)[۸] در شرایط عادی و غیرعادی(جنگ، ترس، سفر، باران و...) نمازهای واجب روزانه را هم با یک‌دیگر و هم جداگانه به‌جا آورده‌اند. پیامبر(ص) دلیل انجام هم‌زمان دو نماز در شرایط عادی را جلوگیری از به سختی و زحمت افتادن امت خود بیان کرده است[۹] البته فقیهان شیعه، خواندن جداگانه دو نماز توسط پیامبر(ص) را دلیل بر مستحب بودن آن[۱۰] و نیز وجود وقت مشترک[۱۱] می‌دانند.
بیشتر فقهای سنی جمع بین دو نماز را در شرایط عادی جایز نمی‌دانند.[۱۲] و فقط آن را در صورت داشتن عذر مانند سفر، بیماری و بارش باران مجاز می‌دانند.[۱۳] همچنین روایات درباره سنت پیامبر(ص) در جمع بین دو نماز در شرایط معمولی، از نظر آنان به موارد داشتن عذر تأویل می‌شود.[۱۴] البته فقهای همه مذاهب اسلامی جمع دو نماز را در ایام حج در عرفات (نماز ظهر و عصر) و مزدلفه (نماز مغرب و عشاء) جایز می‌دانند.[۱۵] هرچند که محمد بن ادریس شافعی برخلاف دیگر فقهای چهارگانه اهل‌سنت که حج و عمره را سبب جایز بودن جمع بین دو نماز می‌دانند، در این مورد سفر را سبب جایز بودن جمع بین دو نماز می‌داند.[۱۶]
دلیل تفاوت دیدگاه شیعه با اهل‌سنت
متفاوت بودن دیدگاه شیعه و اهل‌سنت به دلیل متفاوت بودن دیدگاه آنها در وقت نمازهای یومیه است.[۱۷] عالمان شیعه بر اساس آیه «أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ ۖ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا؛ نماز را از زوال آفتاب تا نهايت تاريكى شب برپادار، و [نيز] نماز صبح را، زيرا نماز صبح همواره [مقرون با] حضور فرشتگان است.[۱۸] قائل به وقت مشترک، وقت فضیلت و وقت مخصوص برای نمازهای ظهر و عصر و نیز مغرب و عشاء هستند.[۱۹] اما عالمان اهل‌سنت برای هر نماز وقت مخصوص قائل‌اند[۲۰] و وقت مشترک نمازهای یومیه را نمی‌پذیرند.[۲۱] از این‌رو معتقدند در صورت جمع خواندن نماز، یکی از دو نماز خارج از وقت خود و در وقت دیگری خوانده می‌شود، در حالی که از نظر فقهای شیعه خواندن نماز، فقط در وقت مخصوص نماز دیگر جایز نیست و در وقت مشترک یا فضیلت نماز دیگر جایز است.[۲۲] برخی از مفسران اهل‌سنت هم اوقات سه‌گانه(صبح، ظهر و شب) را برای نمازهای واجب روزانه ثابت می‌دانند.[۲۳]
کتاب‌شناسی
درباره جمع بین دو نماز کتاب‌هایی به زبان عربی و فارسی نوشته شده است، که از آن جمله، کتاب «الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب و السنة»، اثر جعفر سبحانی از مراجع تقلید شیعه که در سال ۱۳۸۸ش به وسیله مؤسسه امام صادق(ع) منتشر شده است.[۲۴] در این کتاب، آیات و روایاتی که بر جایز بودن جمع بین دو نماز اشاره دارند، ذکر شده است.
کتاب‌های الجمع بین الصلاتین، نوشته عبداللطیف بغدادی، الجمع بین الصلاتین فی السفر، نوشته مقبل وادعی، جمع بین صلاتین و حدود آن نوشته سید محمدرضا مدرسی و الجمع بین الصلاتین، نگارش نجم‌الدین عسكری از دیگر آثار در این زمینه است.
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: سبحانی، ««جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، ص۶۶.
- ↑ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۳۸.
- ↑ سبحانی، ««جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، ص۴۵.
- ↑ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهاره، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۷۰.
- ↑ شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۳۱.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۲؛ بخاری، صحيح بخاری، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۳۸؛ مسلم، صحيح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۴۸۹، ح۷۰۵.
- ↑ کلینی، الكافی، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۸۶-۲۸۷.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۲؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۳۷۴ق، ج۱، باب الجمع بين الصلاتين فی الحضر، ص۴۹۰، ح۷۰۵.
- ↑ شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۳۵.
- ↑ ابن ادریس حلی، السرائر، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۹۸.
- ↑ سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ نگاه کنید به: نووی، شرح بر صحیح مسلم، ۱۳۹۲ق، ج۵، ص۲۱۸، ح۲۱۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: نووی، شرح بر صحیح مسلم، ۱۳۹۲ق، ج۵، ص۲۱۸.
- ↑ موسوی، جمع بین دو نماز، ۱۳۹۳ش، ص ۳۴؛ سبحانی، العقيدة الإسلامية على ضوء مدرسة اهل‌البيت، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۳۴۰.
- ↑ جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۴۱۹.
- ↑ نگاه کنید به: شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۳۶.
- ↑ سوره اسراء، آیه۷۸.
- ↑ سبحانی، الانصاف، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۲۹۱.
- ↑ سرخسی، المبسوط، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ نگاه کنید به: شهید اول، ذکری الشیعه، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۲۳.
- ↑ سبحانی، ««جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، ص۶۷.
- ↑ نگاه کنید به: آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۸، ص۱۲۷.
- ↑ الجمع بین الصلاتین علی ضوء الکتاب والسنّة، کتابخانه مدرسه فقاهت.
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۰ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحيح البخاری، بیروت، دارالفكر للطباعه و النشر و التوزيع، ۱۴۰۱ق.
- جزیری، عبدالرحمن بن محمد، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق/۲۰۰۳م.
- سبحانی، جعفر، الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۱ش.
- سبحانی، جعفر، «جمع میان دو نماز از دیدگاه کتاب و سنت»، فصل‌نامه فقه اهل‌بیت، ش۴۵، بهار ۱۳۸۵ش.
- سبحانی، جعفر، العقیدة الاسلامیة علی ضوء مدرسة اهل‌البیت علیهم‌السلام، قم، مؤسسة الامام الصادق علیه‌السلام، ۱۴۱۹ق.
- سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، قم، ۱۴۱۹ق.
- شیخ انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب الطهارة، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، ۱۳۸۵ش/۱۹۶۶م.
- كلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالکتب الاسلامیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، ۱۴۰۷ق.
- مسلم، مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، بیروت، دار احياءالتراث العربی، ۱۳۷۴ق.
- موسوی، عبدالرحیم، جمع بین دو نماز، ترجمه حسین‌علی عربی، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت، ۱۳۹۳ش.
- نووی، محی‌الدین، المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، ۱۳۹۲ق.