اوقات نماز
اوقات نماز یکی از شرایط صحیح‌بودن نمازهای روزانه است. هریک از نمازهای روزانه باید در زمان مشخصی خوانده شود و در غیر این صورت به وظیفه عمل نشده است. طبق فتوای فقها وقت نماز صبح، فجر صادق یا فجر دوم است که تا طلوع آفتاب ادامه دارد. وقت نماز ظهر و عصر از ابتدای ظهر شرعی تا غروب یا مغرب است که بین علما در این مسئله اختلاف است. وقت نماز مغرب و عشاء نیز اختلافی است و برخی مغرب یا غروب را اول وقت دانسته‌اند. آخر وقت آن هم نیمه‌شب شرعی است.
مشهور فقها نسبت به نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء، قائل به وقت اختصاصی هستند؛ به این معنا که اولین زمان به‌اندازه خواندن نماز ظهر و مغرب مخصوص آنهاست و نمی‌شود در آن زمان نماز عصر یا عشاء خواند. همچنین آخر وقت به‌اندازه خواندن نماز عصر و عشاء، وقت اختصاصی آنهاست.
مستحب است انسان نماز را در اول وقت بخواند که در روایات راجع به آن خیلی سفارش شده است. برای هریک از نمازهای روزانه زمان مشخصی بیان شده که نمازخواندن در آن بهتر است و «وقت فضیلت» نامیده می‌شود.
جایگاه فقهی
نمازهای روزانه شرایطی دارد که از جمله آنها، رعایت وقت نماز است؛ یعنی مکلف باید هر نماز را در زمان مشخصی بخواند و چنانچه وقت مناسب هر نماز رعایت نشود، نماز باطل است و وظیفهٔ مکلف همچنان باقی است. راه اثبات وقت نماز این است که یا خود انسان یقین کند وقت داخل شده‌است یا دو مرد عادل به داخل‌شدن وقت خبر دهند.[۱]
وقت ادای نمازهای روزانه
وقت خواندن نمازهای روزانه، برپایهٔ فتوای فقیهان چنین است:
- نماز صبح: وقت نماز صبح بین طلوع فجر دوم یا فجر صادق تا طلوع خورشید است.[۲]
- نماز ظهر و عصر: ابتدای وقت نماز ظهر، ظهر شرعی یا زوال خورشید است و در این مسئله اختلافی بین فقها نیست.[۳] تعدادی از فقیهان انتهای وقت نماز ظهر و عصر را مغرب می‌دانند؛[۴] ولی برخی دیگر مانند محقق حلّی انتهای وقت را غروب (مخفی‌شدن قرص خورشید) معرفی کرده‌اند.[۵] به گزارش صاحب جواهر و بروجردی قول به غروب، مشهور یا مشهورتر است.[۶] برخی علما همچون محقق و سید یزدی که وقت مختص و مشترک را قبول دارند،[۷] اولین لحظات زوال خورشید به‌اندازه ادای نماز ظهر را وقت اختصاصی برای ظهر و نیز آخرین لحظه به‌اندازه ادای نماز عصر را وقت اختصاصی عصر دانسته‌اند و بین این دو زمان وقت مشترک بین نماز ظهر و عصر است.[۸]
- نماز مغرب و عشاء: برخی از فقها وقت نماز مغرب و عشاء را از غروب خورشید تا نیمه‌شب می دانند؛[۹] ولی برخی ابتدای وقت را مغرب معرفی کرده‌اند.[۱۰] طبق نظر فقهایی که وقت مختص و مشترک را قبول دارند، از جمله محقق حلی و سید یزدی، اولین لحظات به‌اندازه ادای نماز مغرب، وقت اختصاصی آن و نیز آخرین لحظه تا نیمه‌شب به‌اندازه ادای نماز عشاء، وقت اختصاصی نماز عشاء است و بین این دو زمان، وقت مشترک بین نماز مغرب و عشاء است.[۱۱]
برخی از فقها می‌گویند افرادی که به‌جهت خوابیدن یا فراموشی یا عادت ماهیانه زنانه نتوانسته‌اند نماز مغارب و عشا را تا نیمه‌شب بخوانند، تا طلوع فجر می‌توانند به نیت ادا آنها را بخوانند؛[۱۲] اما برخی دیگر همچون سید حسین بروجردی و امام خمینی و سید احمد خوانساری این نظر را قبول ندارند و می گویند در این صورت، احتیاط آن است نماز به نیت ما فی الذِّمِه خوانده شود.[۱۳]
وقت مختص و مشترک
وقت مختص به این معنا است که در نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا، اولین زمان به‌اندازه خواندن نماز ظهر و مغرب مخصوص آنهاست و نمی‌شود در آن زمان نماز عصر یا عشاء خواند و همچنین آخر وقت به‌اندازه خواندن نماز عصر و عشاء، وقت اختصاصی آنهاست.[۱۴] برخی علما همچون محقق حلی و سید یزدی قائل به نظریه وقت مختص هستند.[۱۵] آیت‌الله خوئی این نظر را به مشهور فقها نسبت داده است.[۱۶]
اما در مقابل عده‌ای از فقها از جمله خود سید ابوالقاسم خوئی این نظر را قبول ندارند و قائل به وقت مشترک‌اند و آن را به شیخ صدوق و علمای دیگر نیز نسبت می‌دهند.[۱۷] طبق این نظریه، وقت نماز از اول تا آخر بین نمازها مشترک است؛ اما از جهت اینکه رعایت ترتیب لازم است، باید اول نماز ظهر و بعد عصر و نیز اول مغرب و بعد عشاء خوانده شود.[۱۸]
