نجاست کفار
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
نجاستِ کُفار، حکمی در فقه شیعه است که براساس آن، همه اجزای بدن کافر و نیمخورده آب و غذای او نجس است و به همین جهت گفتهاند ورود آنان به مسجد الحرام و سایر مساجد مسلمانان جایز نیست. فقیهان برای اثبات این حکم به ادلهای همچون آیه ۲۸ سوره توبه، روایاتی از امامان(ع) و دلیل اجماع استناد کردهاند.
با آن که نظر مشهور فقهای شیعه بر نجاست کفار است، در عین حال برخی به طهارت ذاتی اهل کتاب معتقد شده و سایر اقسام کافر را نجس دانستهاند. آنان برای اثبات طهارت ذاتی اهل کتاب به آیه ۵ سوره مائده و همچنین برخی روایات استناد کردهاند و بر این باورند که این روایات بر روایاتِ نجاست کفار از نظر سند و دلالت رجحان دارند.
برخی نیز معتقدند ادلهای که برای اثبات نجاست کفار ارائه شده ناکافی است و نمیتواند نجاست ذاتی هیچیک از اقسام کافر را اثبات کند. آنان براساس قاعده اصل طهارت به طهارت ذاتی مطلق انسان گرایش پیدا کردهاند.
معرفی و جایگاه
بنا به نظر مشهور فقهای شیعه،[۱] کافر، با همه اقسام آن، نجس العین است؛ یعنی خودش نجس است، نه این که نجاست از چیز دیگری به آن سرایت کرده باشد.[۲]
براساس این حکم شرعی، احکام زیر در مواجهه با کفار بر مسلمانان لازم میگردد:
- همه اجزای بدن کافر، حتی اجزای بدون روح او مثل ناخن، مو، آب دهان و دیگر رطوبتهای بدن او نجس است.[۳]
- نیمخورده غذای کافر نجس است و مسلمان باید از خودن آن اجتناب کنند.[۴] همچنین باقیمانده آبی که کافر از آن خورده است نیز نجس است و برای مسلمان جایز نیست که از آن بیاشامد و یا با آن وضو بگیرد.[۵]
- براساس دیدگاه فقیهان، کفار از آنجا که نجس شمرده میشوند، ورودشان به مسجد الحرام و سایر مساجد مسلمانان جایز نیست.[۶]
- کافر، به صرف اسلام آوردن و مسلمانشدن، پاک میگردد.[۷]
سید مرتضی حکم به نجاست نیمخورده کفار را از دیدگاههای اختصاصی شیعه معرفی نموده است.[۸] بهنقل از صاحبجواهر، استاد وی وحید بهبهانی، نظریه نجاست کفار را شعار شیعه معرفی کرده است.[۹]
ادله فقهی نجاست کفار
فقیهان برای اثبات نجاست کفار به ادله زیر استناد کردهاند:
آیه ۲۸ سوره توبه
گروهی از فقها برای اثبات نجاست کفار به آیه «إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ؛ مشرکان ناپاکند، پس نباید به مسجد الحرام نزدیک شوند.»،[۱۰] استناد کردهاند.[۱۱] آقارضا همدانی به برخی نسبت داده است که معتقدند اصطلاح «مشرک» در این آیه همه اقسام کافر، از بتپرست گرفته تا یهودی، مسیحی، مجوسی و زندیق را در بر میگیرد.[۱۲]
با این حال برخی فقها در دلالت این آیه بر نجاست کفار مناقشه کردهاند:
- فقیهانی همچون سید ابوالقاسم خوئی و مرتضی حائری یزدی بر این نظرند که منظور از اصطلاح «نجس» در این آیه، اصطلاح فقهی آن یا نجاست شرعی نیست؛ بلکه منظور پلیدی درونی است و لذا معتقدند که نمیتوان برای نجاست کفار به این آیه استناد کرد.[۱۳]
- شیخ انصاری بر این نظر است که منظور از «مشرکان» در این آیه همان مشرکان عصر نزول آیهاند و نه همه مشرکان.[۱۴]
احادیثی که درباره نجاست کفار نقل شده است
احادیثی که در منابع روایی شیعه در خصوص نجاست کفار نقل شده و مورد استناد فقیهان قرار گرفته،[۱۵] بنا به ادعای شیخ انصاری، مستفیض هستند.[۱۶] او این روایات را پس از اجماع، از مهمترین ادله در اثبات نجاست کفار، میداند.[۱۷]
اجماع فقهای شیعه بر نجاست کفار
اجماع، یکی دیگر از ادلهای است که فقهای شیعه برای نجاست کفار به آن استناد کردهاند.[۱۸] شیخ انصاری اجماع فقهای شیعه را مهمترین دلیل برای اثبات این مسئله دانسته است؛[۱۹] با این حال استناد به این اجماع درباره نجاست کفار، به صورت زیر مورد مناقشه برخی فقیهان قرار گرفته است:
- این اجماع تمام نیست؛ چرا که گفته میشود فقیهانی مثل ابنجنید، ملامحسن فیض کاشانی و محقق سبزواری، در نجاست اهل کتاب، تردید کردهاند.[۲۰]
