بِیت لَحم از شهرهای تاریخی فلسطین و زادگاه حضرت داوود و حضرت عیسی(ع) است. راحیل همسر یعقوب(ع) نیز در این شهر مدفون است. به گفته مورخان درخت نخلی که مریم(س) هنگام بارداری از میوه آن استفاده کرد در بیت لحم قرار داشته است.
پیامبر(ص) در معراج از این شهر دیدن کرد و به سفارش جبرئیل در زادگاه عیسی(ع) نماز خواند. پس از فتح بیت‌المقدس در سال ۱۶ق (در دوره خلیفه دوم) بیت لحم نیز توسط مسلمانان فتح شد و در جنگ‌های صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان دست به دست می‌شد.
وجود کلیسایی در محل تولد عیسی(ع) که قدمت آن به سده چهارم میلادی برمی‌گردد، بیت لحم را به یکی از شهرهای زیارتی مسیحیان تبدیل و محل سکونت کرده است؛ اما پس از جنگ اعراب و اسرائیل و اشغال شهرهای فلسطین در ۱۹۴۸م، این شهر به سکونت‌گاه آوارگان مسلمان تبدیل شد و ترکیب جمعیتی آن تغییر کرد.
موقعیت و ویژگی‌های جغرافیایی
بیت لحم از شهرهای تاریخی فلسطین در کرانه غربی رود اردن است. این شهر در ده کیلومتری جنوب غربی بیت‌المقدس و در مسیر اصلی الخلیل- بیت‌المقدس واقع شده است.[۱] واژۀ «لحم» كه در زبان عربی به معنی گوشت است، در عبری به مفهومِ اخص نان، و اعم غذا آمده است. از این‌رو بیت لحم به سبب شهرت مزارع غَلّات آن در دورۀ باستان، «خانۀ نان» خوانده می‌شد. بیت لحم نام قدیمی دیگری دارد: «اَفراتَه» یا «اَفرات» که واژه ای آرامی و به معنای «سرسبزی و ثمردهی» است. وجه مشترک این نامها «سرسبزی» است. [۲]
پیش از اسلام
بر اساس برخی از گزارش‌ها بیت‌لحم دو هزار سال پیش از میلاد منطقه‌ای مسکونی بوده است. در الواحی مشهور به تَل‌ُّالعَمارِنَة که متعلق به سده ۱۴ پیش از میلاد است به این شهر اشاره شده است. [۳] این شهر سکونت‌گاه کنعانیان بوده است.[۴] منابع تاریخی محل دفن راحیل همسر یعقوب(ع)و مادر یوسف(ع)[۵] و محل تولد داوود و گذراندن دوران کودکی وی را در این شهر دانسته‌اند.[۶]
بیت لحم به سبب آنکه زادگاه حضرت عیسی است نزد مسیحیان مورد احترام و یکی از شهرهای مقدس آنان است.[۷] بر اساس گزارش یعقوبی، مریم(ع) به هنگام بارداری به بیت لحم رفت.[۸] برخی مورخان بر این باورند درخت نخلی که مریم(ع) از خرمای آن استفاده کرد و در قرآن به آن اشاره شده[۹] در این شهر بوده است.[۱۰] ابن‌بطوطه نیز در قرن هشتم هجری قمری در بازدید از بیت لحم از بقایای این نخل دیدن کرده است.[۱۱]
به دستور امپراطور روم در سده چهارم پس از میلاد در محل تولد عیسی(ع) کلیسایی ساخته شد.[۱۲] این کلیسا در سده ششم توسط سامریان ویران شد اما پس از مدتی توسط امپراطور همان دوره بازسازی شد و به کلیسای مهد معروف گشت.[۱۳]
پس از اسلام
به دنبال فتح بیت‌المقدس در دوره خلیفه دوم در ۱۶ق بیت لحم نیز به تصرف مسلمانان درآمد. خلیفه دوم پس از فتح بیت لحم دستور داد مسجدی در این شهر بنا کنند و از مسیحیان ساکن در این شهر خواست در ازای امان دادن به آنان از این مسجد نگهداری کنند.[۱۴] به گفته حموی بنای این مسجد تا قرن هفتم وجود داشته است.[۱۵]
نماز پیامبر(ص) در بیت لحم
به گفته مورخان، پیامبر(ص) در معراج به سفارش جبرئیل در زادگاه عیسی(ع) دو رکعت نماز خواند.[۱۶]
در دوره‌های میانه
بیت لحم در جنگ‌های صلیبی میان ایوبیان و صلیبیان چندبار دست به دست شد. از تاریخ فتح مسلمانان، این شهر نخستین بار در ۴۹۲ق به دست صلیبیون افتاد[۱۷] و در ۵۸۳ق صلاح الدین ایوبی آن را پس گرفت.[۱۸] بیت لحم در ۹۲۳ق به تصرف عثمانی‌ها در آمد. این شهر در بیشتر دوره‌های اسلامی همچنان سکونت‌گاه مسیحیان بود.[۱۹]
دوره معاصر
پس از قیام مسلمانان فلسطین در سال ۱۲۵۰ق علیه ابراهیم پاشا، فرمانروای مصر، دستور قتل‌عام مسلمانان ساکن در بیت لحم صادر شد.[۲۰] از این رو در سده سیزدهم هجری جمعیت مسلمانان بیت لحم کاهش یافت. در جریان جنگ جهانی اول نیز شمار زیادی از مسیحیان بیت لحم به آمریکا مهاجرت کردند.[۲۱]
بیت لحم در جریان قیمومیت بریتانیا بر فلسطین (۱۹۲۷ـ۱۹۴۸م) از مستعمره‌های این کشور به شمار آمد. پس از اشغال فلسطین توسط صهیونیست‌ها در ۱۹۴۸م و نخستین جنگ اعراب با اسرائیل، بیت لحم در اختیار مصر قرار گرفت و سپس در ۱۹۵۰م این شهر به همراه مناطق دیگری از کرانه باختری رود اردن جزیی از خاک اردن شد.