نتیجه تفاوت این دو دیدگاه این است که اگر شخصی سهواً نماز عصر را قبل از ظهر یا عشاء را قبل از مغرب بخواند، طبق نظریه وقت مشترک، نمازش صحیح است؛ اما براساس نظریه وقت مختص باطل است.[۱۹]
وقت فضلیت نماز
به گفته فقها، مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خیلی سفارش شده است و هرچه به اول وقت نزدیک‌تر باشد، بهتر است؛ مگر آنکه تأخیر آن از جهتی بهتر باشد؛ به‌طور مثال صبر کند که نماز جماعت بخواند.[۲۰] طبق فتوای فقها «وقت فضیلت»، یعنی زمانی که بهتر است نمازها در آن خوانده شود، به شرح زیر است:
- نماز صبح: از طلوع فجر تا ایجاد سرخی در سمت شرق آسمان (به عربی: اَلحُمرَةُ الْمَشرِقیّه) است.[۲۱]
- نماز ظهر: از زوال خورشید تا وقتی که سایه شاخص به‌اندازه خود شاخص شود.[۲۲]
- نماز عصر: از زمانی که اندازه شاخص به مقدار خود شاخص برسد تا زمانی است که سایه به دوبرابر شاخص رسیده باشد.[۲۳]
- نماز مغرب: از مغرب تا رفتن شَفَق، یعنی از بین رفتن سرخی در غرب آسمان (به عربی: اَلحُمرَةُ الْمَغرِبیّه).[۲۴]
- نماز عشاء: از رفتن شفق تا یک‌سوم شب.[۲۵]
برخی از احکام وقت نماز
برخی از فتواهای فقها دربارهٔ وقت نماز به شرح زیر است:
- اگر یک رکعت از نماز در وقت باشد، به منزله آن است که تمام نماز در وقت اقامه شده است.[۲۶]
- اگر کار واجبی برعهده مکلف باشد، مثلاً شخص طلبکار مراجعه کرده باشد، مکلف باید اول کار واجب را انجام دهد و بعد نماز بخواند. البته اگر عمداً اول نماز بخواند، گرچه گناه مرتکب شده، نمازش صحیح است.[۲۷]
- بیدارکردن دیگران برای خواندن نماز امری پسندیده است و در برخی موارد به جهت امر به معروف لازم است؛ اما بیدار کردن فرد مریض یا شخصی که اذیت می‌شود، جایز نیست.[۲۸]
پانویس
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴۸؛ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج ۱، ص۳۹۰.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۱؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۸۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸؛ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۲۱ق، ج۴، ص۸۶؛ بروجردی، کتاب الصلاة، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ خمینی و بروجردی و خوانساری، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۹.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۱۴۵؛ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ محقق حلی، شرائع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۵۰؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۰۹.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۰۴.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام خوئی، ۱۴۱۸ش، ج۱۱، ص۱۰۹.
- ↑ کاشف الغطاء، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ج۱، ص۳۸۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ امام‌خمینی، الخلل فی الصلاة، چاپ دوم، ص۱۴۷.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۳۹۴.
- ↑ حسینی سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۴۴۳ق، ج۱، ص۳۹۷.
منابع
- بروجردی، سید حسین، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- بروجردی، سید حسین، کتاب الصلاة، تقریر: حسینعلی منتظری، ارغوان دانش، قم، ۱۳۸۸ش.
- حسینی سیستانی، سید علی، توضیح المسائل جامع، مشهد، دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۴۴۳ق.
- خمینی، سید روح‌الله، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، ۱۳۹۲ش.
- خمینی، سیدروح‌الله، الخلل فی الصلاة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- خوئی، سید ابوالقاسم، موسوعة الخوئی، مؤسسة الخویی الاسلامیة.
- خوانساری، سید احمد، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- کاشف الغطاء، محمدحسین، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، زیر نظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- مشکینی، علی‌اکبر، مصطلاحات الفقه، قم، دار الحدیث، ۱۳۹۲ش/۱۴۳۴ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت، قم، ۱۴۲۱ق.