- بنا به فرض تمام بودن این اجماع، مدرکی یا محتمل المدرک است که برخی فقها در حجیت آن تردید کردهاند؛ بدین معنا که احتمال میرود اجماعکنندگان با استناد به قرآن و روایات مربوط به نجاست کفار، به این حکم فتوا دادهاند که در این صورت خود اجماع به عنوان دلیلی که باید کاشف از قول معصوم باشد، از اعتبار ساقط میشود.[۲۱]
تردید در حکم نجاست کفار
گروهی از فقها در نجاست اهل کتاب و برخی نیز در نجاست همه اقسام کافر تردید کرده و به طهارت ذاتی مطلق انسان گرایش پیدا کردهاند:
طهارت ذاتی اهل کتاب
نظر مشهور فقهای شیعه بر نجاست اهل کتاب است؛[۲۲] با این حال گروهی در این حکم تردید کرده و به طهارت ذاتی آنان فتوا دادهاند.[۲۳] برخی از ادلهای که این فقیهان برای طهارت ذاتی اهل کتاب به آن استناد کردهاند به شرح زیر است:
- برپایه آیه «وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حِلٌّ لَكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَهُمْ؛ طعام اهل کتاب، برای شما حلال است؛ و طعام شما برای آنها حلال.»،[۲۴] طعام اهل کتاب برای مسلمانان حلال است و این بر طهارت ذاتی آنان دلالت میکند.[۲۵] البته برخی نیز معنای «طعام» در آیه را به چیزهای خشک مثل حبوبات و امثال آن در نظر گرفتهاند تا مانع از دلالت آیه بر طهارت اهل کتاب شوند.[۲۶]
- روایاتی که بر طهارت ذاتی اهل کتاب تصریح دارند.[۲۷] فقیهانی که به طهارت ذاتی اهل کتاب قائل هستند این روایات را از جهت سندی معتبر دانسته و از جهت دلالت نیز بر روایاتِ نجاست اهل کتاب، ترجیح دادهاند.[۲۸] البته برخی مانند محقق سبزواری و سید ابوالقاسم خوئی با آن که روایات طهارت اهل کتاب را از نظر سندی و دلالت ترجیح دادهاند؛[۲۹] با این حال در مقام فتوا، مخالفت با دیدگاه مشهور فقها را مشکل دانسته و به طهارت اهل کتاب فتوا ندادهاند.[۳۰]
طهارت ذاتی مطلق انسان
برخی فقیهان نهتنها به طهارت ذاتی اهل کتاب نظر دادهاند؛ بلکه در نجاست سایر کافران نیز تردید کردهاند.[۳۱] برای نمونه ناصر مکارم شیرازی ادلهای که برای نجاست کفار، به همه اقسام آن، ارائه شده را ناکافی دانسته و برپایه قاعده اصل طهارت، به طهارت همه آنان گرایش پیدا کرده است.[۳۲]
کتابشناسی
برخی کتابهایی که در زمینه نجاست شرعی کفار به نگارش در آمده به شرح زیر است:
- کتاب «نتائج الأفکار الى نجاسة الکفار». بخشی از دروس خارج فقه سید محمدرضا گلپایگانی درباره حکم نجاست کفار است که به قلم علی کریمی جهرمی به نگارش درآمده است.[۳۳]
- کتاب «طهارت اهل کتاب و مشرکان»، نوشته محمدحسن زمانی. نویسنده در این اثر دیدگاه استدلالی فقهای شیعه و اهل سنت درباره حکم فقهی نجاست کفار را بررسی کرده است. این کتاب از سوی انتشارات بوستان کتاب چاپ و منتشر شده است.[۳۴]
پانویس
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۲۲ق، ج۷، ص۲۳۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۴۱؛ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۲۲ق، ج۷، ص۲۳۵.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۱۰۸.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۸۴؛ شیخ طوسی، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، ۱۴۰۰ق، ص۴-۵.
- ↑ سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۸۴؛ شیخ طوسی، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، ۱۴۰۰ق، ص۴-۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۸؛ محقق حلی، المختصر النافع، ۱۴۱۰ق، ص۱۱۱؛ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الاسلامیة، ج۳، ص۲۵۸.
- ↑ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۳۰ق، ج۲، ص۴۶۵.
- ↑ سید مرتضی، الانتصار فی انفرادات الامامیة، ص۸۰.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۴۲.