این شهر در جریان جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل در ۱۹۶۷م به اشغال اسرائیل درآمد. پس از اشغال شهرهای فلسطین، حدود پنج هزار نفر از پناهندگان فلسطینی به این شهر مهاجرت کردند که به دنبال آن جمعیت مسلمان‌نشین شهر افزایش یافت.[۲۲]
پانویس
- ↑ جمعی از نویسندگان، بیت لحم، الموسوعة الفلسطینیة زیر نظر اسعد عبدالرحمن، تاریخ بازدید: ۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
- ↑ "بیت لحم"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی؛ دهخدا، لغتنامه، ذیل افراته
- ↑ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفلسطینیة، ۱۹۸۴م، ج۱، ص۴۵۸؛ مصطفی، ولید، سلسلة مدن الفلسطنیة؛ مدینه بیت لحم، ۱۹۹۸م، ص۱۲.
- ↑ مصطفی، ولید، سلسلة مدن الفلسطنیة؛ مدینه بیت لحم، ۱۹۹۸م، ص۱۲.
- ↑ مصطفی، ولید، سلسلة مدن الفلسطنیة؛ مدینة بیت لحم، ۱۹۹۸م، ص۱۲.
- ↑ سعیدی، بیت لحم، ۱۳۸۳ش، ج۱۳، ص۲۸۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان، بیت لحم، الموسوعة الفلسطینیة زیر نظر اسعد عبدالرحمن، تاریخ بازدید: ۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۶۸.
- ↑ سوره مریم، آیات ۲۵ و ۲۶.
- ↑ مقدسی، احسن‌التقاسیم، ۱۳۶۱ش، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ ابن‌بطوطه، سفرنامه ابن‌بطوطه، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۹۵.
- ↑ ادریسی، نزهة المشتاق، ۱۹۷۰م، ج۱، ص۳۶۲.
- ↑ جمعی از نویسندگان، بیت لحم، الموسوعة الفلسطینیة زیر نظر اسعد عبدالرحمن، تاریخ بازدید: ۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۵۲۱ و ۵۲۲.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۱، ص۵۲۱ و ۵۲۲.
- ↑ المقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۸، ص۱۷۴ و ۲۷۶.
- ↑ سعیدی، بیت لحم، ۱۳۸۳ش، ج۱۳، ص۲۸۲.
- ↑ ابن‌عدیم، زبدةالحلب، ۱۳۷۰ق، ج۳، ص۹۷ و ۹۸.
- ↑ جمعی از نویسندگان، بیت لحم، الموسوعة الفلسطینیة زیر نظر اسعد عبدالرحمن، تاریخ بازدید: ۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
- ↑ أبرز المعالم السياحية والتاريخية في محافظة بيت لحم، وکالة الانباء و المعلومات الفلسطینیة(وفا)، تاریخ بازدید:۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
- ↑ جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفلسطینیة، ۱۹۸۴م، ج۱، ص۴۵۸؛ سعیدی، بیت لحم، ۱۳۸۳ش، ج۱۳، ص۲۸۲ و ۲۸۳.
- ↑ مصطفی، سلسلة مدن الفلسطنیة؛ مدینه بیت لحم، ۱۹۹۸م، ص۱۷-۱۹.
منابع
- ابن‌بطوطه، محمد بن‌عبدالله، سفرنامه ابن‌بطوطة، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران، آگاه، ۱۳۷۶ش.
- ابن‌عدیم، عمر بن‌احمد بن‌ابی‌جراده، زبدةالحلب، به کوشش سامی دهان، دمشق، ۱۳۷۰ق.
- ادریسی، محمد، نزهة المشتاق، قاهره، ۱۹۷۰م.
- جمعی از نویسندگان، الموسوعة الفلسطینیة، زیرنظر احمد مرعشلی، دمشق، هیئة الموسوعة الفلسطینیة، چاپ اول، ۱۹۸۴م..
- دهخدا، علی اکبر، لغتنامه.
- سعیدی، عباس، بیت لحم، دائره المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ۱۳۸۳ش.
- مصطفی، ولید، سلسلة مدن الفلسطنیة؛ مدینه بیت لحم، تونس، منظمة العربیة للتربیة والثقافة و العلوم، ۱۹۹۸م.
- مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
- مقریزی، تقی الدین أحمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، ۱۹۹۵م.
- یعقوبی، احمد‌بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، ۱۳۷۹ق/۱۹۶۰م.
- جمعی از نویسندگان، بیت لحم، الموسوعة الفلسطینیة زیر نظر اسعد عبدالرحمن، تاریخ بازدید: ۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
- المعالم السياحية والتاريخية في محافظة بيت لحم، وکالة الانباء و المعلومات الفلسطینیة(وفا)، تاریخ بازدید:۱۵-۰۳-۱۳۹۶ش.
پیوند به بیرون