غُسل‌های واجب، غسل‌های برطرف‌کننده حدث اکبر و غسل‌های ناشی از نذر و قسم و مانند آن هستند. انجام غسل‌های ششگانه برای صحت برخی از عبادات مثل نماز لازم است. این غسلها عبارت‌اند از غسل جِنابَت، غسل میّت، غسل مَسّ میّت و غسل‌های سه‌گانه زنانه یعنی غسل حِیض، نِفاس و اِستحاضه.
طبق نظر فقها انجام دادن غسل‌های واجب به خودی خود واجب نیست؛ بلکه برای به جا آوردن اعمالی که مشروط به طهارت هستند واجب می‌شوند. غسل‌های نذر و عهد و قَسَم صرفا از جهت وجوب وفای به تعهدات شرعی واجب‌اند و شرط انجام عبادات نیستند.
بیشتر فقیهان شیعه بر این نظر هستند که اگر چند غسل بر کسی واجب باشد، می‌تواند به نیت همه یک غسل به جا آورد. همه فقیهان شیعه معتقدند پس از غسل جنابت، وضو لازم نیست و بسیاری از آنان در این‌باره ادعای اجماع کردند. اما نسبت به سایر غسل‌های واجب اختلاف‌نظر وجود دارد.
معرفی و اهمیت غسل‌های واجب
غسل واجب، غسلی است که به سبب حدث اکبر بر شخص واجب می‌شود و با انجام طهارت حاصل می‌شود. اهمیت فقهی غسل‌های واجب به این دلیل است که طبق فتوای فقها در غیر از غسل نذر، صحت برخی از عبادات مانند نماز، روزه و برخی مناسک حج وابسته به انجام این غسل‌هاست. همچنین ورود به مساجد، حرم‌های امامان شیعه یا دست زدن به آیات قرآن نیز بدون انجام این غسلها جایز نیست. نسبت به غسل‌های سه‌گانه زنان نیز طبق نظر مشهور فقها برای انجام مقاربت لازم است.
اقسام غسل‌های واجب
در فقه شیعه غسل‌های ششگانه و غسل نذر و قسم وجوب دارند[۱].
غسل‌های ششگانه عبارتند از:
- غسل جنابت
- غسل مسّ میت
- غسل میت
- غسل‌های سه‌گانه خاص بانوان که به خاطر خون‌های سه‌گانه واجب می‌شود: (غسل حیض، غسل نفاس، غسل استحاضه).
غسلی که با نذر، عهد یا قسم واجب شود، مانند کسی که نذر کرده برای زیارت غسل کند.[۲] این غسلها وجوب نفسی دارند اما نه به دلیل رفع حدث اکبر، بلکه فقط عملی هستند که از به‌خاطر وجوب وفای به نذر و قسم واجب شده‌اند.[۳]
بنابر دیدگاه مشهور فقها فقط غسل میت و نذر وجوب نفسی دارد. و سایر غسل‌های واجب، وجوب غیری دارند؛ بدین معنا که انجام دادن آنها به خودی خود واجب نیست؛ بلکه برای به جا آوردن اعمالی که مشروط به طهارت هستند، واجب می‌شوند.[۴]
احکام غسل واجب
در متون فقهی شیعه احکامی برای غسل‌های واجب بیان شده است:
- روش انجام غسل‌های واجب با مستحب یکی است و هر یک را می‌توان به صورت ترتیبی یا ارتماسی به جا آورد.[۵]
حکم وضو پس از غسل واجب
فقیهان شیعه غسل جنابت را جایگزین وضو نیز می‌دانند و درباره آن ادعای اجماع شده است[۷] و حتی مشهور فقها وضو بعد از غسل جنابت را نامشروع می‌دانند؛[۸] هرچند شیخ طوسی به استحباب وضو همراه با غسل جنابت فتوا داده است.[۹]
درباره کفایت دیگر غسل‌های واجب از وضو، مراجع تقلید نظرات مختلفی دارند و مشهور آنان نظریه عدم کفایت را برگزیده‌اند.[۱۰]
از مراجع قرن چهارده و پانزده قمری مراجعی مثل خوئی، سیستانی و شبیری زنجانی بر این باورند که با غسل‌های واجب غیر از غسل استحاضه متوسطه می‌توان بدون وضو نماز خواند.
انجام یک غسل به جای چند غسل
اگر چند غسل واجب بر عهده کسی باشد، می‌تواند به نیت همه آنها یک غسل انجام دهد.[۱۱] اگر در بین این چند غسل غسل جنابت هم وجود داشته باشد، بنا به نظر بیشتر فقها انجام یک غسل فقط با نیت غسل جنابت کافی است و نیت غسل‌های دیگر نیاز نیست.[۱۲]
چنانچه همه غسلها، مستحب یا برخی واجب و برخی مستحب باشند نیز به نظر بیشتر فقها یک غسل کافی است.[۱۳] البته تعدادی از فقیهان یک غسل را کافی نمی‌دانند.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۴، ص۱۸۲؛ همدانی، مصباح الفقیه، ج۳، ص۲۱۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ آملی، مصباح الهدی، ج۴، ص۷۰.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۴، ص۱۸۲؛ همدانی، مصباح الفقیه، ج۳، ص۲۱۹؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ آملی، مصباح الهدی، ج۴، ص۷۰.
- ↑ .
- ↑ خمینی، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، ج۱، ص۴۶۶؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، الناشر دار إحياء التراث العربي، ج۳، ص۶۸، ۷۲ و ۳۴۱.
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ الخلاف، ص۱۳۱، مسأله ۷۴؛حلی، مختلف الشیعة، ج۱، ص۳۳۹؛نجفی، جواهر الکلام،۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۴۰
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۳، ص۲۴۰؛التنقیح، ج۶، ص۴۹۷
- ↑ علامه حلی، مختلف الشیعة، ج۱، ص۳۴۰
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج۳، ص ۲۴۰؛ مستمسک العروه، ج۳، ص۳۴۵.
- ↑ .
- ↑ .
- ↑ مستند الشیعة ۲/ ۳۶۷ ۳۷۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ج۲، ص۱۱۴ و ۱۳۷؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۱، ص۵۲۲ و ۵۲۵؛ طباطبایی حکیم، مستمسک العروة، ج۳، ص۱۳۷ و ۱۴۰.
- ↑ .
منابع
- آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، فردوسی تهران.
- بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.
- جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، ۱۴۲۳ق.
- حسینی سیستانی، سید علی، توضیح المسائل جامع، مشهد، دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۴۴۳ق.
- خمینی، سید روح‌الله، «تعلیقه» در کتاب العروة الوثقی، تألیف سید محمدکاظم طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیلة، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، ۱۳۹۲ش.
- خویی، سید ابوالقاسم، موسوعة الخوئی، مؤسسة الخویی الاسلامیة.
- طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروة، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشيعة في أحكام الشريعة، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- محقق حلی، المختصر النافع، دارالاضواء، بیروت
- مکارم شیرازی، ناصر، توضیح المسائل، بیتا.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، دار احیاء التراث، بیروت
- وحید خراسانی، حسین، توضیح المسائل، انتشارات مدرسه باقرالعلوم (علیه السلام)، ۱۳۸۸ش.
- همدانی، آغا رضا بن محمد هادی، مصباح الفقیه، مؤسسة النشر الاسلامی