- ↑ سوره توبه، آیه ۲۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۶، ص۴۲.
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ۱۴۲۲ق، ج۷، ص۲۳۵.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الاسلامیة، ج۳، ص۳۹-۴۰؛ حائری یزدی، شرح العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ج۵، ص۱۰۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ج۵، ص۱۰۱-۱۰۶؛ حائری یزدی، شرح العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۱، ۴۵۰-۴۵۹.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ج۵، ص۱۰۱.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ج۵، ص۱۰۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به سید مرتضی، مسائل الناصریات، ۱۴۱۷ق، ص۸۴؛ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ج۵، ص۱۰۱؛ حائری یزدی، شرح العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۴۵۹؛ گلپایگانی، نتایج الافکار الی نجاسة الکفار، ۱۳۷۲ش، ص۵۵.
- ↑ شیخ انصاری، کتاب الطهارة، ج۵، ص۱۰۱.
- ↑ محقق سبزواری، کفایة الاحکام، ج۱، ص۵۹-۶۰؛ گلپایگانی، نتایج الافکار الی نجاسة الکفار، ۱۳۷۲ش، ص۶۰.
- ↑ صدر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۴۳.
- ↑ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الاسلامیة، ج۳، ص۴۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید جناتی، طهارة الکتابی فی فتوی السید الحکیم، ۱۳۹۰ق، ص۲۰؛ اصولی، بنیهاشمی خمینی، رساله توضیح المسائل (مراجع)، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ سوره مائده، آیه ۵.
- ↑ جناتی، «تئوری طهارت ذاتی مطلق انسان در راستای منابع اجتهاد»، ص۱۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۳۱۱.
- ↑ محقق سبزواری، کفایة الاحکام، ج۱، ص۶۰؛ همدانی، مصباح الفقیه، ج۷، ص۲۵۶؛ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الامامیة، ج۳، ص۴۴.
- ↑ همدانی، مصباح الفقیه، ج۷، ص۲۵۶.
- ↑ محقق سبزواری، کفایة الاحکام، ج۱، ص۶۰؛ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الامامیة، ج۳، ص۴۴.
- ↑ محقق سبزواری، کفایة الاحکام، ج۱، ص۶۰؛ خوئی، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة الخوئی الامامیة، ج۳، ص۵۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به مکارم شیرازی، العروة الوثقی مع تعلیقات، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۶۴.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به مکارم شیرازی، العروة الوثقی مع تعلیقات، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۶۴.
- ↑ گلپایگانی، نتائج الأفکار الى نجاسة الکفار، ۱۳۷۳ش، ص۷-۸.
- ↑ «طهارت اهل کتاب و مشرکان»، سایت خانه کتاب و ادبیات ایران.
منابع
- اصولی، احسان و محمدحسن، بنیهاشمی خمینی، رساله توضیح المسائل (مراجع)، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بیتا.
- حائری یزدی، مرتضی، شرح العروة الوثقی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۲۵ق.
- جناتی، محمدابراهیم، طهارة الکتابی فی فتوی السید الحکیم، نجف، مطبعة القضاء، ۱۳۹۰ق.
- جناتی، محمدابراهیم، «تئوری طهارت ذاتی مطلق انسان در راستای منابع اجتهاد»، نشریه کیهان فرهنگی، شماره ۲۳، فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۸ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الامام الخویی، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، قم، ۱۴۱۸ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، قم، مؤسسة الهدى، ۱۴۱۷ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بیتا.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی،بیروت، دار الکتب العربی، ۱۴۰۰ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
- شیخ انصاری، مرتضی، کتاب الطهارة، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشيخ الأعظم الأنصاری، ۱۴۱۵ق.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنزالعرفان فی فقه القرآن، تصحیح محمدباقر بهبودی و محمدباقر شریفزاده، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش.
- صدر، سید محمدباقر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، قم، مجمع الشهید آیةالله الصدر العلمی، ۱۴۰۸ق.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی (۱۵ جلدی)، قم، انتشارات سبطین، ۱۴۳۰ق.
- گلپایگانی، سید محمدرضا، نتایج الافکار الی نجاسة الکفار، قم، دار القرآن الکریم، ۱۳۷۲ش.
- محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، تهران، قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسة البعثة، چاپ سوم، ۱۴۱۰ق.
- محقق سبزواری، محمدباقر، کفایة الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، العروة الوثقی مع تعلیقات، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، چاپ اول، ۱۴۲۸ق.
- «طهارت اهل کتاب و مشرکان»، سایت خانه کتاب و ادبیات ایران، تاریخ بازدید: ۱۱ مرداد ۱۴۰۴ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۲ش.
- همدانی، آقارضا، مصباح الفقیه، قم، المؤسّسة الجعفریة لإحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.