تذکیه
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
تَذکیه، اصطلاحی فقهی، به معنای پاک و حلال نمودن حیوان، با کشتن آن به شیوه شرعی است. خوردن گوشت حیوانات حلال‌گوشت پس از تذکیه، حلال است ولی حیوانات حرام‌گوشت، پس از تذکیه، تنها اجزای بدن آنها پاک می‌شود. گونه‌های مختلف تذکیه حیوانات عبارتند از ذبح شرعی، نحر، شکار و صید.
مفهوم‌شناسی
تذکیه، از اصطلاحات فقهی، به معنای پاک و حلال نمودن حیوانات است که با کشتن حیوان به شیوه مخصوص و شرایط ویژه حاصل می‌شود.[۱] در باب صید و ذباحه از فقه اسلامی درباره «تذکیه» بحث شده است.[۲] در آیه سوم سوره مائده این واژه به کار رفته و خوردن گوشت حیواناتی که تذکیه نشدند را حرام اعلام کرده است.[یادداشت ۱] در برخی روایات، از تذکیه به «ذکاة» نیز تعبیر شده است.[۳] به حیوانی که تذکیه شده، «مُذَکّی»، «ذَکِیّ» یا «ذَکیّة» می‌گویند که در برابر مردار و «میته» است.[۴]
شیوه‌های تذکیه
طبق دستورات دین اسلام، حیواناتی که خون جهنده نداشته باشند نیاز به تذکیه ندارند،[۵] همچنین انسان و حیوانات ذاتاً نجس (مانند سگ و خوک) نیز قابل تذکیه نیستند؛ ولی سایر حیوانات را می‌توان تذکیه نمود.[۶] شیوه تذکیه حیوانات، با هم متفاوت است که این شیوه‌ها عبارتند از ذبح برای حیوانات حلال‌گوشت غیر از شتر، نحر کردن برای شتر، ذبح و شکار برای حیوانات حلال‌گوشت وحشی و نیز حیوانات حرام‌گوشت، و صید برای ماهی و ملخ.[۷]
طبق منابع فقهی، شکار، نحر و ذبح کردن حیوانات، باید توسط مسلمان، با وسایل مخصوص و با رعایت شرایط ویژه شرعی انجام شود تا حیوان تذکیه گردد (جزئیات این شرایط و وسایل در رساله‌های علمیه بیان شده است).[۸] اما در تذکیه ماهی و ملخ، نیاز نیست صیاد مسلمان باشد یا اینکه صید با وسیله خاصی صورت بگیرد.[۹]
آثار
در فقه اسلامی، پس از تذکیه حیوانات حلال‌گوشت، خوردن گوشت آنها حلال می‌شود و اجزای بدن آنها نیز پاک باقی می‌ماند؛[۱۰] اما با تذکیه حیوانات حرام‌گوشت، تنها اجزای بدن آنها پاک می‌گردد و به اعتقاد بسیاری از فقهاء، می‌توان در غیر نماز، از چرم و پوست آنها استفاده کرد.[۱۱]
بنا بر فقه اسلامی، همه حیواناتی که خون جهنده دارند، اگر تذکیه نشوند، اجزای بدن آنها مردار و نجس است؛ اما حیواناتی که خون جهنده ندارند مانند ماهی‌هایی که بدون تذکیه در آب می‌میرند، هرچند بدن آنها نجس نیست، اما خوردن گوشت آنها حرام است.[۱۲]
تفسیر نمونه در توجیه بردن نام خدا يا غير خدا، هنگام ذبح و تأثیر آن از نظر بهداشتى در گوشت حيوان می‌گوید که لازم نیست نام خدا و غیر خدا در ماهيت گوشت از نظر بهداشتى اثرى بگذارد، زیرا محرمات در اسلام، گاهى بخاطر بهداشت و حفظ جسم است، و گاهى بخاطر تهذیب روح و زمانى بخاطر حفظ نظام اجتماع؛ و تحریم گوشت‌هايى كه به نام بت‌ها ذبح مى‌شود در حقیقت جنبه معنوى و اخلاقى و تربیتى دارد، زیرا انسان را از خدا دور مى‌كند، و اثر روانى و تربیتى نامطلوبى دارد، چرا كه از سنت‌هاى شرک و بت‌پرستی و تجدید کننده خاطره آنهاست. [۱۳]
پانویس
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۴، ص۸-۸۴، به نقل از صرامی، «تذکیه»، ص۷۹۵.
- ↑ صرامی، «تذکیه»، ص۷۹۵.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۷۰۸.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۷۰۷-۷۰۹.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۲۷۸.
- ↑ نراقی، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ۱۴۱۵ق، ج۱۵، ص۳۲۸.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۷۲۰.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۶.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۴۲۷.
- ↑ رساله توضیح المسائل مراجع، ۱۳۷۲ش، ص۷۰۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۵۸۸.
یادداشت
- ↑ سوره مائده، آیه ۳؛ حُرِّمَتْ عَلَيْکُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزيرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّيَةُ وَ النَّطيحَةُ وَ ما أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَکَّيْتُمْ وَ...؛ برای شما مؤمنان گوشت مردار و خون و گوشت خوک و آن ذبیحه‌ای که به نام غیرخدا کشتند و همچنین هر حیوانی که به خفه کردن یا به چوب زدن یا از بلندی افکندن یا به شاخ زدن به هم بمیرند و نیم‌خورده درندگان، جز آن را که قبلًا تذکیه کرده باشید حرام است و... .
منابع
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، آل‌البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ق.
- صرامی، سیف‌الله، «تذکیه»، در دانشنامه بزرگ جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- رساله توضیح المسائل مراجع، قم، انتشارات تفکر، ۱۳۷۲ش.
- نراقی، احمد، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، قم، آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۱۵ق.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، قم، مرکز دایرةالمعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون